https://doi.org/10.25312/2391-5137.15/2021_20ai
Anna Iacovou https://orcid.org/0000-0002-3262-7954 Uniwersytet Łódzki
e-mail: anna.iacovou@uni.lodz.pl
Artykuł poświęcony jest omówieniu sufiksalnych apelatywnych rzeczowników deminutywnych nazywających osoby, występujących w formułach etykietalnych rosyjskiej korespondencji prywatnej pochodzącej z okresu od XVII do początku XVIII wieku. Zaprezentowana została definicja zdrobnień, przy czym szczególną uwagę zwrócono na modyfikację znaczenia derywatów przez wyodrębniane w ich strukturze sufiksy. Deminutiva, pozbawione często znaczenia małości, wyróżniają się odcieniem ekspresyjności przy jednoczesnym posiadaniu znaczenia pieszczotliwego bądź pogardliwego. Nazwy hipokorystyczne z zasady określały odbiorcę i człon- ków jego rodziny, a pogardliwe – samego nadawcę i jego bliskich. Formalnymi wykładnikami rzeczowników deminutywnych były przede wszystkim przyrostki -ка/-ко, -ок/-ек, -ишка/-ишко, -ушка/-ушко, -ошка, -онка,
-ец, -ица. Wyjątkowo interesująco przedstawia się historia rodzaju derywatów z sufiksem -ишк-.
Słowa kluczowe: deminutivum, hipokoristicum, sufiks, derywat, rzeczownik apelatywny, etykieta epistolarna, korespondencja prywatna
Formy deminutywne, inaczej deminutiva czy zdrobnienia, to według definicji (Urbańczyk, Kucała, 1999: 450):
rzeczowniki odrzeczownikowe, oznaczające przedmioty traktowane przez mówiące- go jako małe w stosunku do ogółu przedmiotów nazywanych przez rzeczownik mo- tywujący (podstawowy), przy czym formant słowotwórczy obok znaczenia małości
jest często równocześnie nosicielem znaczenia ekspresywnego: wyraża subiektywne emocjonalne […] ustosunkowanie mówiącej osoby do nazywanego przedmiotu.
W związku z tym pod ujętym w tytule artykułu pewnym sposobem użycia form demi- nutywnych należy rozumieć takie ich użycie, które ma na celu wyodrębnienie w odpo- wiednim momencie pożądanej ekspresji, wyrażenie właściwego dla danej wypowiedzi stosunku emocjonalnego.
W myśl przytoczonej powyżej definicji formacje deminutywne służyły do przekazy- wania określonych uczuć i wyrażania odpowiednio pozytywnego lub negatywnego sto- sunku nadawcy do adresata. Będąc zatem bez wątpienia nośnikiem subiektywnej oceny, wyróżniały się odcieniem ekspresyjności przy posiadaniu tym samym znaczenia zdrabnia- jącego, pieszczotliwego, pogardliwego oraz jednocześnie zdrabniająco-pieszczotliwego i zdrabniająco-pogardliwego. Już w połowie ubiegłego stulecia N.S. Szaposznikowa, opierając się na stwierdzeniach A. Bielicza, zwracała uwagę na szczególne miejsce, jakie zajmują rzeczowniki deminutywne w sferze słowotwórstwa sufiksalnego: w odróżnie- niu od innych typów słowotwórczych ich znaczenie pozostaje w wyrazie pochodnym nie zmienione, a jedynie zabarwione odcieniem indywidualnej oceny (Szaposznikowa, 1960: 71). Sufiksy subiektywnej oceny nie naruszają znaczenia leksykalnego rzeczownika pierwotnego, ponieważ albo wskazują one na mały rozmiar przedmiotu (osoby), albo wyrażają subiektywno-emocjonalny stosunek do niego, na przykład pieszczotliwy lub pogardliwy. W zależności od kontekstu czysto zdrabniające znaczenie danego wyrazu zlewa się ze znaczeniem pieszczotliwym bądź pogardliwym, w wyniku czego nabywa on różne odcienie emocjonalne.
