https://doi.org/10.25312/2391-5137.17/2022_10ai
Anna Iacovou https://orcid.org/0000-0002-3262-7954 Uniwersytet Łódzki, Wydział Filologiczny
e-mail: anna.iacovou@uni.lodz.pl
W artykule zostały poddane analizie teksty aktów ślubnych zawarte w katolickich parafialnych księgach me- trykalnych pochodzących z przełomu XIX i XX wieku z terenu współcześnie mieszczącego się w granicach miasta Łodzi. Celem opracowania jest zarówno zaprezentowanie przykładowych tekstów metryk ślubnych, z zachowaniem ich niezmienionej, oryginalnej postaci, jak i ich analiza od strony językowej. Dzięki zwróceniu uwagi na specyficzne cechy językowe dokumentów autorka przekonuje o ich wartości naukowej i udowadnia osobliwy charakter języka rosyjskiego, ukształtowany pod wpływem polskim. Ponadto w artykule wskazano na szablonową budowę dokumentów oraz zawartość treściową poszczególnych ich części.
Słowa kluczowe: akt ślubu, metryka parafialna, katolickie księgi metrykalne, akty metrykalne, język rosyjski, język polski
Archiwalne dokumenty metrykalne od dobrych kilkunastu lat cieszą się niesłabnącym zainteresowaniem szczególnie wśród osób pragnących uzyskać informacje o swoich przodkach czy też skonstruować rodzinne drzewo genealogiczne do kilku pokoleń wstecz. Obok aktów urodzeń i zgonów pomocnym źródłem gromadzenia faktów o bliskich lub dalekich krewnych są niewątpliwie dokumenty potwierdzające zawarcie związku mał- żeńskiego. Akty ślubne oprócz tego, że dla miłośników genealogii są niezaprzeczalnym dowodem istnienia więzów rodzinnych, kształtowania się i przeplatania ludzkich ścieżek
życiowych w konkretnym czasie i miejscu, dla filologa językoznawcy okazują się cennym kompendium wiedzy z dziedziny tekstologii i historii języka.
Do 1946 roku na obecnych ziemiach polskich rejestracji między innymi ślubów doko- nywano w parafialnych księgach metrykalnych, dla każdego wyznania osobno. Z okresu ostatniego rozbioru Polski z miejsc znajdujących się pod zaborem rosyjskim zachowały się zbiory aktów prowadzone w języku rosyjskim, pisane cyrylicą (Rejestracja aktów stanu cywilnego – jak było kiedyś, a jak jest teraz?, 2015).
Przedmiotem omówienia w niniejszym artykule będą akty metrykalne dokumentujące zawarcie związku małżeńskiego, sporządzone w łódzkich parafiach katolickich w latach 1890–1910, a opublikowane na stronie internetowej Polskiego Towarzystwa Genealogicz- nego (Powiat grodzki m. Łódź, b.r.). Celem opracowania jest zarówno przedstawienie formy dokumentu jako tekstu reprezentatywnego dla tego typu gatunku, z uwzględnieniem jego budowy oraz zawartości poszczególnych części składowych, jak i omówienie głównych cech językowych wyodrębnionych na podstawie przeprowadzonej analizy.
Wybór tematyki badawczej podyktowany jest brakiem opracowań tekstów metryk od strony strukturalno-lingwistycznej. Jeszcze do niedawna stan badań nad tymi dokumentami sprowadzał się do omówienia jedynie zagadnień historycznych i archiwistycznych (zob. Laszuk, 1998; Pawiński, 2002; Szkutnik, 2012; Związek, 1993). Dopiero w Niezbędniku genealoga dokonano tłumaczenia metryk z języków łacińskiego, niemieckiego i rosyj- skiego na polski i wyjaśniono podstawową terminologię, co miało ułatwić odczytywanie tekstów miłośnikom genealogii (Hałuszczak, 2012).
