https://orcid.org/0000-0003-0296-1326 Akademia Humanistyczno-Ekonomiczna w Łodzihttp://doi.org./10.25312/2391-5137.NS23_npan
Natalia Piórczyńska-Krawczyńska https://orcid.org/0000-0003-0296-1326 Akademia Humanistyczno-Ekonomiczna w Łodzi
e-mail: npiorczynska@ahe.lodz.pl
Tematem artykułu są przejawy antropocentrycznych przekonań na temat statusu zwierząt oraz metafory i porównania animalizujące ludzi. Odwołano się w nim do koncepcji językowego obrazu świata Jerzego Bartmińskiego, kategorii uprzedmiotowienia w ujęciu Marty Nussbaum oraz badań nad dehumanizacją i poka- zano, w jaki sposób język odzwierciedla wartościowanie i wyraża status przypisywany zwierzętom i ludziom. Wskazano przykłady odmawiania podmiotowości zwierzętom oraz dewaluowania ludzi poprzez metafory i porównania sugerujące ich zwierzęcość. Omówiono przykłady z języka potocznego wskazujące na ewolucję społecznej wrażliwości oraz postulaty obiektywnego odzwierciedlania w języku faktów dotyczących zwierząt. Konkluzje podkreślają znaczenie refleksji nad rolą języka w kształtowaniu postaw etycznych i jego potencjał w procesie redefiniowania wspólnoty moralnej.
Język odzwierciedla, ale również kształtuje to, jak myślimy o zwierzętach. Tematem artykułu są metafory, derywacje i opozycje, które wzmacniają przekonania o ich pod- rzędnym statusie w stosunku do ludzi. Zwierzętom odmawia się często wielu cech przy- pisywanych człowiekowi, m.in. inteligencji, zachowań społecznych i altruistycznych oraz zdolności komunikowania się. Ten sposób myślenia od wieków kształtowała myśl Zachodu – zarówno teologiczna, jak i filozoficzna. Istotny wkład miał w tym względzie Augustyn, Tomasz z Akwinu i nauka Kościoła w ogóle, a także Kartezjusz. Myślenia w tych kategoriach nie podważał również główny nurt renesansowego humanizmu, który
przeciwstawiał wyjątkowość człowieka kierowanej instynktem zwierzęcości. Zgodnie z tą tradycją zwierzęta są istotami stojącymi niżej w hierarchii bytów od ludzi. Przekonania o tym, że są pozbawionymi duszy, zdolności myślenia i odczuwania automatami, legi- tymizowały prawo do wykorzystywania zwierząt zgodnie z ludzkim interesem. Chociaż argument o posiadaniu duszy stracił na sile oddziaływania, zastąpiły go inne, związane z wolnością, moralnością i intelektem. Współcześnie wiadomo, że zwierzęta odczuwają ból i przyjemność, a przynajmniej część z nich ma złożone funkcje poznawcze, zachowa- nia społeczne i inne kojarzone tradycyjnie wyłącznie z ludźmi właściwości. Wydawałoby się, że te argumenty są wystarczająco przekonujące, aby znacząco zmienił się zarówno sposób postrzegania, jak i traktowania zwierząt. Tak jednak nie jest.