Ważność, istota oraz powszechność derywatów deminutywnych i hipokorystycznych jest podkreślana w literaturze naukowej przy okazji omawiania słownictwa reprezentu- jącego różnorodne obszary tematyczne. Małgorzata Milewska-Stawiany (2006: 129) już na samym początku artykułu dotyczącego zdrobnień i spieszczeń w podręcznikach do religii zaznacza, że deminutiva i hipokoristika to formacje słowotwórcze o specjalnym zabarwieniu emocjonalnym, należące do najbardziej powszechnych kategorii językowych. Dalej czytamy (Milewska-Stawiany, 2006: 129):
Deminutiva stanowią jedną z podstawowych kategorii modyfikacyjnych rzeczowni- ka, która informuje głównie o małości obiektu oznaczonego podstawą. Na znaczenia zdrabniające nakładają się jednak często znaczenia ekspresywne, które przekazują informację o emocjonalnej postawie nadawcy. Hipokoristika zaś obejmują formacje o charakterze wyłącznie emocjonalnym. Zaliczane są na ogół do kategorii słowotwór- czej nazw ekspresywnych, budują klasę zróżnicowaną semantycznie, liczną i nie- ograniczenie pomnażaną przy użyciu różnorodnych wykładników formalnych, ciągle zmienianych i odświeżanych po to, by mogły spełnić funkcję indywidualnej ekspresji. Wyraźna jest tendencja do oryginalności i inwencji twórczej w tym zakresie. Ekspre- sywne formanty deminutywne i hipokorystyczne wyrażają przede wszystkim emocje pozytywne.
Jolanta Mędelska pod względem merytorycznym w żaden sposób nie modyfikuje definicji omawianych formacji, przypisując za Stanisławem Grabiasem deminutiva do kategorii tak zwanych zdrobnień intelektualnych, zawierających w strukturze semantycz-
nej komponent małości, a hipokoristica do grona konstrukcji słowotwórczych, które niosą informacje o aprobującym stosunku osoby mówiącej do oznaczanego zjawiska (Mędelska, 1994: 16). Jednakże badaczka poza przytoczeniem samej definicji zdrobnień i spieszczeń posuwa się o krok dalej i zwraca uwagę na istotny problem pojawiający się przy próbie dokonania sztywnego i wyraźnego podziału rzeczowników na deminutiva i hipokoristica. Okazuje się bowiem, jak ustalił wcześniej S. Grabias, że taki podział, o ile teoretycznie możliwy, o tyle w praktyce jest niezwykle trudny do przeprowadzenia. Dlatego „niektórzy badacze są […] skłonni wydzielać czyste deminutiva, czyste hipocoristica oraz formacje deminutywno-hipokorystyczne, inni zaś uznają jedynie szeroką klasę derywatów demi- nutywno-hipokorystycznych” (Mędelska, 1994: 16).
Pamiętając o tym, że czyste deminutiva są pozbawione czynnika emocjonalnego, a z kolei czysto hipokorystyczne rzeczowniki ze względu na swoją semantykę poza ładunkiem uczuciowym nie mogą zawierać komponentu małości, na potrzeby opisu ba- danego przeze mnie materiału leksykalnego stosuję określenie rzeczowniki deminutywne, przypisując konkretny odcień znaczeniowy poszczególnym jednostkom: pieszczotliwy lub pogardliwy. Określenie deminutywno-hipokorystyczny nie oddawałoby w pełni czynnika emocjonalnego przekazywanego przez derywaty, które „mają jedynie formalny wykładnik deminutywno-hipokorystyczny, w rzeczy samej […] wyrażający pogardę” (Mędelska, 1994: 16). Jednocześnie nie sposób wykluczyć jednostki niebędące czystymi zdrobnie- niami z kategorii deminutivów, do których genetycznie należą.
W niniejszym artykule opisane wyżej formy zostaną przedstawione w ramach analizy sprowadzającej się do omówienia apelatywnych rzeczowników nazywających osoby, a ich charakterystyka zostanie ograniczona do rzeczowników sufiksalnych utworzonych za pomocą przyrostków typu -ка/-ко, -ок/-ек, -ишка/-ишко, -ушка/-ушко, -ошка, -онка,
-ец, -ица i innych występujących rzadziej, na przykład: девочка, батька, женка, мужи- чок, старичок, дружочек, внучишка, воришка, дочеришка, зятишко, работничишка, ребятишки, батюшка, дядюшка, матушка, невестушка, парнюшка, сватушка, сватьюшка, девчонка, мужичонка, братец, сестрица itp.
Wszystkie tego typu formacje znalazły szerokie zastosowanie w rosyjskich listach prywatnych pochodzących głównie z XVII stulecia, a korespondencja zgromadzona w akademickim wydaniu tak zwanych gramotek z XVII i początku XVIII wieku (Kotkov, 1969) posłużyła jako źródło materiału badawczego i ilustracyjnego na potrzeby niniejszego artykułu. Autorami i adresatami omawianych listów byli członkowie poszczególnych rodzin, krewni, znajomi, chłopi i właściciele ziemscy, przedstawiciele środowiska ku- pieckiego oraz duchowni.
