Nizar El Imrani

Uniwersytet Śląski w Katowicach, Wydział Filologiczny UŚ, Instytut Języków Romańskich i Translatoryki, Zakład Badań Iberyjskich i Latynoamerykańskich

Uniwersytet w Maladze, Wydziału Nauk Humanistycznych

Instituto Cervantes w Tetuanie

Huruf al-dżar w arabskim: między anglosaskim genetivem a siedmioma polskimi przypadkami

W podręcznikach do nauczania języka arabskiego Mastering Arabic1, a także według wielu badań na podstawie języka angielskiego2 oraz polskich3 zostało ustalone, że al-dżar to genetiv.

W przypadku gramatyki kontrastywnej angielsko-arabskiej analiza porównawcza jest jak najbardziej owocna, ale w kontekście nauczania Polaków języka arabskiego, gdzie w języku polskim występuje siedem przypadków, sprawa wymaga rewizji. Już w później- szych badaniach określono, że po huruf al-dżar nie zawsze występuje dopełniacz. Huruf al-Dżar funkcjonują również z innymi przypadkami, takimi jak narzędnik (instrumental) czy miejscownik (lokativ)4.

Obiektem naszego badania jest dwumian: partykuła harf + rzeczownik w języku arabskim. Konkretnie huruf al-dżar. Większość tych partykuł może być traktowana jako przyimki, ale, jak zobaczymy, nie wszystkie pasują do klasycznej definicji, tak jak w przypadku kaf5.

1 J. Wightwick, Mastering Arabic, London 1999, s. 57–59.

2 R. Al Shalabi, G. Kanaan, Constructing an Automatic Lexicon for Arabic Language, “International Journal of Computing & Information Sciences” 2004, Vol. 2, No. 2; J. Owens, The syntactic basis of Arabic word classifica- tion, “Arabica” 1989, t. XXXVI; F. Scholer, F.A. Nwesri, S.M.M. Tahaghoghi, Stemming Arabic Conjunctions and Prepositions In Proceedings of SPIRE’, 2005.

3 J. Danecki, Gramatyka języka arabskiego, Warszawa 2001, s. 457–458.

4 K.C. Ryding, A reference grammar of modern standard Arabic, London 2005, s. 367–386.

5 Tamże, s. 374.

Na podstawie gramatyki języka arabskiego najpierw wymienimy te partykuły, a potem porównamy, analizując odpowiedni przypadek oraz jego strukturę w języku polskim. Za- stanówmy się, czy określenie al-dżar jako genetiv (dopełniacz) jest adekwatne w kontek- ście gramatyki kontrastywnej polsko-arabskiej oraz nauczania Polaków języka arabskiego. Wybranie systemu przypadków w języku polskim jako odnośnika wyjaśni nam zgod- ność funkcjonalną między arabskimi partykułami, zawsze związanymi z przypadkiem al-dżar, a przypadkami w języku polskim. Następnie omówimy struktury gramatyczne

w języku polskim, a także odpowiednie przypadki.

Korpusem naszego badania, o ile jest to możliwe, będzie Koran, ponieważ zawsze był on źródłem struktur gramatycznych w języku arabskim, między innymi również w pracy doktorskiej The grammar grew up in the lap of the Holy Quran. So the Quran is the Origin of Arabic grammar6 oraz w książkach o gramatyce języka arabskiego, opracowanych na podstawie Koranu i Sunny. Przykładami są: Gramatyka praktyczna od Koranu i Sunny7 lub Składnia na podstawie Koranu8.

Badane przez nas partykuły to: al-ba’, min, ila, ’an, ‘ala, fi, al-kaf, al-lam, rabbu, hatta, muddu, mundu, łał al-kasm, t’aa al-kasm, hala, ‘ada, hasza.

Partykuła al-ba’

Pierwsza partykuła, zawsze enklityczna, często jest związana z narzędnikiem. Oto przykłady z korpusu:

1. amsaktu bijedika tłumaczone na polski „Trzymałem cię za rękę” w tym przypadku party- kuła al-ba’ jest odpowiednikiem przyimka za, a struktura gramatyczna to: za + biernik.