Jerzy Bartmiński definiował językowy obraz świata (JOS) jako utrwaloną w języku in- terpretację rzeczywistości, będącą odbiciem społecznych systemów wartości, przekonań i stereotypów. Znamienne, że JOS jest silnie antropocentryczny i zakorzeniony w kulturze użytkowników języka, a ponadto bliżej mu do wiedzy potocznej niż naukowej (Bartmiński, 2012: 11–21). Jak pisze Anna Pajdzińska, w JOS „kategoria zwierząt nie tylko ma inny zakres niż w obrazie naukowym, ale również jest wyraźnie skontrastowana z kategorią ludzi” (Pajdzińska, 2017: 139). Człowieczeństwo i to, co ludzkie jest wartościowane zazwyczaj dodatnio i stoi w opozycji do tego, co zwierzęce. Jeśli zatem postępujemy wobec innych etycznie i wykazujemy się empatią, zgodnie ze zwyczajem językowym zachowujemy się po ludzku albo jak człowiek. Natomiast prymitywne i dewiacyjne zacho- wanie będzie wyrazem zezwierzęcenia, okrucieństwo zaś przejawem bestialstwa. Anna Pajdzińska zwraca uwagę, że derywaty utworzone od hiponimów słowa zwierzę, takich jak bestia czy bydlę wyrażają jeszcze silniejszą dezaprobatę (Pajdzińska, 2017: 140).
W większości przypadków nazywanie innych ludzi, ich właściwości albo działań w sposób odwołujący się do konkretnych nazw lub cech zwierząt ma charakter obraźliwy i dewaluujący. Język polski obfituje w takie określenia. Nazywając kogoś osłem albo baranem, sugerujemy, że jest głupi. Określenie młodej kobiety gąską wydaje się bardziej pobłażliwe, ale ma też seksistowskie i audultystyczne zabarwienie, co pokazują niektóre przykłady z Narodowego Korpusu Języka Polskiego. Negatywne sądy o moralności in- nych ludzi bywają wyrażane za pomocą metafor, takich jak na przykład świnia, hiena czy żmija. Użytkownik języka, dokonując wyboru konkretnego wyrazu z tego zestawu, może doprecyzować, na czym polega niedoskonałość natury osoby, o której się wypowiada, podkreślając na przykład jej skłonność do żerowania na cudzym nieszczęściu. Żerować i żreć to z kolei przykłady czasowników stosowanych tylko w odniesieniu do zwierząt oraz ludzi, którzy z różnych względów są oceniani negatywnie. Jeśli intencją wypo- wiedzi nie jest obrażenie albo zdeprecjonowanie innej osoby, mówi się, że człowiek je. Czynności, stany, ale i części ciała to kategorie leksykalno-semantyczne, które nazywa się w wielu przypadkach odmiennie w zależności od gatunku i statusu przypisywanego konkretnej istocie. Zwierzęta mają łby, pyski, mordy, łapy, a ludzie – głowy, twarze,
ręce i nogi. Zwierzę szczeka, wyje, koci się i zdycha. Człowiek mówi, krzyczy, płacze, rodzi się i umiera.
Peter Singer upatruje w uprzedmiotowieniu zwierząt głównej przyczyny, dla której współ- czesna cywilizacja eksploatuje je na przemysłową skalę (Singer, 2004: 94). Katarzyna Środa-Więckowska pisze o tym zjawisku w odniesieniu do języka, odwołując się do JOS w rozumieniu Jerzego Bartmińskiego. Sugeruje natomiast, że stosowanie słownictwa kojarzonego ze zwierzęcością nie ogranicza się do utrwalania stereotypów językowych (Środa-Więckowska, 2021).
Badaczka odwołuje się do koncepcji Marty Nussbaum, która wyróżniła czynniki pro- wadzące do uprzedmiotowienia jako przejawu dyskryminacji ludzi, zwłaszcza kobiet. Polska autorka wykorzystuje te kategorie w odniesieniu do zwierząt, w myśl twierdzenia, że „przedmiotem jest każdy byt, który ludzie świadomie lub nie uznają za przedmiot” (Środa-Więckowska, 2021: 62).
W ujęciu Nussbaum uprzedmiotowienie oznacza instrumentalne traktowanie istoty, przekonanie o możliwości jej posiadania oraz postrzeganie jej jako wymienialnej wobec innych bytów tego samego rodzaju. Istocie takiej odmawia się autonomii i zdolności decydowania o sobie, sprawczości oraz integralności jej własnych granic. Istota uprzed- miotowiona postrzegana jest jako bierna. Akceptuje się możliwość jej skrzywdzenia lub zniszczenia i odmawia jej ekspresji (Por. też: Haslam, 2006: 453).
