Nasza Przeszłość

Relacje biskupów wrocławskich „Ad limina” z XVII i XVIII wieku

2022-12-02T23:52:21+01:00

Artykuł dotyczy wypełniania obowiązku regularnych wizyt w Stolicy Apostolskiej, "nałożonego na biskupów diecezjalnych przez Sobór Trydencki", na przykładzie diecezji wrocławskiej w XVII i XVIII wieku. Na podstawie bulli Romanus Pontifex papieża Sykstusa V z 20.12.1585, "biskupi wrocławscy powinni regularnie odwiedzać Stolicę Apostolską. (jak również wszystkie inne z tej części Europy) co cztery lata udają się do Rzymu i składają pisemny raport o stanie swojej diecezji.

Źródła watykańskie zawierają 14 pisemnych sprawozdań z Wrocławia z okresu 1603-1777 r. Na podstawie tych sprawozdań można stwierdzić, że biskupi wrocławscy traktowali ten obowiązek raczej formalistycznie. Bardzo rzadko zachowywały one wymagany bullą Sykstusa V okres 4 lat - często pozostawały z jedną wizytą przez cały okres panowania danego biskupa. Nie składali też wizyt osobiście, lecz byli reprezentowani przez specjalnych prokuratorów zatwierdzonych przez Rzym - zwykle kanoników lub powierników - którzy byli jednocześnie autorami raportów.

Ponieważ do roku 1740 nie istniały konkretne przepisy ani schematy pisania raportów, ich zakres i treść były bardzo zróżnicowane. Najobszerniejsze i najbogatsze w treść były napisane przez biskupów Sebastiana Rostocka (1667), Friedricha von Hessen (1678) i Franza Ludwiga (1708). W sprawozdaniach kładzie się nacisk na statystyczny opis diecezji (siedziba diecezji z katedrą, kapitułą i rezydencją biskupa, instytucje diecezjalne, struktura administracyjna diecezji, klasztory na jej terenie), ale rzadko analizuje się warunki konfesyjne i polityczne, w jakich Kościół katolicki na Śląsku musiał w tym czasie wykonywać swoje zadanie duszpasterskie. W XVII i XVIII wieku zawsze podkreślano, że Kościół nie mógł owocnie pracować, przede wszystkim z powodu agresywności protestantów i wrogiego nastawienia władców poszczególnych księstw śląskich. Znacznie mniej było ¡informacji o duchowieństwie i wiernych. Na uwagę zasługują działania wskazane przez niektórych biskupów wrocławskich w celu wyeliminowania braków i zintensyfikowania życia religijnego na Śląsku.

Korespondencja prywatna nuncjusza Juliusza Piazzy z biskupem Agostino Steffani z lat 1706-1708

2022-12-02T23:16:27+01:00

Artykuł przedstawia treść prywatnych listów nuncjusza dla Polski G. Piazzy, rezydującego w Troppau, do wikariusza apostolskiego na północy (dla obszaru północnych Niemiec), biskupa A. Steffaniego, w latach 1706-1708. Listy pokazują trudne okoliczności, w jakich Piazza musiał wypełniać swoje obowiązki nuncjusza po abdykacji króla Augusta II. Zgodnie z punktem widzenia papieskiej dyplomacji, opowiedział się za prawem Augusta - jako legalnego władcy - do polskiego tronu. Te prywatne listy dodają wiele szczegółów do informacji zawartych w oficjalnych raportach Piazzy dla Sekretariatu Stanu.