Już same osoby nadawców i odbiorców listów prywatnych pozwalają domniemy- wać, iż najczęstszymi pod względem znaczeniowym modyfikacjami nazw pospolitych są typowi członkowie rodzin (матушка, сынишка, дочишка, женишка, братишка, племянничишка, сестрица), a w dalszej kolejności inne bliższe lub dalsze osoby z ich otoczenia, środowiska, obecne w ich życiu codziennym i określane ze względu na zajmo- wane stanowisko, wykonywane zajęcie (подьячишка, приказчичишка, работничишка, старостишка, людишки).
Słowotwórstwo rzeczowników deminutywnych (w tym apelatywnych nazw osobo- wych) sięga epoki prasłowiańskiej, kiedy to rzeczowniki określające osoby tworzone były za pomocą sufiksów: -ка (< *-ъка, *-ъка), por.: babъka < baba, devьka < deva; -ец (< *-ьсь), por.: bratьcь < bratъ. Sufiksy złożone morfologicznie typu -ишко (< *išьko),
-ушка (< *-ušьka) powstały w wyniku połączenia prasłowiańskich sufiksów zdrabniają- cych *-išь, *-ušь z sufiksami *-ьko, *-ьka i tworzyły rzeczowniki typu bratišьko, dedušьka. Zatem ze względu na pochodzenie sufiksy deminutywne można podzielić na pierwotne (-ка, -ок, -ец) i wtórne (-ишка, -ушка, -енка, -енок) (Sławski, 1974: 79, 80, 98, 100).
Mimo iż słowotwórstwo rzeczowników deminutywnych wywodzi się z dalekiej prze- szłości, zdrobnienia i spieszczenia w literaturze i dokumentach z okresu XI–XV wieku nie są bardzo rozpowszechnione (Felicyna, 1960: 153). Deminutiva, właściwe przede wszystkim mowie potocznej, nie mogły zostać w wystarczającym stopniu odzwierciedlone w języku zabytków datowanych XI–XII stuleciem, odnoszących się głównie do literatury cerkiewnej (Borisova, 1961: 185). W tekstach szesnastowiecznych derywaty nacechowane emocjonalnie pojawiają się znacznie częściej, aż wreszcie bogatego materiału do badań w tym zakresie dostarcza nam piśmiennictwo użytkowe z XVII wieku.
Pieszczotliwe i pogardliwe appellativa znajdowały szerokie zastosowanie jako ele- menty języka kancelaryjnego i stylu epistolarnego XVII wieku, szczególnie w formułach etykietalnych. W przypadku korespondencji prywatnej pod pojęciem etykiety rozumiemy takie związki wyrazowe i formuły, które służą do wyrażania powszechnie obowiązujących i ogólnie przyjętych w danej epoce norm zwracania się do adresata. Jak słusznie zauważył
S.S. Wołkow, do elementów etykiety należy zaliczyć odpowiedni dobór tradycyjnych określeń i epitetów, stosowanie właściwych środków leksykalno-gramatycznych (tu mię- dzy innymi rzeczowników subiektywnej oceny), a także typowych, rozpowszechnionych sposobów przekazywania określonej informacji, choćby o sytuacji, w której znajduje się nadawca, czy konsekwencjach, jakie może wywołać niespełnienie jego prośby itp. (Wołkow, 1974: 112).
Od XVI wieku w oficjalnych dokumentach kancelarii moskiewskich zwraca uwagę obecność rzeczowników na -ка, -ко; -ишка, -ишко; -ушка, -ушко mających pieszczotliwy i pogardliwy odcień znaczeniowy (Haburgaev, 1990: 112). I tu właśnie deminutiva typu ба- тюшка, сынишко należą do najbardziej rozpowszechnionych w formułach etykietalnych apelatywnych nazw osobowych z XVII wieku. Zgodnie z etykietą siedemnastowieczną w dokumentach i listach kierowanych do przedstawicieli wyższych szczebli trzeba było nazywać za pomocą wyrazów pogardliwych samego proszącego oraz wszystko, co było związane z nim i z każdą inną osobą znajdującą się niżej w hierarchii społecznej. Fakt ten ilustrują następujące przykłady:
Гсдрю моему братцу Авѣръкѣю Ивановичю братишка твои Мишка челомъ бьет (Gr. 39)1; внучишка твои Ивашка Шипов благословения твоего прошу (Gr. 101); пришли ко мне с роспискои грамотъ список а я ему отошлю по сем рабско челом бию зятишко твое Ивашко Сумороков (Gr. 46); Пожалуи не остави людишек моих в належащеи их нуже (Gr. 30); челом бью гсдрьна милости матери твоеи