Środa-Więckowska wskazuje także przejawy uprzedmiotowienia, opisane przez Rae Langton. Jakkolwiek odnosiły się pierwotnie do kobiet, dotyczą zjawisk obecnych rów- nież w postrzeganiu zwierząt. Polegają one na utożsamianiu uprzedmiatawianej istoty z jej ciałem lub jego częścią „(np. pierś, udko, tusza, karkówka)” oraz z tym, jak wyglą- da i jak jest percypowana przez zmysły „(np. cuchnąca świnia, uroczy piesek)”. W tym ujęciu uprzedmiotowienie oznacza też uciszanie, tj. „traktowanie istoty, jak gdyby była niema, niezdolna do komunikowania się i wyrażania własnych uczuć (np. negowanie faktu, że także zwierzęta pozaludzkie czują ból, smutek, strach oraz całe spektrum innych emocji)” (Środa-Więckowska, 2021: 62).
Uprzedmiatawianie zwierząt przyczynia się do ich dyskryminacji i niepoczuwania się do obowiązków moralnych w stosunku do nich. Konwencja językowa może utrwalać takie przekonania. Może także je kształtować w stosunku do ludzi. Kiedy porównania, metafory i język przypisujący zwierzęce cechy są stosowane do negowania człowieczeń- stwa określonych osób i grup, jest to przejaw dehumanizacji, odmiana mowy nienawiści. Dehumanizacja wyraża pogardę i legitymizuje przemoc wobec tych, którzy są jej celem. Wzmacnia też społeczną polaryzację, wprowadzając binarny podział oparty na opozycji
„my” i „oni” (Domagała, 2021: 253). Częsty kontakt z dehumanizującymi wypowiedziami powoduje u odbiorców odwrażliwienie na nienawistne treści i sprzyja intensyfikacji uprze- dzeń wobec atakowanych w ten sposób grup (Soral i in., 2018). Podkreślam, że nie mówię tu o jakimś rzadko spotykanym zjawisku, bo dehumanizacja występuje bardzo często w komentarzach publikowanych na portalach internetowych, zwłaszcza tych o tematyce politycznej, oraz w mediach społecznościowych. Nie jest należycie stygmatyzowana, o czym przekonał się każdy, kto ma zwyczaj zgłaszać nienawistne treści administratorom. Mechanizmy związane z negowaniem człowieczeństwa były od wieków wykorzysty- wane do usprawiedliwiania przemocy wobec innych ludzi. Jak pisze Joanna Hańderek,
„moment, w którym którąś z grup etnicznych czy społecznych zrównano ze zwierzętami, otwierał nieludzkie traktowanie ludzi” (Hańderek, 2022: 61). Nick Haslam w przeglądo- wym artykule poświęconym dehumanizacji wyróżnia dwie formy tego zjawiska: zwierzęcą i mechanistyczną (Haslam, 2006). Pierwsza polega na odmawianiu unikalnych ludzkich cech i przedstawianiu dehumanizowanych grup lub osób jako podobnych do zwierząt, druga na odmawianiu im ludzkiej natury i przedstawianiu ich jako przedmioty albo auto- maty. W tym ujęciu dehumanizacja nie manifestuje się wyłącznie w kontekście konfliktu, skrajnie negatywnego wartościowania i relacji międzygrupowych. Stanowi zjawisko bar- dziej złożone i jest zakorzeniona w procesach zarówno społecznych, jak i poznawczych. Wyszczególnię niektóre z jej przejawów opisanych przez Haslama.