Walory naukowe metryk i ich językowy potencjał badawczy dostrzegli wreszcie białostoccy naukowcy, poddając głębokiej analizie księgi metrykalne chrztów, również zauważając przy tym niedostateczne ich wykorzystywanie jako materiału źródłowego do badań (Dacewicz, Chomko, Smakulska, 2017: 8):
Te cenne księgi, o wyjątkowych walorach informacyjnych, a co za tym idzie – nauko- wych, są niewystarczająco rozpoznane jako źródła do badań. Wynika to z kilku za- sadniczych powodów: mają ogromną objętość, a więc trzeba dokonywać umiejętnej selekcji w celu wyekscerpowania reprezentatywnego zasobu materiału badawczego; są sporządzone w języku rosyjskim, a więc do ich studiowania potrzebna jest znajomość tego języka; są to źródła rękopiśmienne o bardzo zróżnicowanym stopniu czytelności, co oznacza, że ich ekscerpcja wiąże się z ogromnym nakładem pracy […]. Wymienio- ne czynniki spowodowały, że te wartościowe źródła wciąż pozostają poza zasięgiem systematycznych badań zarówno historycznych, jak i językoznawczych. Stąd rodzi się naturalna potrzeba zajęcia się tym problemem.
Przykładowe teksty aktów ślubu pochodzące z interesującego nas okresu czasu prezentują się następująco1:
1 Prezentowane w artykule teksty aktów ślubnych przytaczam z zachowaniem pisowni oryginalnej.
Akt ślubu Antoniego Torbus i Marianny Bojkowskiej (Parafia św. Wojciecha, 1893 rok):
Состоялось въ деревни въ филiи Хойны дня одинадцатаго (двадцать третяго) Iюля тысяча восемсотъ девяносто третьяго года въ пять часовъ по полудни. Объявляемъ что въ присутствiи свидѣтелей Александра Юзефяка двадцати восьми и Александра Машталержа двадцати девяти лѣтъ отъ роду имѣю- щихъ обоихъ подденщиковъ жительствующихъ въ Новыхъ-Хойнахъ, заключено сего числа религiозный брачный союзъ между Антонимъ Торбусъ (Antoni Torbus) холостымъ ткачемъ, двадцати восьми лѣтъ отъ роду, родившимся въ деревни Лазы станцiя Варшавско-Вѣнской желѣзной дороги Бендзинскаго уѣзда, сыномъ Теофиля и Францишки урожденной Незренцка (Teofila i Franciszki z Niezręckich) жительствующихъ при подителяхъ въ Новемъ-Рокицю Лодзкаго уѣзда и Марiян- ною Байковской (Maryanną Bajkowską) дѣвицею родившеюся въ городѣ Петро- ковѣ, дочерью Томаша и Францишки урожденной Яблонска (Tomasza i Franciszki z Jabłońskich) девятеадцати лѣтъ отъ роду, жительствующей при родителяхъ въ Новыхъ Хойнахъ. Браку сему предшествовали три онлашенiя опубликован- ныя въ приходскихъ костелахъ въ Милешкахъ тринадцатаго (двадцать пятаго) Iюня и въ два следующия воскресенiя и въ городѣ Лодзи прихода Святаго Креста двадцатаго Iюня (втораго Iюля) въ два слѣдующiя воскресенiя сего года. Позво- ленiе отца невесты на вступленiе въ бракъ заявлено было лично. Новобрачные объявили что они предбрпчного договора не заключали. Религiозный сей обряд бракосочетанiя совершенъ Нами. Актъ сей новобрачнымъ и свидѣтелямъ негра- мотнымъ прочитанъ, Нами подписанъ.
Akt ślubu Emmy Schön i Karola Lerch (Parafia św. Anny, 1910 rok):
Состоялось въ городѣ Лодзи въ Приходѣ святой Анны дня девятого (двадцать второго) января тысяча девятьсотъ десятого года въ шесть часовъ вечера. Объявляемъ что въ присутствiи свидѣтелей: Антона Лясковскаго и Яна Шейнъ, совершеннолѣтнихъ жителей города Лодзи, заключено сего числа религiозный брачный союзъ между: Карломъ Лерхъ (Karolem Lerch) холостнымъ ткачемъ двадцати пяти лѣтъ отъ роду въ Лодзи жительствующимъ въ Лодзи родив- шийся отъ Густава и жены его Ольги урожденной Козакевичъ (Kozakiewicz) и Эммою Шейнъ (Emmą Schön) дѣвицею двадцати двухъ лѣтъ отъ роду, въ Лод- зи родившеюся отъ Францишка и жены его Анны урожденной Файге (Fajge). Браку сему предшествовали три онлашенiя въ Приходѣ Святого Креста въ Лод- зи опубликованныя а именно: двадцатого Декабря (второго Января/прошлого/ сего года и въ два слѣдующiя воскресенiя. Предбрачного договора незаключено. Религiозный сей обрядъ совершенъ Ксендзомъ Константиномъ Погоржельскимъ мѣстнымъ Викарiемъ. Актъ сей новобрачнымъ и свидѣтелямъ прочитанъ Нами подписанъ.