1 W nawiasie podaje się skrót do źródła oraz numer strony, z której pochodzi cytat.
[…] что в бѣдах нших не покидает тещи моеи и робятишек (Gr. 141); Гсдрю Мартыну Василевичю бьет челом и плачетца твои крестьянишко Фочка Федо- ровъ (Gr. 76); сего желая сынишко вшъ Гришка блгословения вашего прося че- лом бью (Gr. 113); батюшку […] гсдрне моеи млстивои матушке […] дочеришка ваша Федорка благословения прошу и челом бью (Gr. 75).
W większości przypadków derywaty typu людишки, крестьянишко nie odzwiercie- dlają języka potocznego, a są jedynie elementami kancelaryjnej etykiety, która na wzór suplik zakorzeniła się także w prywatnej korespondencji między członkami rodzin.
Inaczej rzecz się ma z hipokorystycznymi nazwami osób, gdyż były one środkiem wyrażania szacunku do adresata. Rzeczowniki odznaczające się pieszczotliwym odcieniem znaczeniowym używane były praktycznie zawsze z imieniem adresata. Za ich pośrednictwem autorzy listów stosownie wyrażali swoją wdzięczność i podkreślali swoje pozytywne nastawienie, sympatię nie tylko wobec osoby, do której się zwracali, lecz także jej krewnych, na przykład:
Пожалуи гсдрь остереги подячего парнюшка добренек мочно во всѣм ему вѣрит (Gr. 200); батюшку Мартину Василевичю гсдрне моеи млстивои матушке Даре Александровне дочеришка ваша Федорка благословения прошу и челом бью (Gr. 75); Гсдрю моему […] дядюшке Панфеилью Тимофѣевичю […] Игнашка Ковригин челом бьет (Gr. 52); И какъ вас гсдреи моих всещедрыи влдка Хрстосъ бгъ млстию своею сохраняет и с невѣстушкою и з детушками (Gr. 91); гсдрня тетушка прикажи писать про свое многолет[ное здоро]вье (Gr. 43).
Obok najczęściej używanych w formułach etykietalnych derywatów na -ишко, -ушка spotykamy i nazwy osobowe z innymi sufiksami, na przykład девочка, мужичонка ‘prostak, chłop’, человеченец ‘poddany’:
Послал я к твоему здоровю с члвком твоим к мужиченком своимъ писмо о своеи нужде (Gr. 116); и тебѣ б [гсдрь] пожаловат члвченца моего во всем пожаловат не покинут (Gr. 59); [я] з девочкою своею Федоскою живъ (Gr. 70).
Reasumując, użycie pogardliwych i pieszczotliwych apelatywnych nazw osobowych było ściśle określone następującymi warunkami: pierwsze charakteryzowały tego, kto pisał, oraz jego bliskich, drugie zaś odnosiły się do adresata i członków jego rodziny.
Ponadto na uwagę zasługuje aspekt gramatyczny omawianych rzeczowników. Derywaty z sufiksami subiektywnej oceny zwykle zachowują rodzaj wyrazów motywujących, por.: бобылишко < бобыль, вдовица < вдова, тетушка < тетя, холопец < холоп. Szczególnie interesująco przedstawia się historia kategorii rodzaju nazw ekspresywnych zakończonych na -ка/-ко, -ишка/-ишко, -ушка/-ушко typu батько, женишко/женишка, сынишко/ сынишка. W oficjalnej korespondencji XVI wieku zgodnie z gramatycznym wykładni- kiem rodzaju nijakiego – fleksją -o w mianowniku liczby pojedynczej – niezależnie od rzeczywistej płci formy te używane były jak rzeczowniki rodzaju nijakiego, por.: зятишко твое, сынишко мое. Tego typu nazwy osób były traktowane jak rzeczowniki rodzaju nijakiego, nawet jeśli pochodziły od rzeczowników rodzaju żeńskiego (Haburgaev, 1990: 39–40), na przykład женишко мое, с женишком, женишку моему, por.:
Здравствуи на веки Лаврентеи Аничков [с] женишком (Gr. 89); гсдрю моему свѣту […] женишко твое Авдотица челом бьет (Gr. 55).