Historycznie udokumentowana dehumanizacja, która była motywowana rasizmem, obejmowała m.in. porównania Afrykanów do małp. Inne grupy przyrównywane były do psów, świń, szczurów, pasożytów oraz insektów. Ten ostatni rodzaj porównań Arka- diusz Domagała określa jako „insektyzację, którą, ze względu na skojarzenia związane z eliminacją (odwszawianiem, dezynsekcją itd.) należy traktować jako wyjątkowo nie- nawistną formę dehumanizacji” (Domagała, 2021: 460). Taka forma dehumanizacji jest często analizowana w kontekście aktów ludobójstwa.
Haslam pisze również o animalizacji i uprzedmiotowieniu kobiet, posługując się m.in. wymienionymi w tym tekście wcześniej kategoriami Marty Nussbaum. Zwraca uwagę na towarzyszące niektórym przejawom uprzedmiatawiania kobiet łączenie kobiecości z naturą i zwierzęcością oraz niższym porządkiem istnienia w ogóle. Osoby z niepełno- sprawnościami określano za pomocą organicznych metafor i porównywano do pasożytów infekujących organizm społeczny. Odmawiano im wrażliwości na ból oraz przypisywano instynktowną naturę, łączono je z rzekomo szczególnie wysokimi wskaźnikami prokreacji oraz sugerowano skłonność do niemoralnych i przestępczych zachowań. W tym kontekście warto mieć na uwadze, że XX-wieczna przemoc motywowana rasizmem i ableizmem, miała korzenie w antropologii ras (Morawiec, 2018).
Przekonanie o istnieniu hierarchii bytów, wśród których te znajdujące się niżej trakto- wane są instrumentalnie i pozbawiane podmiotowości nadal jest głęboko ugruntowane. Przesuwa się jedynie granica oddzielająca grupę, która jest dyskryminowana, od reszty. Zwierzęta są wyłączane ze wspólnoty moralnej, tak jak kiedyś nie należały do niej kobiety, osoby z niepełnosprawnościami, ludzie o odmiennym pochodzeniu etnicznym, robotnicy i chłopi. Mechanizm rozszerzania się praw na poszczególne grupy, które były wcześniej wykluczone, nie zmienił się od czasu, kiedy opisywał go w wydanej anonimowo broszurze
Vindication of the Rights of Brutes Charles Taylor w 1792 roku (Anker, 2004). Jego tekst był ironiczną odpowiedzią na pisma Mary Wollstonecraft: Vindication of the Rights of Men (1790) i Vindication of the Rights of Woman (1792), w których uzasadniała nadanie praw wszystkim ludziom – w tym kobietom. Taylor te idee starał się sprowadzić do absurdu, argumentując, że skoro prawa miałyby otrzymać nawet kobiety, to racjonalną konsekwen- cją będzie rozszerzenie ich także na zwierzęta. Współcześnie przekonanie o absurdalności tego toku rozumowania jest mniej powszechne.
Anna Pajdzińska pisze, że jakkolwiek polszczyzna determinuje „nasz sposób postrzegania zwierząt, utwierdza nas w przekonaniu, że się od nich zasadniczo różnimy, że jesteśmy od nich lepsi i mądrzejsi, nie skłania do zastanowienia, jakie są przesłanki, by tak sądzić” (Pajdzińska, 2017: 146). Wrażliwość użytkowników języka jednak ewoluuje i nie jest jednakowa, dlatego część z nich razi zwłaszcza określanie zwierzęcej śmierci mianem zdychania. Katarzyna Środa-Więckowska dostrzega, że „[p]rzejawem zmian w dyskursie publicznym i codziennej komunikacji są określenia funkcjonujące dotychczas głównie na gruncie filozoficzno-etycznym”, które pokazują upowszechnianie się świadomości tego, „że zwierzęta również cierpią psychicznie czy mają swoje niezbywalne prawa” (Środa-Więckowska, 2021: 61). Zakładam, że to zjawisko wynika raczej z doświadczeń osób mających kontakt ze zwierzętami albo zaznajomionych z treściami publikowa- nymi na temat zwierząt w mediach niż rosnącego zainteresowania etyką. Tę hipotezę warto jednak zweryfikować badawczo. Sądzę, że istotnie dokonuje się pewna ewolucja, czego przykładem jest choćby to, że sposób, w jaki Jerzy Bartmiński definiuje potoczne rozumienie słowa świnia, niezupełnie odzwierciedla przekonania dominujące w postin- dustrialnych społeczeństwach:
Świnia dla przeciętnego użytkownika języka to raczej „zwierzę domowe, hodowane na mięso i tłuszcz, żywione byle czym, także odpadkami z gospodarstwa, o skórze ró- żowej z rzadką szczeciną, lubiące ryć w ziemi i tarzać się w błocie, stąd zwykle brud- ne” itd. (Bartmiński, 2012: 36).