Przytoczone wyżej teksty posłużą w niniejszym artykule jako wyjściowy, podstawowy ilustracyjny materiał praktyczny wykorzystany do omówienia budowy i treściowych za- wartości tego typu dokumentów oraz do charakterystyki specyficznych cech ruszczyzny, typowych dla danego okresu czasu z punktu widzenia zarówno użytkownika języka, jak i okoliczności powstawania dokumentów. W celu rzetelnego wyodrębnienia mogących pojawiać się podobieństw bądź różnic przy konstruowaniu ślubnych aktów metrykalnych na przełomie XIX i XX wieku do prezentacji umyślnie wybrano dokumenty pochodzące z początkowego i końcowego etapu wspomnianego już wcześniej dwudziestolecia.
Do jednej z najbardziej specyficznych cech omawianego typu dokumentów należy niewątpliwie budowa samego tekstu. Ponadto na szczególną uwagę zasługuje znamienny i niepowtarzalny charakter języka przejawiający się w jego rozmaitych aspektach, takich jak pismo, ortografia, fonetyka, fleksja, składnia, słowotwórstwo i leksyka.
Akty ślubne pod względem budowy niezaprzeczalnie i bezwzględnie wyróżniają się szablonowością, utartym i z góry przyjętym schematem, a zawarte w nich informacje prezentowane są zawsze z konsekwentnym zachowaniem właściwej kolejności.
Już po zapoznaniu się z zaledwie kilkoma dokumentami w ich strukturze daje się wyodrębnić trzy części: początkową, właściwą i końcową.
Część początkowa (formuła wstępna) otwiera dokument i zawiera informacje doty- czące kolejno miejsca zaślubin (nazwa miasta/wsi i parafii kościelnej) oraz czasu (data, godzina, pora dnia):
Состоялось въ деревни въ филiи Хойны дня одинадцатаго (двадцать третяго) Iюля тысяча восемсотъ девяносто третьяго года въ пять часовъ по полудни.
Состоялось въ городѣ Лодзи въ Приходѣ святой Анны дня девятого (двадцать второго) января тысяча девятьсотъ десятого года въ шесть часовъ вечера.
Formuła wstępna niezmiennie rozpoczynała się od słowa Состоялось въ… ‘działo się w…’. Datę wydarzenia zapisywano w formacie podwójnym, zgodnie z kalendarzem juliańskim – starszym, będącym podstawą roku liturgicznego w rosyjskim Kościele Pra- wosławnym i gregoriańskim – młodszym, obecnie najbardziej rozpowszechnionym na świecie2. Określenie pory dnia typu: по полудни ‘po południu’, вечера ‘wieczorem’ było konieczne z uwagi na stosowanie przy podawaniu godziny systemu dwunastogodzinne- go. Możliwe też, że wpisaną w metryce godzinę należy traktować jedynie orientacyjnie (Jarosińska, b.r.).
Właściwą (główną) część dokumentu inicjuje formuła Объявляемъ что… ‘oświadcza się, że…’, po której następuje wykaz osób obecnych przy sporządzeniu aktu (włączając samych nowożeńców), informacja o zapowiedziach, w razie potrzeby zapis odnośnie do udzielonego pozwolenia na ślub przez ojca panny młodej i oświadczenie o zawartej (bądź nie) przez narzeczonych umowie przedmałżeńskiej:
Объявляемъ что въ присутствiи свидѣтелей Александра Юзефяка двадцати восьми и Александра Машталержа двадцати девяти лѣтъ отъ роду имѣющихъ обоихъ подденщиковъ жительствующихъ въ Новыхъ-Хойнахъ, заключено сего числа религiозный брачный союзъ между Антонимъ Торбусъ (Antoni Torbus) холо- стымъ ткачемъ, двадцати восьми лѣтъ отъ роду, родившимся въ деревни Лазы станцiя Варшавско-Вѣнской желѣзной дороги Бендзинскаго уѣзда, сыномъ Тео- филя и Францишки урожденной Незренцка (Teofila i Franciszki z Niezręckich) жи-
