Przejdź do głównego menu Przejdź do sekcji głównej Przejdź do stopki

Nr 17 (2018)

Prawo kanoniczne

Instytucja rodziców chrzestnych w Kościele łacińskim od Soboru Trydenckiego do Kodeksu Prawa Kanonicznego z 1917 r.

Opublikowane: 29.12.2018

Abstrakt

Niniejszy artykuł pozwala czytelnikowi prześledzić proces ewolucji uregulowań prawnych dotyczących chrzestnych w epoce wyznaczonej przez dwa wydarzenia, jakimi był z jednej strony Sobór Trydencki, a z drugiej strony, wejście w życie Kodeksu Prawa Kanonicznego z 1917 r. 

Wraz z kryzysem, który dotknął Kościół katolicki w XVI w. i Reformacją, pojawiły się błędne doktryny dotyczące instytucji rodziców chrzestnych, ale również zdarzały się poważne nadużycia w sferze praktycznej. Sobór Trydencki wyłożył poprawnąnaukę dotyczącą zasad wiary i dokonał reform w sferze dyscyplinarnej, dając impuls do odnowy życia w Kościele. Ojcowie Tridentinum odrzucili naukę Erazma z Rotterdamu, który podważał możliwość składania zobowiązań przez chrzestnych w imieniu nowoochrzczonych. Wprowadzili normy, które radykalnie ograniczyły liczbę chrzestnych do jednego chrzestnego lub chrzestnej, albo pary chrzestnych. Nałożyli na proboszczów obowiązek dopuszczania do funkcji chrzestnych jedynie wybranych wcześniej osób. I wreszcie nakazali proboszczom, aby zapisywali imiona chrzestnych w księdze ochrzczonych. Zmieniły się również przepisy dotyczące przeszkody pokrewieństwa duchowego, której zakres został znacznie zawężony.

Po Soborze Trydenckim pojawiła się konieczność wypracowania bardziej szczegółowych i lepiej dostosowanych do warunków życia przepisów odnoszących się do instytucji rodziców chrzestnych, które uzupełniałyby dyspozycje Tridentinum. Normy te znalazły się m.in. w Katechizmie Rzymskim  Piusa V, Rytuale Pawła V oraz instrukcjach wydanych w XVIII wieku przez Św. Kongregację Świętego Oficjum. Prawo liturgiczne określiło pozytywne i negatywne przymioty, jakimi powinien się odznaczać chrzestny (powinien być on bierzmowany i nie należeć do kategorii osób niegodnych, ukaranych cenzurą, publicznych przestępców, osób dotkniętych infamią prawną lub lekceważących zasady wiary, ani też nie mógł być osobą chorą psychicznie). Katechizm zabronił dopuszczania do funkcji chrzestnych: Żydów, heretyków i niewiernych. Zakaz ten zmodyfikowany został dopiero przez Instrukcję Kongregacji Świętego Oficjum z 1763 r., w której zezwolono misjonarzom na dopuszczenie heretyka do funkcji świadka chrztu, ale nie mógł on pełnić zadań chrzestnego. Kolejną innowacją było wypracowane po Soborze Trydenckim nakazu, aby objąć katechezą rodziców chrzestnych, by mogli oni dobrze wypełniać powierzone im zadania związane z wychowaniem religijnym chrześniaków.

Aktywność legislacyjna Stolicy Apostolskiej, przemiany zachodzące w rozwijającej się społeczności eklezjalnej i potrzeba dostosowania przepisów do wymogów epoki, przyczyniły się do podjęcia prac, których efektem było wejście w życie Kodeksu Prawa Kanonicznego z 1917 r. Według kanonów tego zbioru, osoba pełniąca w imieniu Kościoła urząd chrzestnego, stawała się w stosunku do chrześniaka jakby duchowy rodzicem, do którego należał bardzo poważny obowiązek zapewnienia i zabezpieczenia katolickiego wychowania wobec duchowego dziecka. Normy kodeksowe stanowiły, że nie można było udzielić chrztu uroczystego bez udziału chrzestnego. Nakazywały również, o ile to było możliwe, udział chrzestnego w przypadku chrztu prywatnego (chrztu z wody) lub domagały się jego obecności przy późniejszym uzupełnieniu ceremonii chrztu. Kodeks powtórzył dyspozycje Tridentinum w kwestii liczby chrzestnych. Natomiast nowością było wprowadzenie drobiazgowych przepisów dotyczących wymogów stawianych chrzestnym  do ważnego i do godziwego podjęcia urzędu chrzestnego, które powinny zostać spełnione kumulatywnie. Zbiór Piobenedyktyński uprościł też przepisy dotyczące zrywającej przeszkody pokrewieństwa duchowego. Przeszkoda ta zachodziła pomiędzy ochrzczonym i szafarzem chrztu oraz pomiędzy osobą ochrzczoną i chrzestnym.