Badany materiał doprowadza nas do konkluzji, iż przykłady użycia nazw osób płci żeńskiej z sufiksem -ишк- i końcówką rodzaju żeńskiego są w XVII stuleciu wyjątkowo sporadyczne, wręcz przypadkowe. Odnotowaliśmy tylko jeden taki przypadek w odnie- sieniu do derywatu женишка:
А за сем вам приятелем всем челомъ бию [с] женишькои и з детишьками
(Gr. 157).
Możliwe, że powyższe użycie formy с женишкои nastąpiło pod wpływem pojawia- jącej się kilkakrotnie w bliskim kontekście formy с женкои, gdyż na samym początku tekstu oraz w innych listach tego samego nadawcy regularnie i konsekwentnie pojawia się forma с женишком.
Należy zauważyć, że w XVII wieku praktycznie jedynym uniwersalnym wskaźnikiem rodzaju rzeczowników subiektywnej oceny na -ишко/-ишка była fleksja wyrazów je określających, pozostających z nimi w związku zgody, tj. przymiotników, imiesłowów, zaimków, por.:
Внучишко твои Костька Каблуков челом бьет (Gr. 114); по семъ писав племян- ничишко твои Федка Бородин рабски челом бью (Gr. 10); Недостоиныи подя- чишко Карпушка Никифоровъ блгословения прося челом бью (Gr. 314).
Jednoznacznym zaś wykładnikiem przynależności do konkretnego rodzaju były tylko niektóre końcówki, na przykład fleksja -у w bierniku liczby pojedynczej dla rodzaju żeńskiego; -ы/-и w dopełniaczu liczby pojedynczej rodzaju żeńskiego; -а w mianowni- ku liczby mnogiej dla rodzaju nijakiego. Wraz z rozprzestrzenianiem się akania zapisy z fleksją -a lub -o w mianowniku liczby pojedynczej sufiksów -ка/-ко, -ишка/-ишко,
-ушка/-ушко przestały być miarodajnym wskaźnikiem przynależności do określonego rodzaju gramatycznego.
Badany materiał pozwala zauważyć, że deminutiva z wyodrębnionymi w ich strukturze różnymi sufiksami słowotwórczymi posiadają wspólny wyraz motywujący. Często do tego samego tematu mogą przyłączać się sufiksy, zarówno proste, jak i morfologicznie złożone pod względem swojej budowy. Podwojenie lub nawet potrojenie sufiksu nasila emocjonalny stosunek nadawcy do adresata. Omawiane deminutiva układają się w sze- regi synonimów słowotwórczych, przy czym poszczególne komponenty mogą się różnić emocjonalnym odcieniem znaczeniowym, na przykład: братишка (pogardliwe) – братец (pieszczotliwe) < брат, детки – детишки (pogardliwe) – детушки (pieszczotliwe) < дети, крестьянишко (pogardliwe) – крестьянинишка (pogardliwe) – крестьянинец (pogardliwe) < крестьянин, парнишко (pogardliwe) – парнюшка (pieszczotliwe) < па- рень, сестрица (pieszczotliwe) – сестришка (pogardliwe) < сестра, дочка – дочишка (pieszczotliwe) – дочушка (pieszczotliwe) < дочь.
Niekiedy poszczególne człony szeregów synonimicznych są używane w odniesieniu do różnych osób. Rzeczownikowi hipokorystycznemu батюшка/батюшко używanemu jako formy zwracania się do ojca i osób starszych towarzyszyła ekspresja intymności i szacunku:
Послал гсдрь с сею грамоткою к батюшку грамотку (Gr. 25); Благодатель гсдрь мои батюшко Петр Яковлевич здравствуи (Gr. 46).
Rzeczownik батька/батько nie był używany w odniesieniu do ojca, a tylko w zwrocie do osoby starszej wiekiem i stopniem oraz do przedstawicieli duchowieństwa:
Батка мои дѣдушка Михаило Панфилевич многолѣтно здравствуи (Gr. 56); млстивои мои гсдрь батко и дядюшка […] здравствуи (Gr. 85).
Z kolei pieszczotliwe братец było formą zwrotu grzecznościowego do adresata, głów- nie osoby starszej, i w odróżnieniu od rzeczownika братишка/братишко stosunkowo rzadko określało rzeczywistego brata autora listu:
Гсдрь братец рожъ твоя здеся сеена (Gr. 39); Гсдрю моему брату Михаилу Панфлевичу братишко твое Ванка Малыгин челом бьет (Gr. 56).