2. marartu bidarika – „przechodziłem przez twój dom”, w tym przypadku odpowiedni przyimek to przez, a struktura: przez + biernik.

3. akaltu bilmil’akati – „jadłem łyżeczką”, tutaj występuje bez przyimka w języku pol- skim: + narzędnik.

4. uksimu billahi – „Na Boga przysięgam”, struktura: na + biernik.

5. ła mina annasi man jakulu amanna billahi ła biljałmi al-ahir ła ma hum bimu’minin9 – „Wśród nich są tacy, którzy mówią: «Wierzymy w Boga i w Dzień Ostatni!» Lecz oni wcale nie są wierzącymi”, struktura: w + biernik.

6. lakad nasarahumu allahu bibadri10 – „Bóg przyniósł im zwycięstwo pod Badrem”, struktura: pod + narzędnik.

7. innahu jakimu bihada al-bejt – „przebywa w tym domu”11, struktura: w + miejscownik.

8. kad ra’jtu miraran bi’ajni – „Wielekroć widziałem na własne oczy”12, struktura: na +

   biernik. Dosłownie widziałem moimi oczami, struktura + narzędnik.

   
   

   6 M. Gul, A. Muqim, Grammatical Rules in the Balance of the Quranic Reading, Islamabad 2004.

   7 J. Ibn Ibrāhīm, F. Ibrahim Maghribi, Nahw al-tatbiqi min al-Qur’an wa-al-Sunnah, Tanta 2001.

   8 A. Yunes Bashir, Nahw fi dalal al Qur-an al Karim, Jordania 1998.

   9 J. Bielawski, Koran. Z arabskiego przełożył i komentarzem opatrzył Józef Bielawski, Warszawa 1986, 1:8.

   10 J. Danecki, Gramatyka…, dz. cyt., s. 460.

   11 Tamże, s. 460.

   12 Tamże, s. 461.

9. dahabtu bilmaridi ila attabibi – „poszedłem z chorym do lekarza”13, struktura: z +

   narzędnik.

10. kana akbar minhu bi’aszrati sanałat – „był starszy od niego o dziesięć lat”14, struk- tura: o + biernik.

Partykuła min

1. sarat mina addari ila-lmadrasati ła rabat mina adduha ila adduhr – „poszła z domu do szkoły i nie była obecna od rana do południa”, w tym przypadku mamy dwie opcje: od lub z, w konstrukcjach z polskim dopełniaczem struktura: od + dopełniacz i z + dopełniacz.

2. al-ladi dża’ala lakum al’arda firasza ła assama’a bina’an ła anzala mina assama’i ma’an fa’ahradża bihi mina attamarati rizkan lakum fala tadż’alu lilahi andadan ła antum ta’alamun15 – „On jest Tym, który uczynił dla was ziemię posłaniem, nie- bo – budowlą. On spuścił z nieba wodę i sprawił, że dzięki niej wyrosły owoce jako zaopatrzenie dla was. Nie dawajcie więc Bogu równych, skoro wy wiecie”, struktura: z + dopełniacz.

3. ahafu mina al-małti – „boję się śmierci”, bez przyimka, struktura: + dopełniacz.

4. ła ida nadżdżajnakum min ali fir’ałna jasumunakum su’a al-’adabi judbihuna ab- na’akum ła jastahjuna nisa’akum16 – „I oto wybawiliśmy was od ludzi Faraona, któ- rzy nakładali na was ciężką karę, zabijali waszych synów, a pozostawiali przy życiu wasze kobiety”, struktura: od + dopełniacz.

5. ła ladina ju’minuna bima unzila ilejka ła ma unzila min kablika ła bil’ahirati hum jukinun17 – „I dla tych, którzy wierzą w to, co tobie zesłaliśmy, i w to, co zostało ze- słane przed tobą; oni wierzą mocno w życie ostateczne”, struktura: przed + narzędnik.

6. ła mina annasi man yakulu a’manna billahi ła biljałmi al-ahir ła ma hum bimu’mi- nin18 – „Wśród nich są tacy, którzy mówią: «Wierzymy w Boga i w Dzień Ostatni!» Lecz oni wcale nie są wierzącymi”, struktura: wśród + miejscownik.