2 Różnica między datami zapisanymi w obydwu kalendarzach wynosi 12 dni, co potwierdzają zapisy w bada- nych dokumentach.
тельствующихъ при родителяхъ въ Новемъ-Рокицю Лодзкаго уѣзда и Марiян- ною Байковской (Maryanną Bajkowską) дѣвицею родившеюся въ городѣ Петро- ковѣ, дочерью Томаша и Францишки урожденной Яблонска (Tomasza i Franciszki z Jabłońskich) девятнадцати лѣтъ отъ роду, жительствующей при родителяхъ въ Новыхъ Хойнахъ. Браку сему предшествовали три оглашенiя опубликованныя въ приходскихъ костелахъ въ Милешкахъ тринадцатаго (двадцать пятаго) Iюня и въ два следующия воскресенiя и въ городѣ Лодзи прихода Святаго Креста двадцатаго Iюня (втораго Iюля) въ два слѣдующiя воскресенiя сего года. Позво- ленiе отца невесты на вступленiе въ бракъ заявлено было лично. Новобрачные объявили что они предбрпчного договора не заключали.
Объявляемъ что въ присутствiи свидѣтелей: Антона Лясковскаго и Яна Шей- нъ, совершеннолѣтнихъ жителей города Лодзи, заключено сего числа религiоз- ный брачный союзъ между: Карломъ Лерхъ (Karolem Lerch) холостнымъ тка- чемъ двадцати пяти лѣтъ отъ роду въ Лодзи жительствующимъ въ Лодзи ро- дившийся отъ Густава и жены его Ольги урожденной Козакевичъ (Kozakiewicz) и Эммою Шейнъ (Emmą Schön) дѣвицею двадцати двухъ лѣтъ отъ роду, въ Лод- зи родившеюся отъ Францишка и жены его Анны урожденной Файге (Fajge). Браку сему предшествовали три онлашенiя въ Приходѣ Святого Креста въ Лод- зи опубликованныя а именно: двадцатого Декабря (второго Января/прошлого/ сего года и въ два слѣдующiя воскресенiя. Предбрачного договора незаключено.
W pierwszej kolejności w dokumencie wymieniano nazwiska świadków (po słowach: в присутствии ‘w obecności’) wraz z określeniem ich wieku (…лет от роду/…лет от роду имеющих ‘…lat/…lat mających’), zawodu (na przykład обоих поденщиков ‘oby- dwu wyrobników’) i miejsca zamieszkania (жительствующих в…/жителей города… ‘mieszkających w…/mieszkańców miasta…’). Czasem zamiast konkretnego wskazania wieku świadków spotykamy formułę potwierdzającą ich pełnoletność (por. совершен- нолетних жителей города Лодзи ‘pełnoletnich mieszkańców miasta Łodzi’). Ponadto warto zwrócić uwagę na fakt, iż świadkami na ślubie byli tylko mężczyźni (Jarosińska, b.r., O metrykach).
Następnie po słowach заключено религиозный брачный союз между… ‘zawarto religijny związek małżeński między…’ prezentowane są osoby nowożeńców. Tu po- dobnie należało wymienić ich z imienia i nazwiska, podać kolejno stan cywilny, za- wód mężczyzny, ich wiek (np. … холостым ткачом двадцати пяти лет от роду ‘kawalerem dwudziestojednoletnim tkaczem’, девицею двадцати двух лет от роду ‘dwudziestodwuletnią panną’), miejsce zamieszkania (jeśli nowo poślubieni byli odpo- wiednio kawalerem i panną i mieszkali razem z rodzicami, niejednokrotnie podkreślano ten fakt: жительствующим/жительствующей при родителях в… ‘mieszkającym/ mieszkającą z rodzicami w…’), miejsce urodzenia (родившимся в деревни… ‘urodzo- nym we wsi…’, родившеюся в городе… ‘urodzoną w mieście…’, в Лодзи родившеюся ‘w Łodzi urodzoną’) oraz imiona rodziców, zawsze z nazwiskiem panieńskim matki, na przykład …родившеюся от Францишка и жены его Анны урожденной Файге (Fajge) ‘…urodzoną ze związku Franciszka i jego żony Anny z domu Fajge’. Jeśli chodzi o sposób podawania imion i nazwisk osób wymienianych w dokumencie co do zasady oprócz ich zapisu cyrylicą w nawiasie zapisywano je literami alfabetu łacińskiego. Nazwisko rodowe matek osób wstępujących w związek małżeński w ekwiwalentnym zapisie polskim często
uzyskiwało gramatyczną formę dopełniacza liczby mnogiej wyrażającego nazwę rodu, z jakiego się wywodzi, na przykład Franciszka z Jabłońskich.