Po pierwsze świnie współcześnie żyją najczęściej w warunkach hodowli przemysłowej. Po drugie badania naukowe dowodzą, że świnie są inteligentne, wykazują zachowania społeczne i mają złożoną osobowość (Gieling i in., 2011, Rekiel i in., 2023). Ta wiedza jest popularyzowana, nie tylko przez organizacje zajmujące się dobrostanem zwierząt1, ale choćby i portale rolnicze2.
Katarzyna Środa-Więckowska podaje przykłady zmian w języku potocznym, które upodmiatawiają zwierzęta. Chociaż część z nich w istocie stosuje się rzadko, wpisują się
1 Na przykład na portalu Otwartych Klatek, por. 6 rzeczy, których nie wiesz o świniach, https://www.otwarte- klatki.pl/blog/6-rzeczy-ktorych-nie-wiesz-o-swiniach.
2 Por. portal Rolnik Info, Świnie bystrzejsze od psów? Popularne zwierzęta, które skrywają wiele tajemnic, https://rolnikinfo.pl/swinie-070221-mw-zwierzeta.
w postulat odzwierciedlania w języku faktów dotyczących zwierząt w sposób niepozo- stawiający miejsca na niedopowiedzenia i eufemizowanie.
Badaczka wyszczególnia m.in. zastępowanie zdychania – umieraniem, określeń wła- ściciel/pan/pani – opiekunem, przygarniania – adoptowaniem zwierząt. Wymienia też zwyczaj nazywania uboju i hodowli przemysłowej zwierząt masowym zabijaniem, rzezią, zagładą lub holokaustem. Określenia dotyczące hodowli przemysłowej i uboju nie są raczej powszechnie stosowane, dotyczy to zwłaszcza porównań do Holokaustu. Dowodzą tego przywoływane przez samą autorkę bardzo krytyczne reakcje na wpis Sylwii Spurek udo- stępniony na Twitterze w 2020 roku, który zawierał grafikę Jo Federiks przedstawiającą
„krowy w więziennych pasiakach z gwiazdą Dawida” (Środa-Więckowska, 2021: 65). Analogie między przemysłowym zabijaniem zwierząt i ludzi nie są jednak całkowicie tabuizowane, skoro pisze o nich nawet asocjowany z konserwatywnym poglądem Szy- mon Hołownia (Hołownia, 2019: 257)3. Ewolucji języka potocznego według Katarzyny Środy-Więckowkiej ma dowodzić także stosowanie sformułowań zwierzęta pozaludzkie, nie-ludzie, stworzenia, istoty, nie-ludzcy krewni, bracia mniejsi, nasi sąsiedzi, spośród których dwa pierwsze są jednak bardzo rzadko używane w tekstach nienaukowych (Na- rodowy Korpus Języka Polskiego wskazuje kilka użyć, a jedynie pojedyncze z nich nie pochodzą z literatury pięknej albo filozoficznej).