Bibliografia

  1. Bączkowicz F., Prawo kanoniczne. Podręcznik dla duchowieństwa. Tom II, Opole 1958; [Google Scholar]
  2. Białobok J., Instytucja rodziców chrzestnych w Kodeksie Prawa Kanonicznego, Currenda 112: 1962, s. 253-270; [Google Scholar]
  3. Bietenholz P., Encounters with a Radical Erasmus. Erasmus Work as a Source of Radical Thought in Early Modern Europe, Toronto – Buffalo – London 2009; [Google Scholar]
  4. Borzyszkowski M., Erazm z Rotterdamu, w: Encyklopedia Katolicka, red. R. Łukaszyk, L. Bieńkowski, F. Gryglewicz, Tom 4, Lublin 1979, kol. 1062-1066; [Google Scholar]
  5. Breviarium Fidei, Wybór doktrynalnych wypowiedzi Kościoła, oprac. S. Głowa, I. Bieda, Poznań 1989; [Google Scholar]
  6. Burgeois H., Sesboüé B., Tichon P., Znaki Zbawienia, Tom III, Kraków 2001; [Google Scholar]
  7. Canones et Decreta Sacrosancti Oecumenici Concilii Tridentini sub Paulo III, Iulio III et Pio IV Pontificibus Maximis cum appendice theologiae candidatis perutili editio novissima, Romae 1874; [Google Scholar]
  8. Capello F., Summa iuris canonici in usum scholarum concinata, Vol. II, Romae 1951; [Google Scholar]
  9. Catechismus Romanus ex decreto Concilii Tridentini Pii V Pontificis Maximi iussu editus, Patavii 1714; [Google Scholar]
  10. Codex Iuris Canonici Pii X Pontificis Maximi iussu digestus Benedicti Papae XV auctoritate promulgatus praefatione, fontium annotatione et indice analityco - alphabetico ab Emo Petro Card. Gasparri auctus, [Typis Polyglottis Vaticanis] 1948; [Google Scholar]
  11. Collected Works of Erasmus colloquies , translated and annotated by C. Thompson, Totonto-Buffalo-London 1997; [Google Scholar]
  12. Conte a Coronata P.M., Institutiones iuris canonici ad usum utriusque cleri et scholarum, De sacramentis, Tractatus canonicus, Vol. I, [Marietti] bmw 1951; [Google Scholar]
  13. Coogan R., Erasmus, Lee and the Correction of the Vulgate: The Shaking of the Foundations, Genève 1992; [Google Scholar]
  14. Dokumenty Soborów Powszechnych. Tekst łaciński, polski. Tom IV/1 (1511-1870), Lateran V, Trydent, Watykan I, Kraków 2007; [Google Scholar]
  15. Educatio, w: J. Sondel, Słownik łacińsko - polski dla prawników i historyków, Kraków b. d. w., s. 320; [Google Scholar]
  16. Grabowski I., Prawo Kanoniczne, Warszawa 1948; [Google Scholar]
  17. Gręźlikowski J., Czym był dla Kościoła Sobór Trydencki (1545-1563)?: (refleksje w 440-tą rocznicę od zakończenia obrad), Prawo Kanoniczne 46: 2003, n.3-4, s. 171-226; [Google Scholar]
  18. Gręźlikowski J., Trydencka reforma i odnowa Kościoła: refleksje w 450. rocznicę od zakończenia obrad Soboru Trydenckiego (1545 - 1563), Studia Włocławskie 16: 2014, s. 126-146; [Google Scholar]
  19. Hemperek P., Góralski W., Komentarz do Kodeksu Prawa Kanonicznego. Historia źródeł i nauki prawa kanonicznego, Tom 1, Część 1, Lublin 1995; [Google Scholar]
  20. Histoire des Conciles d`après les documents originaux par C. Hefele […] Traduite en français avec des notes critiques et bibliographiques H. Leclercq, Tome IX premiere partie, Concile de Trente, Paris 1930; [Google Scholar]
  21. Histoire du Concile de Trente par M. L`Abbe Ch. Gril, Paris 1869; [Google Scholar]
  22. Institutio, w: J. Sondel, Słownik łacińsko - polski dla prawników i historyków, Kraków b. d. w., s. 503; [Google Scholar]
  23. Jone P.H., Commentarium in Codicem Iuris Canonici, Tomus secundus, Padeborn 1954; [Google Scholar]
  24. Lanza L., Katechizm, w: Encyklopedia chrześcijaństwa, Kielce 2000, s. 334; [Google Scholar]
  25. Maciukiewicz M., Rytuał Rzymski, w: Encyklopedia Katolicka, red. E. Gigilewicz, Tom 17, Lublin 2012, kol. 719; [Google Scholar]
  26. Napieralski M., O Nowym katechizmie. Wprowadzenie w lekturę Katechizmu Kościoła Katolickiego, Pallottinum 1994; [Google Scholar]