Dyplomacja papieska wobec sporu o tron Polski w latach 1704-1709

2022-12-02T23:25:19+01:00

Artykuł dotyczy opinii dyplomacji papieskiej na temat Stanisława Leszczyńskiego, rywala Augusta II, w czasie sporu o tron polski na początku XVIII wieku. Polskie społeczeństwo było wówczas podzielone na dwa obozy polityczne, co spowodowało chaos w państwie. Ponieważ rządy Stanisława Leszczyńskiego uważano za nielegalne, dyplomacja papieska uznała nieobecnego w kraju Augusta II za króla polskiego i utrzymywała oficjalne stosunki z konfederacją sandomierską, nie zrywając jednak kontaktów z obozem Leszczyńskiego.
Podczas przygotowań do wojny ze Szwecją car Rosji Piotr Wielki interweniował w spór o polski tron. Szukał nowego kandydata do polskiej korony, który mógłby odegrać podobną rolę jak Leszczyński wobec króla szwedzkiego. Dyplomacja papieska podjęła więc energiczne wysiłki, aby zapobiec tzw. trzeciej elekcji, która według szacunków nuncjusza J. Piazzy stanowiłaby wielkie zagrożenie dla państwa. Wobec nieobecności Augusta II i niebezpieczeństwa trzeciej elekcji, dyplomacja papieska w pierwszych miesiącach 1707 roku dążyła do uznania Leszczyńskiego za króla. Jednak już latem tego samego roku ogłoszono interregnum przez Konfederację Sandomierską i zawarto traktat między Karolem XII a cesarzem Józefem I w Altrandstadt, który między innymi dotyczył ustępstw na rzecz protestantów na Śląsku. W wyniku tych wydarzeń dyplomacja papieska wycofała swoje poparcie dla Leszczyńskiego i ponownie uznała za króla Augusta II, który powrócił do Warszawy w 1709 roku.

Epitaphium Ministri Generales Totius Ordinis Minorum S.P.N. Francisci z rękopisu dawnej biblioteki bernardynów na Karczówce (obecnie Archiwum Diecezjalne w Kielcach)

2022-09-22T11:35:51+02:00

W Archiwum Diecezjalnym w Kielcach pzrechowywany jest nieznany dotąd szerszemu gronu badaczy rękopis o tytule Mortuologium seu Calendarium … a Timotheo Kaffka. W zasobie wymienionego archiwum znalazł się najprawdopodobniej w następstwie kasaty klasztoru bernardyńskiego na Karczówce w 1864 r. Niepozorny z wyglądu rękopis zawiera materiały do historii Braci Mniejszych, zarówno gałęzi starszej – franciszkanów konwentualnych, jak i obserwantów (reformatów) oraz bernardynów. Mortuologium, jako utwór o charakterze memoratywnym, stanowi uniwersalny typ źródeł pisanych, właściwych dla zakonnej kultury łacińskiej. Kalendaria franciszkańskie nie stanowią odstępstwa od tej reguły, pomimo tego ich wewnętrzne różnice i okoliczności sporządzenia, a także losy tych źródeł, pozostają interesującym przedmiotem badań nad kulturą i tożsamością zakonną na przestrzeni wieków. Z tego też powodu niniejsza publikacja uzupełniona aneksem źródłowym w postaci nieopublikowanej dotąd list generałów OFM, może stać się zarówno istotnym wkładem w dotychczasową literaturę przedmiotu, jak i kontynuacją badań nad kulturą piśmienniczą polskich bernardynów.

Polonica w Registrum Equitum Sancti Sepulchri (1561-1848)

2022-10-28T19:39:19+02:00

Registrum Equitum Sancti Sepulchri stanowi cenne źródło do ukazania kontaktów Polski z Ziemią Świętą w latach 1561-1848. Na kartach księgi można odnaleźć informacje na temat ok. 1590 osób, które wzięły dział w ceremoniale pasowania na rycerza Grobu Pańskiego w Jerozolimie. 15 z nich odnosi się do polskich bożogrobców. Aby wykazać ich obecność w księdze, należy mieć na uwadze położenie historyczno-geograficzne Polski tego czasu. Index equites bywa niejednolity. Zazwyczaj w skład informacji o mianowanych wchodzą: tytuły szlacheckie, stanowiska publiczne albo kościelne, przynależność rodowa, pochodzenie. Zdarza się, jednak, że dane o kawalerach ograniczono do minimum. Nim rozpoczęto prowadzenie liber sporządzano zapiski na temat osób, które dostąpiły kreacji. Szacuje się, że w latach 1348-1560 pasowano 817 kawalerów. Nie wiadomo natomiast, ile osób zaciągnęło się pod sztandar rycerzy Grobu Pańskiego do 1560 r., gdyż notaty te zostały skonfiskowane przez władze tureckie. Na podstawie dostępnych źródeł można odtworzyć listę kreowanych w tym okresie. W oparciu o registrum equitum nie sposób ustalić, ilu Polaków otrzymało tytuł eques Sancti Sepulchri, gdyż zakonnicy franciszkańscy nie rejestrowali każdego pasowania. Dowodzą temu przykłady zamieszczone w niniejszym artykule. Należy zaznaczyć, że tytulaturę eques hierosolymitanus stosowali nie tylko rycerze Grobu Pańskiego. Ów tytuł przypisywały sobie także inne zakony: kawalerowie maltańscy, rycerze jerozolimscy z zakonu św. Maurycego i Łazarza czy kawalerowie Orderu Złotego Runa. Autor artykułu nie skorzystał w całości z transkrypcji dokonanej przez o. Michele Piccirillo OFM w książce Registrum Equitum SSmi Sepulchri D.N.J.C. (1561-1848), lecz z fotokopii oryginałów zamieszczonych w tej publikacji, gdyż zauważył, że powyższe wydanie nie spełnia kryteriów edytorskich oraz zawiera wiele nieścisłości. Wydawcy należy się jednak podziękowanie za opublikowanie wspomnianego rejestru wraz z fotokopiami rękopisu.