Joanna Hańderek zauważa, że określenia zwierzęta pozaludzkie i zwierzęta ludzkie są oparte na „opozycji człowiek-zwierzę” i wyakcentowują, „że mamy do czynienia ze zwie- rzętami będącymi poza człowiekiem”. Dostrzega jednak potrzebę mówienia o zwierzętach nowym językiem, który będzie odpowiadał współczesnemu stanowi wiedzy na temat ich doznań i świadomości. Dlatego bardziej przekonuje ją termin zaproponowany przez Dariusza Gzyrę: sentienci na określenie wszystkich odczuwających istot (Hańderek, 2022: 65–66)4.
Precyzyjny opis rzeczywistości wymaga niekiedy złamania konwencji językowej niezależnie od ewolucji przekonań. Przykładem jest badanie opublikowane w 2022 roku, z którego wynika, że ryby z gatunku labroides dimidiatus (wargatek sanitarnik, czyściciel) najprawdopodobniej rozpoznają swoje odbicie w lustrze i mają mentalny obraz twarzy, podobnie jak ludzie5. Używam słowa twarz, bo w oryginale jego autorzy stosują termin face i self-face recognition, ale nie jest to jedyny powód. Istotę ich eksperymentu stanowi badanie funkcji poznawczej polegającej na rozpoznawaniu własnego oblicza – właściwej ludziom i niektórym zwierzętom, stąd twarz w tym wypadku jest najodpowiedniejszym słowem.
3 Sz. Hołownia, Boskie zwierzęta, Kraków 2019, s. 257.
4 Joanna Hańderek odwołuje się do referatu Dariusza Gzyry Od wyzwolenia zwierząt do sentiokracji. Wybrane propozycje interwencji językowych wygłoszonego podczas konferencji „Kultura wykluczenia? VII Odsłona: Zwie- rzaki” w 2019 roku.
5 M. Kohda, R. Bshary, N. Kubo, S. Awata, W. Sowersby, K. Kawasaki, T. Kobayashi, S. Sogawa, Cleaner Fish Recognize Self in a Mirror via Self-Face Recognition like Humans, „Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America (PNAS)” 120, no. 7 (2023): e2208420120, https://doi.org/10.1073/ pnas.2208420120
Język, który odzwierciedla głęboko zakorzenione przekonania o wyższości człowieka nad zwierzętami, nie jest neutralnym i obiektywnym narzędziem opisu rzeczywistości. W artykule przedstawiono przykłady utrwalonych konwencją językową określeń, które odzwierciedlają ten hierarchiczny porządek. Uprzedmiotowienie, negowanie, zdolności odczuwania i myślenia, odmawianie autonomii i utożsamianie z fizycznością legitymizuje przemoc wobec zwierząt. Godne uwagi, że podobne konstrukcje myślowe dostrzegalne są także w nienawistnych narracjach, które dehumanizują ludzi, legitymizując wykluczenie i agresję.
Jednocześnie dostrzegalna jest pewna ewolucja języka, która wynika zarówno ze zmie- niającej się wrażliwości społecznej, jak i z popularyzacji wiedzy na temat zwierząt. To zjawisko stwarza przestrzeń do dalszych badań nad tym, jak praktyki językowe mogą wspierać lub ograniczać etyczne oraz inkluzywne postrzeganie innych istot. Refleksja nad językiem jest istotna nie tylko w odniesieniu do jego funkcji opisowej, ale również normatywnej i stanowi istotny element debat o sprawiedliwości gatunkowej i granicach wspólnoty moralnej.
Anker P. (2004), A Vindication of the Rights of Brutes, „Philosophy & Geography”, 7(2). Bartmiński J. (2012), Językowe podstawy obrazu świata, Lublin.