7. ła baszir alladina amanu ła ‘amilu assalihatin anna lahum dżannatin tadżri min tahtiha al-anharu kullama ruziku ła mina min tamaratin19 – „I zwiastuje radosną wieść tym, którzy uwierzyli i czynili dobre dzieła, iż dla nich będą ogrody, gdzie w dole płyną stru- myki. Ilekroć są zaopatrywani w jakiekolwiek owoce z nich”, struktura: w + biernik.

8. mata min iltihabi arri’ati – „zmarł na zapalenie płuc”20, struktura: na + biernik.

13 Tamże, s. 460.

14 Tamże, s. 462.

15 J. Bielawski, Koran…, dz. cyt., 2:22.

16 Tamże, 2:49.

17 Tamże, 4:2.

18 Tamże, 8:1.

19 Tamże, 25:2.

20 J. Danecki, Gramatyka…, dz. cyt., s. 465.

Partykuła ila

1. saharat ila al-faghri – „siedziała (aż) do rana”, struktura: do lub aż do + dopełniacz.

2. W polskich konstrukcjach na + biernik, czyli rekcja czasownika ruchu sarat min ad-

   dari ila al-dżamia’ – „poszła na uniwersytet”.

3. W archaicznych konstrukcjach struktura: ku + celownik, taładżdżaha ila al-madi- na21 – „skierował się ku miastu”.

4. kala rabbi assidżnu ahabbu ilaya mimma jad’unani ilayhi22 – „Panie mój! Więzienie jest milsze dla mnie aniżeli to, do czego one mnie namawiają”, struktura: dla + dopeł- niacz.

5. asztaktu ilejki – „tęsknię za tobą”, struktura: za + narzędnik. W dawnych konstruk- cjach po tobie – po + miejscownik.

Partykuła an

1. ła attaku jałman la tadżzi nafsun ’an nafsin szej’an23 – „I bójcie się Dnia, kiedy dusza nie będzie mogła zapłacić niczym za drugą duszę”, struktura: za + biernik.

2. bal zujina alladina kafaru makruhum ła suddu ’ani ssabili ła men judlil allahu fima lahu min hadin24 – „Ależ nie! Upiększony został podstęp tym, którzy nie uwierzyli; oni zostali odsunięci od drogi. A kogo Bóg sprowadzi z drogi, ten nie będzie miał żadnego przewodnika”, struktura: od + dopełniacz.

3. ła nabbi’hum ’an dajfi ibrahima25 – „I obwieść im o gościu Abrahama!”, struktura:

   o + miejscownik.

4. ’an ’omar bnu al-hattab – „przez Omara Bnu Al-Khattabiego”, struktura: przez + biernik.

Partykuła ’ala

1. ła allah fassala ba’dakum ’ala ba’din fir-rizk26 – „Bóg wywyższył jednych z was nad drugimi w rozdziale swoich dóbr”, struktura: nad + narzędnik.

2. ła la takulu lima tasifu alsinatukum al-kadiba hada halalun ła hada haramun litaftaru ’ala allahi al-kadiba inna al-ladina jaftaruna ’ala allahi al-kadiba la juflihun27 – „Nie mówcie więc według tego, co opisują kłamliwie wasze języki: «To jest dozwolone, to jest zakazane!» – w tym celu, aby wymyślić przeciwko Bogu kłamstwo. Nie będą szczę- śliwi ci, którzy wymyślają przeciw Bogu kłamstwo!”, struktura: przeciw + celownik.

   
   

   21 Tamże, s. 467.

   22 J. Bielawski, Koran…, dz. cyt., 12:32.

   23 Tamże, 2:48.

   24 Tamże, 13:33.

   25 Tamże, 15:51.

   26 Tamże, 71:16.

   27 Tamże, 116:16.

3. ła faddalna hum ’ala katirin mimman halakna tafdila28 – „My wyróżniliśmy ich wiel- kim wyróżnieniem ponad wielu spośród tych, których stworzyliśmy”, struktura: po- nad + miejscownik.