Na koniec warto odnotować fakt, iż leksemy бабушка, дедушка traktowane obecnie jako formy neutralne, jeszcze na przełomie omawianych przez nas stuleci, wobec współ- istnienia form баба, дед, mogły nie być pozbawione nacechowania emocjonalnego, por.:
Гсдрю моему дедушку Василю Ивановичю внучишка твои Ивашка Шипов бла- гословения твоего прошу у бабушки у Татяны Насоновны (Gr. 175); а сказывали онѣ нам дед и отец наш жил в дому прчстые бцы в селе Хабоцком (Gr. 484).
Zaprezentowane w artykule rozważania na temat form zdrobniałych prowadzą do jednoznacznej konkluzji, iż rzeczowniki deminutywne były w okresie od XVII do początku XVIII wieku szeroko rozpowszechnione jako jedne ze środków językowych etykiety epistolarnej. Za ich pomocą autorzy listów zgodnie z obowiązującą wówczas normą umiejętnie wyrażali swój szacunek, werbalizowali uniżoność i podkreślali swoją rzeczywistą, a niekiedy tylko pozorną zależność od adresata.
W naszym materiale bez wątpienia odnajdujemy poparcie dla stwierdzenia zawartego w definicji zdrobnień: w formacjach z deminutywnym sufiksem formant może spełniać jedynie funkcję ekspresywną. Mimo że z założenia formacje te powinny być na ogół nośnikiem pozytywnych emocji, często są nacechowane uczuciowo ujemnie.
Bielicz A. (1057), Priroda i proishoždenie suŝestvitelʹnyh subʺektivnoj ocenki, [v:] „Južno- slovenski filolog”, № 22(1–4).
Borisova E.M. (1961), O sposobah obrazovaniâ imen suŝestvitelʹnyh v pamâtnikah delovoj pisʹmennosti XVI–XVIII vv. (na materiale râzanskih pamâtnikov), „Učenye Zapiski Baškirskogo Gosudarstvennogo Universiteta. Seriâ Filologičeskih Nauk”, № 2(6).
Felicyna V.P. (1960), K istorii razgovornoj leksiki, „Učenye Zapiski Leningradskogo Gosudarstvennogo Universiteta. Seriâ Filologičeskih Nauk”, № 267.
Haburgaev G.A. (1990), Očerki istoričeskoj morfologii russkogo âzyka. Imena, MGU, Moskva.
Mędelska J. (1994), Słownictwo zaniedbane przez leksykografów: rosyjskie deminutiva, hipokoristica, intensiva, „Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Bydgoszczy, Studia Filologiczne”, z. 39.
Milewska-Stawiany M. (2006), Deminutiva i hipokoristika w podręcznikach do religii, „Ję- zyk – Szkoła – Religia”, nr 1.
Szaposznikowa N.S. (1960), K voprosu o drevnejšem tipe obrazovaniâ umenʹšitelʹnyh suŝestvitelʹnyh v slavânskih âzykah, „Vestnik Moskovskogo Universiteta”, № 2.
Sławski F. (1974), Zarys słowotwórstwa prasłowiańskiego, [w:] tegoż (red.), Słownik prasło- wiański, t. 1, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk.
Urbańczyk S., Kucała M. (red.) (1999), Encyklopedia języka polskiego, Wrocław. Wołkow S.S. (1974), Leksika russkih čelobitnyh XVII veka, Leningrad.
(Gr.) – Kotkov S.I. (red.) (1969), Gramotki XVII-načala XVIII vekov, Moskva.
The author discusses suffixal appellative diminutive personal nouns which appeared in the etiquette formulations of Russian private correspondence dating from the 17th – early 18th century. The definition of the diminutives has been presented, with particular attention paid to the modification of the meaning of derivatives by isolating the suffixes in their structure. The same diminutive, when used to describe people, can have both a hypocoristic and a contemptuous meaning. Hypocoristic names, as a rule, define the recipient and his/her family members, while the contemptuous names describe the sender and their relatives. The most common suffixes are: -ка/-ко,
-ок/-ек, -ишка/-ишко, -ушка/-ушко, -ошка, -онка, -ец, -ица. The history of the type of derivatives with the suffix -ишк- is particularly interesting.
Keywords: diminutive noun, hypocoristic noun, suffix, derivative, appellative noun, epistolary etiquette, private correspondence