Formuła браку сему предшествовали… ‘małżeństwo to poprzedziły…’ wprowadza informację dotyczącą ogłoszonych zapowiedzi przedślubnych wraz z datą i nazwą parafii, w której zostały ogłoszone: …три оглашения в Приходе… ‘trzy zapowiedzi w Parafii…’ опубликованные… ‘opublikowane (ogłoszone)…’. Jeśli kobieta nie ukończyła 21. roku życia, wymagana była zgoda ojca na zamążpójście córki (Jarosińska, b.r., O metrykach), co odpowiednio i obowiązkowo zaznaczano w dokumencie słowami: Позволение отца невесты на вступление в брак заявлено было лично/словесно ‘Pozwolenie ojca panny młodej na wstąpienie w związek małżeński zostało zadeklarowane osobiście/ustnie’.
Formuła końcowa, tak zwane uwierzytelnienie aktu to podsumowujące i wieńczące dokument sformułowanie stwierdzające fakt zawarcia związku małżeńskiego:
Религiозный сей обряд бракосочетанiя совершенъ Нами. Актъ сей новобрач- нымъ и свидѣтелямъ неграмотнымъ прочитанъ, Нами подписанъ.
Религiозный сей обрядъ совершенъ Ксендзомъ Константиномъ Погоржель- скимъ мѣстнымъ Викарiемъ. Актъ сей новобрачнымъ и свидѣтелямъ прочитанъ Нами подписанъ.
W części zamykającej metrykę zawiera się informacja o tym, kto udzielił ślubu (na przykład Религиозный сей обряд совершен Ксендзом Константином Погор- жельским местным Викарием ‘ten obrzęd religijny został odprawiony przez księ- dza Konstantego Pogorzelskiego miejscowego Wikarego’), oraz potwierdza się fakt, iż sporządzony dokument został nowożeńcom i świadkom odczytany i podpisany, na przykład Акт сей новобрачным и свидетелям прочитан. Нами подписан ‘Akt ten nowożeńcom i świadkom został odczytany. Przez Nas podpisany’. Najczęściej akt ślubu podpisywał sam ksiądz sporządzający dokument wobec niepiśmienności pozostałych zebranych. Oczywiście w przypadku, gdy któraś z osób umiała się podpisać, składała swój podpis pod tekstem.
Jak widać na przykładzie przytoczonych wyżej dokumentów, akty ślubów sporządzane były w układzie narracyjnym, cyrylicą w języku rosyjskim. Właśnie z uwagi na fakt, że metryki spisywane były przez Polaków w języku im narzuconym – języku zaborcy, język rosyjski uzyskuje w omawianych tekstach szczególny, osobliwy, a niekiedy nawet niepo- wtarzalny, swoisty charakter dzięki szeregowi wyróżniających się elementów, nierzadko będących rezultatem oddziaływania języka ojczystego lub niedostatecznej znajomości języka obcego.
Do najbardziej wyróżniających się cech języka rosyjskiego jako narzędzia służącego do spisania aktów należy niewątpliwie obecność elementów dawnej ruszczyzny i cech nowożytnych. Wśród takich warto wymienić stosowane dowolnie i naprzemiennie (nawet w ramach jednego dokumentu) fleksje -аго i -ого w formach dopełniacza liczebników i przymiotników rodzaju męskiego i nijakiego liczby pojedynczej, na przykład: прошлого/
прошлаго, одинадцатого/одинадцатаго, третьего/третяго, десятого/десятаго, второго/втораго, предбрачного/предбрачнаго.