4. ła kur’anan faraknahu litakara’ahu ’ala an-nasi ’ala muktin ła nazzalnahu tanzila29 –

   „I Koran podzieliliśmy, abyś go recytował ludziom powoli. I zsyłaliśmy go stopnio- wo”, struktura: + celownik.

5. ła nahszuru hum jałma al-kijamati ’ala ładżuhihim ’umija ła bukman30 – „My zbie- rzemy ich w Dniu Zmartwychwstania – na ich twarzach, ślepych, niemych”, struktu- ra: na + miejscownik.

6. adżbara ’ala31 – „zmusić do czegoś”, struktura: do + dopełniacz.

Partykuła fi

1. ła kul alhamdu lillahi al-ladi lam jattahid łalada ła lam jakun lahu walijjun min al-

   -dulli32 – „I powiedz: Chwała niech będzie Bogu, który nie wziął sobie żadnego syna, który nie ma żadnego współtowarzysza w królestwie, który nie ma żadnego opiekuna przeciw poniżeniu! Wysławiaj Go, głosząc: Bóg jest wielki!”, struktura: w + miej- scownik.

2. adrusu fi al-dżam’iati – „studiuję na uniwersytecie”, struktura: na + miejscownik.

3. natamaszsza fi al-madinati – „chodzimy po mieście”, struktura: po + miejscownik.

4. fi as-sa’a al-łahidati – „o godzinie pierwszej”, struktura: o + miejscownik.

5. ta'ammaktu fi al-maudu’ – „zagłębiałem się w temat”, struktura: w+ biernik.

Partykuła al-kaf

1. ła adkuruhu kama hadakum ła in kuntum min kablihi lamin ad-dallin33 – „Wspomi- najcie Go, jak was poprowadził na drogę prostą, chociaż przedtem byliście między błądzącymi”, struktura: jak (sposób).

2. ła al-kamara kaddarnahu manazila hatta ’alda kal’ur dżuni al-kadim34 – „I Księżyc – ustanowiliśmy dla niego stacje, aż staje się jak sucha gałąź palmowa”, struktura: jak (podobieństwo).

28 Tamże, 70:17.

29 Tamże, 106:17.

30 Tamże, 97:17.

31 J. Danecki, Gramatyka…, dz. cyt., s. 471.

32 J. Bielawski, Koran…, dz. cyt., 111:17.

33 Tamże, 198:2.

34 Tamże, 39:36.

Partykuła al-lam

1. alhamdu lillahi rabbi al-’alamin35 – „Chwała Bogu, Panu światów”, struktura: + celownik.

2. dalika al-kitabu la rajba fihi hudan lilmuttakin36 – „To jest Księga – nie ma co do tego żadnej wątpliwości – droga prosta dla bogobojnych”, struktura: dla + dopełniacz.

3. ła ida kala rabbaka limala’ikati inni dża’ilun fi al-ard halifa37 – „I oto powiedział twój Pan do aniołów: Ja umieszczę na ziemi namiestnika”, struktura: do + dopełniacz.

4. ła aminu bima anzaltu musaddikan lima ma’akum38 – „Wierzcie w to, co Ja zesłałem, potwierdzaj prawdziwość tego, co wy posiadacie”, struktura: + dopełniacz.

5. liahir marra39 – „po raz ostatni”, struktura: po + biernik.

6. asztakejtu laki40 – „tęskniłem za tobą/po tobie”, struktura: za + narzędnik lub po + celownik.

Partykuła hatta

1. ła a’bud rabbaka hatta ja’atika al-jakin41 – „Czcij twego Pana, aż przyjdzie do ciebie pewność!”, struktura: aż + czasownik.

2. ła al-kamara kaddarnahu minazila hatta ’alda kal’ur dżuni al-kadim42 – „I Księżyc – ustanowiliśmy dla niego stacje, aż staje się jak sucha gałąź palmowa”, struktura: aż + czasownik.

3. hatta anta – „nawet ty”, struktura: nawet + mianownik.

4. hatta al-małt – „aż do śmierci”, struktura: aż do + dopełniacz.