  27. Noldin H., Schmitt A., Summa theologiae moralis iuxta Codicem Iuris Canonici. Scholarum usui. De sacramentis. Tom 3, Barcelona 1951; [Google Scholar]
  28. Olszewski D., Dzieje chrześcijaństwa w zarysie, Katowice 1982; [Google Scholar]
  29. Pastuszko M., Prawo o sakramentach świętych. Normy ogólne i sakrament chrztu, Tom I, Warszawa 1983; [Google Scholar]
  30. Patrinus, w: J. Sondel, Słownik łacińsko - polski dla prawników i historyków, Kraków b. d. w., s. 718; [Google Scholar]
  31. Pontificia Commisio ad Codicis Canones Authentice Interpretandos, Responsa ad proposita dubia, De sectae atheisticae adscriptis (diei 30 Iulii 1934), AAS 26: 1934, s. 494; [Google Scholar]
  32. Rituale Romanum Pauli V Pontificis Maximi iussu editum, Lutetiae Parisiorum 1623; [Google Scholar]
  33. Rojewski A., Recepcja ksiąg liturgicznych Soboru Trydenckiego w archidiakonacie dobrzyńskim w latach 1597 – 1609, Studia Płockie VII : 1979, s. 187 - 203; [Google Scholar]
  34. Rusiecki M., Katechizm Rzymski, w: Encyklopedia Katolicka, red. B. Migut, Tom 8, Lublin 2000, kol. 1052-1054; [Google Scholar]
  35. Rusiecki M., Przedmiot katechezy potrydenckiej w Polsce [1566-1699], Lubin 1996; [Google Scholar]
  36. S. Congregatio de Disciplina Sacramentorum, De patrinis baptismatis (diei 24 iulii 1925), AAS 18: 1926, s. 43-44; [Google Scholar]
  37. S. Congregatio de Disciplina Sacramentorum. Instructio (diei 25 novembris 1925). AAS: 1926 s. 47; [Google Scholar]
  38. S. Congregatio Sanctii Oficii, Instructio mense ianuarii 1763, w: Codicis Iuris Canonici Fontes cura P. Gasparri, vol. IV, Curia Romana, Typis Polyglottis Vaticanis 1951, s. [Google Scholar]
  39. S. Congregatio Sanctii Oficii, Instructio Mission Aegypti, diei 9 dec. 1745, w: Codicis Iuris Canonici Fontes cura P. Gasparri, vol. IV, Curia Romana, Typis Polyglottis Vaticanis 1951, s. 76-79; [Google Scholar]
  40. Schatz K., Sobory Powszechne. Punkty zwrotne w historii Kościoła, Kraków 2001; [Google Scholar]
  41. Severoli H., De Concilio Tridentino commentarius, w: Concilium Tridentini Diariorum, Pars prima, H. Severoli Commentarius, A. Massarelli Diaria I-IV, Friburgi Br. 1901; [Google Scholar]
  42. Sipos S., Enchiridion iuris canonici ad usum scholarum et privatorum, Romae 1954; [Google Scholar]
  43. Stickler A., Historia iuris canonici latini. Institutiones academicae,Tom I, Historia fontium, Augustae Taurinorum 1950; [Google Scholar]
  44. Subera I., Historia źródeł i nauki prawa kanonicznego, Warszawa 1970; [Google Scholar]
  45. Tomasz z Akwinu, Suma Teologiczna, Sakramenty w ogóle, Chrzest. Bierzmowanie (3, 60 - 72), Tom 27, przełożył i objaśnił o. P. Bełch OP, London 1984; [Google Scholar]
  46. Torquebiau P., Baptême en occident, w: Dictionnaire de Droit Canonique […] publié sous la direction R. Naz, Tome Deuxième, Paris 1937, kol. 110 - 174; [Google Scholar]
  47. Veermeersch A., Creusen J., Epitome Iuris Canonici cum commentariis. Ad scholas et ad usum privatum. Liber III Codicis iuris canonici, Tomus 2, Parisiis - Bruxellis 1954; [Google Scholar]
  48. Vermeersch A., Theologiae moralis Principa – Responsa – Consilia, Tomus III, Roma 1948; [Google Scholar]
  49. Wąsik W., Instytucja rodziców chrzestnych od czasów starożytnych do prawa dekretałów, Kieleckie Studia Teologiczne 16: 2017, s. 265-284; [Google Scholar]
  50. Wernz P., Ius canonicum ad Codicis normam exactum, Opera P. P. Vidal SI, Ius matrimoniale, Tom V, Romae 1928; [Google Scholar]
  51. Wójcik W., Znaczenie uchwał Soboru Trydenckiego dla historii prawa kanonicznego, Zeszyty Naukowe KUL 8:1965, n. 2, s. 3-12; [Google Scholar]

Downloads

Download data is not yet available.