Typowe i często spotykane jest również użycie w formach mianownika/biernika liczby mnogiej przymiotników końcówki -ыя/ия, na przykład: следующия, опубликованныя, możliwe, że pod wpływem określanych przez nie rzeczowników rodzaju nijakiego w liczbie mnogiej zakończonych na -ия typu воскресения, оглашения (следующия воскресения, опубликованныя оглашения). Warto przy tym zwrócić uwagę na zapis or- tograficzny wspomnianych końcówek z użyciem litery i, która co do zasady występowała zawsze przed następującymi po niej samogłoskami и, o i jotowanymi samogłoskami е, я, ю, na przykład: филiи, присутствiи, религiозный, станцiя, Марiянною, онлашенiя, воскресенiя, вступленiе, бракосочетанiя, слѣдующiя.
Zgodnie z ówczesnym literowym składem alfabetu rosyjskiego dokumenty metrykal- ne odzwierciedlają użycie w pisowni liter ѣ ѣ (jat’) oraz ъ ъ (jera tylnego). Ta ostatnia bezwzględnie i konsekwentnie występowała zawsze na końcu wyrazu zakończonego spółgłoską twardą: въ городѣ, лѣтъ, отъ, двухъ, обрядъ, мѣстнымъ, свидѣтелямъ i wiele innych.
Niekiedy rzeczowniki i przymiotniki/imiesłowy rodzaju żeńskiego przyjmują w na- rzędniku liczby pojedynczej postać z końcówką -ою/-ею wobec jednoczesnego zastoso- wania w tym samym dokumencie form na -ой/-ей, na przykład: дѣвицею родившеюся, урожденной, жительствующей.
Dość często w metrykach ślubnych, prawdopodobnie ze względu na pośpiech towarzy- szący sporządzaniu dokumentów spotykamy niezgodność składniową między częściami zdania, szczególnie wtedy, gdy mamy do czynienia z formułowaniem dłuższej wypowiedzi. Na przykład we fragmencie zdania: заключено сего числа религiозный брачный союзъ между: Карломъ Лерхъ […] въ Лодзи жительствующимъ въ Лодзи родившийся отъ Густава и жены его Ольги zamiast formy mianownikowej родившийся oczeki- walibyśmy formy narzędnika pozostającej w związku zgody z poprzednim określeniem: жительствующимъ.
Charakterystyczną cechą języka spotykaną w omawianych dokumentach jest ponadto użycie niepoprawnej fleksji, ewidentnie pod wpływem języka polskiego. W pojawiającej się w zaprezentowanym w artykule dokumencie formie ткачем (por. pol. tkaczem) ocze- kiwalibyśmy rosyjskiej postaci narzędnika: ткачом. Należy zauważyć, że silny wpływ języka polskiego nierzadko powoduje zapisywanie w dokumentach słów o rodzimym dla piszącego brzmieniu za pomocą liter alfabetu cyrylickiego. W aktach metrykalnych spoty- kamy wiele tego typu swoistych tworów językowych, których nie odnajdziemy w żadnych źródłach leksykograficznych, na przykład chociażby nazwy zawodów, takie jak музык, машиниста, одлевникъ, экспедент. O słownictwie pochodzącym z dokumentów, pisa- nych cyrylicą przez Polaków w zaborze rosyjskim wspominał P. Hałuszczak (2012: 7–8):
Zobowiązani przez zaborcę do posługiwania się w dokumentach urzędowych obcym alfabetem i językiem, nie zawsze posiadali dostateczne umiejętności, aby robić to prawidłowo. Dlatego niektóre ze […] słów są tworami językowymi, których próżno szukać w słownikach. Sporo z nich obarczonych jest błędami ortograficznymi, bądź stanowi fonetyczne odwzorowanie słownictwa polskiego. Spotkać je można wyłącznie
w księgach metrykalnych i innych dokumentach z terenów polskich pod rosyjskim za- borem.