Domagała A. (2021), Dehumanizacja w komentarzach internetowych w polskich portalach informacyjnych. Identyfikacja i klasyfikacja zjawiska na przykładzie odbioru Fransa Timmer- mansa, „Zarządzanie Mediami”, 9(3), https://doi.org/10.4467/23540214ZM.21.024.13755
Gieling E.T., Nordquist R.E., van der Staay F.J. (2011), Assessing learning and memory in
pigs, „Animal Cognition”, 14(2), s. 151–173, https://doi.org/10.1007/s1007101003643
Gzyra D. (2019), Od wyzwolenia zwierząt do sentiokracji. Wybrane propozycje interwencji językowych, referat wygłoszony podczas konferencji Kultura wykluczenia? VII Odsłona: Zwierzaki, Poznań, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, 27–29 czerwca 2019.
Hańderek J. (2022), Trudna droga do podmiotowości: od zwierząt do sentientów, [w:]
H. Mamzer (red.), Jedno zdrowie. Ludzie i inne gatunki, Wrocław.
Haslam N. (2006), Dehumanization: an integrative review, „Personality and Social Psychology Review”, 10(3), https://doi.org/10.1207/s15327957pspr1003_4
Hołownia Sz. (2019), Boskie zwierzęta, Kraków.
Kohda M., Bshary R., Kubo N., Awata S., Sowersby W., Kawasaki K., Kobayashi T., Sogawa
S. (2023), Cleaner Fish Recognize Self in a Mirror via SelfFace Recognition like Humans,
„Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America (PNAS)”, 120(7), https://doi.org/10.1073/pnas.2208420120
Lejman J. (2015), O zmyślności zwierząt. Rozważania wokół etyki zróżnicowanych natur, [w:]
D. Gzyra i in. (red.), Filozofia wobec świata zwierząt, Warszawa.
Morawiec A. (2018), Literatura polska wobec ludobójstwa. Rekonesans, Łódź.
Pajdzińska A. (2017), Śmiercią jakby płytszą nie umierają, ale zdychają zwierzęta. Obraz zwierząt w polszczyźnie na tle ustaleń nauk przyrodniczych, „Etnolingwistyka”, 29, https:// doi.org/10.17951/et.2017.29.135
Rekiel A., Wieczorek M., Więcek J. (2023), Procesy poznawcze, zachowanie i inteligencja świń, „Roczniki Naukowe Zootechniki”, 50(2), https://doi.org/10.58146/kgdacv04
Singer P. (2004), Wyzwolenie zwierząt, przeł. A. Alichniewicz, A. Szczęsna, Warszawa.
Soral W., Bilewicz M., Winiewski M. (2018), Exposure to hate speech increases prejudice through desensitization, „Aggressive Behavior”, https://doi.org/10.1002/ab.21737
Środa-Więckowska K. (2021), Przejawy upodmiotowienia zwierząt w języku potocznym i de- bacie publicznej, [w:] H. Mamzer (red.), Dobre dla zwierząt. Pozytywne przemiany w relacjach ludzkonieludzkich, Wrocław.
6 rzeczy, których nie wiesz o świniach, https://www.otwarteklatki.pl/blog/6-rzeczy-ktorych-
-nie-wiesz-o-swiniach [dostęp: 29.07.2023].
Świnie bystrzejsze od psów? Popularne zwierzęta, które skrywają wiele tajemnic, https:// rolnikinfo.pl/swinie-070221-mw-zwierzeta [dostęp: 29.07.2023].
This article examines manifestations of anthropocentric beliefs about the status of animals as well as metaphors and comparisons that animalise human beings. It draws on Jerzy Bartmiński’s concept of the linguistic worldview, Martha Nussbaum’s notion of objectification, and research on dehumanisation to show how language reflects systems of values and conveys the status ascribed to both animals and humans. The paper highlights instances in which animals are denied subjectivity and humans are devalued through metaphors and comparisons that associate them with animality. It also discusses examples from everyday language that indicate a gradual evolution of social sensitivity, along with proposals to render facts about animals in language more accurately and objectively. The conclusions underscore the significance of reflecting on the role of language in shaping ethical attitudes and its potential to contribute to a redefinition of the moral community.