Partykuły mud, mundu

1. lam ukallimuhu mundu talatati ajjam – „nie rozmawiam z nim od trzech dni”, struk- tura: od + dopełniacz (czasowy).

Partykuły łał al-kasm, taa al-kasm

1. kalu tallahi lakad ’alimtum ma dżina linufsida fi al-ardi ła ma kunna sarikin43 – „Oni powiedzieli: «Na Boga! Wy przecież wiecie, że nie przyszliśmy tutaj, aby szerzyć zgorszenie na tej ziemi, i nie jesteśmy złodziejami»”, struktura: na + dopełniacz.

2. ła allahi – „na Boga”, struktura: na + dopełniacz.

35 Tamże, 2:1.

36 Tamże, 2:2.

37 Tamże, 30:2.

38 Tamże, 41:2.

39 J. Danecki, Gramatyka…, dz. cyt., s. 460.

40 Tamże, s. 460.

41 J. Bielawski, Koran…, dz. cyt., 99:15.

42 Tamże, 39:36.

43 Tamże, 12:72.

Partykuły hasza, ada, khala

al-ba’

min

1. szibhu dżazira al-’arabi madżhulatun khala al-jemen44 – „Półwysep arabski jest nie- znany z wyjątkiem Jemenu”, struktura: z wyjątkiem + dopełniacz.

ila

an

44 J. Danecki, Gramatyka…, dz. cyt., s. 482–483.

ala

fi

Wnioski

Wyniki są oczywiste: z jednej strony nie wszystkie huruf al-dżar, partykuły, są przy- imkami. Z drugiej strony po przetłumaczeniu tych partykuł na język polski razem z odpo- wiednim czasownikiem lub rzeczownikiem w strukturze gramatycznej pojawiają się nie tylko dopełniacz, lecz 6 do 7 możliwych przypadków. Z punktu widzenia funkcjonalności oraz gramatyki kontrastywnej analiza tych partykuł w kontekście języka polskiego oraz nauczania Polaków języka arabskiego wciąż wymaga dokładnej rewizji.

Bibliografia

Al Shalabi R., Kanaan G., Constructing an Automatic Lexicon for Arabic Language, “Inter- national Journal of Computing & Information Sciences” 2004, Vol. 2, No. 2.

Bielawski J., Koran. Z arabskiego przełożył i komentarzem opatrzył Józef Bielawski, War- szawa 1986.

Danecki J., Gramatyka języka arabskiego, Warszawa 2001.

Dukes K., Buckwalter T., A Dependency Treebank of the Quran using traditional Arabic grammar, The 7th International Conference on Informatics and Systems – INFOS, Kair 2010.

Gul M., Muqim A., Grammatical Rules in the Balance of the Quranic Reading, Islamabad 2004. Ibn Ibrāhīm J., Ibrahim Maghribi F., Nahw al-tatbiqi min al-Qur’an wa-al-Sunnah, Tanta 2001. Owens J., The syntactic basis of Arabic word classification, “Arabica” 1989, Vol. XXXVI. Ryding K.C., A reference grammar of modern standard Arabic, London 2005.

Scholer F., Nwesri F.A., Tahaghoghi S.M.M., Stemming Arabic Conjunctions and Prepositions In Proceedings of SPIRE’, 2005.

Wightwick J., Mastering Arabic, London 1999.

Yunes Bashir A., Nahw fi dalal al Qur-an al Karim, Jordania 1998.

Abstract

Huruf al-dżar in arabic: between the Saxon genitive and seven Polish cases

The object of our study is the structure: particle harf + noun in Arabic. Specifically huruf al-dżar. The textbooks for teaching the Arabic language and a several studies based on English and Polish established that al-dżar is genetiv. In the case of contrastive English-Arabic grammar, comparative analysis is most revealing, but in the context of teaching the Arabic language to Poles where in the Polish language there are seven cases, the matter requires revision. On the basis of the Arabic grammar, we will mention them, and then compare and analyze the appropriate case and its structure in the Polish language.

Keywords: huruf al-dżar, genitive, Polish cases, contrastive grammar, Arabic grammar