Ze względu na charakter dokumentów uwagę zwraca użycie w nich specjalistycznej leksyki urzędowo-kancelaryjnej i specyficznych ustabilizowanych formuł: объявляем что…, заключено религиозный брачный союз/обряд, религиозный обряд совершен,
…лет от роду, позволение заявлено, предбрачный договор совершен, акт прочи- тан и подписан. Jak można zauważyć, charakterystyczna dla danego słownictwa jest obecność zwrotów imiesłowowych, podkreślających oficjalny wydźwięk konstrukcji językowych. Dodatkowo osobliwość języka rosyjskiego, z jakim mamy do czynienia w aktach metrykalnych, potęguje użycie, kwalifikowanej obecnie jako przestarzała, formy zaimka wskazującego сей ‘ten’, na przykład: сего года, сего числа, акт сей прочитан, религиозный сей обряд, браку сему предшествовали.
Niekiedy niedbała i pospieszna redakcja tekstów dokumentów przyczynia się do nie- ustabilizowanego i niekonsekwentnego używania wielkich liter, a także często nielogicz- nego użycia znaków interpunkcyjnych lub ich braku w miejscach, w których należałoby się ich spodziewać.
Podjęta w artykule próba analizy aktów ślubnych pochodzących z przełomu XIX i XX wie- ku udowadnia, że teksty metryk, wciąż niedoceniane jako źródło badań naukowych, są nie tylko wartościowe pod względem genealogicznym i historycznym, ale stanowią bogate kompendium wiedzy językowej. Dzięki omówionym dokumentom możemy dowiedzieć się o stanie języka rosyjskiego ubiegłych stuleci, jego rozwoju oraz przemianach za- chodzących w jego strukturze w przypadku jego użycia jako języka nie ojczystego, lecz obcego przez przedstawicieli polskiej narodowości. Różnorodność cech morfologicznych, słowotwórczych, składniowych i semantycznych, ukształtowanych przy okazji formowa- nia i funkcjonowania języka kancelaryjnego badanego okresu zdecydowanie nie oparła się wpływowi polskiemu, a zaprezentowana w artykule w niewyczerpującym zakresie stanowi jedynie początkowy etap badań.
Dacewicz L., Chomko J., Smakulska J. (2017), Księgi metrykalne chrztów Kościoła rzym- skokatolickiego dekanatu białostockiego z II połowy XIX wieku. Treść i struktura metryk. Alfabetyczne spisy imienne, Białystok.
Hałuszczak P. (2012), Niezbędnik genealoga, Mnichowo–Poznań.
Laszuk A. (1998), Księgi metrykalne i stanu cywilnego w archiwach państwowych w Polsce.
Informator, Warszawa.
Pawiński M. (2002), Akta stanu cywilnego w Królestwie Polskim w pierwszej połowie XIX w.,
„Archeion”, t. 104.
Szkutnik P. (2012), Regionalny poradnik genealogiczny – stan zachowania ksiąg metrykalnych
parafii rzymskokatolickich w gminie Uniejów, „Biuletyn Uniejowski”, t. 1.
Związek J. (1993), Stan badań nad księgami metrykalnymi diecezji częstochowskiej, „Zeszyty Historyczne”, z. 1.
Jarosińska M. (b.r.), Jak odczytywać akty sporządzone po rosyjsku, http://andreovia.pl/pub- likacje/genealogia/item/151-stare-akty-po-rosyjsku [dostęp: 20.08.2022].
Jarosińska M. (b.r.), O metrykach, http://www.andreovia.pl/publikacje/genealogia/ item/148-o-metrykach [dostęp: 20.08.2022].
Powiat grodzki m. Łódź (b.r.), Metryki.Genealodzy.pl, https://metryki.genealodzy.pl/pow-30 [dostęp: 30.08.2022].
Rejestracja aktów stanu cywilnego – jak było kiedyś, a jak jest teraz? (2015), https://archi- wum.mswia.gov.pl/pl/aktualnosci/13026,Rejestracja-aktow-stanu-cywilnego-jak-bylo-kied- ys-a-jak-jest-teraz.html?search=14100618158486 [dostęp: 20.08.2022].
The article is devoted to the description of Polish marriage certificates gathered in Lodz’s Catholic parish registers, dating from the late 19th and early 20th century. The aim of the paper is both to present examples of the marriage certificates in their original version and to provide an analysis of the language. The author pays attention to the specific language features and shows the significance of the documents for scholarly research. The particular character of the Russian language influenced by Polish is discussed. Attention is also paid to the template construction of the documents and the content of each part of the certificates.
Keywords: marriage certificate, parish register, Catholic public register, certificate registry, Russian language, Polish language