Patrocinia archidiakonatu wrocławskiego według protokołów wizytacyjnych z 1579-1580 roku cz. 1

2022-08-05T15:34:24+02:00

Artykuł poświecony został problematyce patrociniów kościołów w archidiakonacie wrocławskim znanych dzięki wizytacjom kanonicznym z l .1579-1580 przeprowadzonych zgodnie z zarządzeniami soboru Trydenckiego w 1547 roku. Przed przystąpieniem do wykonania zarządzenia i zwizytowania diecezji przygotowana została instrukcja, gdzie bardzo mocny akcent położono na kwestię wezwania jakie posiadał dany obiekt katolickiego kultu religijnego. Miało to wielkie znaczenie wobec rozwoju reformacji i odrzucenia dotychczasowego obrządku sakralnego, w tym kultu świętych. Stąd badając pochodzenie i znaczenie wezwań kościołów można było dostrzec cechy charakterystyczne dla religijności wiernych Kościoła na Śląsku mające swoje źródło w okresie średniowiecza. Wśród 36 wizytowanych obiektów wymieniono aż 46 różnych wezwań, które łączone w wielorakie warianty dedykacyjne wskazały 153 przykłady świętych, tajemnic bożych i prawd wiary.

Analiza poszczególnych wezwań, oraz poszukiwania we wcześniejszych źródłach pozwoliła na wskazanie ciągłości kultu, a także jego ewolucję uwydatnioną poprzez pojawienie się także innych tytułów dla tych samych obiektów. Dane o patrociniach w 26 przypadkach są pierwszymi informacjami o wezwaniu dla poszczególnych wymienionych kościołów. Na podstawie przeprowadzonych badań można przyjąć, iż archidiakona wrocławski charakteryzował się otwartością na wiele trendów i przejawów kultury religijnej ówczesnej Europy i Kościoła.

In suo patrocinio – właściciele majątku ziemskiego w Dąbrówce i Ostałówce w XVII wieku

2022-11-08T20:17:53+01:00

Lokowane w XIV wieku Dąbrówka i Ostałówka były niegdyś dwiema wsiami prywatnymi, podczas gdy obecnie ta druga stanowi dąbrowski przysiółek. Obie do chwili obecnej nie doczekały się naukowego opracowania swojej przeszłości, podczas gdy jej właścicielami byli m. in. sędzia ziemski zatorski i podwojewodzi krakowski Piotr Strzała, pokojowiec Mikołaja Zebrzydowskiego – Hieronim Strzała, podstarości żywiecki Stanisław Biegański, rajca krakowski Jakub Reynekier czy stolnik podolski Michał Wilkoński. Autor poza krótkim omówieniem wsi i ich mieszkańców w XVII wieku, przedstawił rodziny szlacheckie, które były właścicielami ziemskimi lokalnych majątków. Uzupełnieniem tekstu jest edycja źródłowa fundacji krów żelaznych przez Jana i Barbarę ze Strzałów Paszkowskich. Dokument jest świadectwem dotkliwej zarazy z 1663 roku oraz związku dąbrowskich i ostałowskich właścicieli z lokalną gromadą wiejską oraz parafią w Stryszowie.

Pomorski krąg rodzinny ks. Józefa Tockiego (1805-1862) proboszcza ze Zduńskiej Woli.

2022-10-17T18:32:01+02:00

Ustalenie pochodzenia kapłana stanowi integralną cześć badań biograficznych oraz szerzej prozopograficznych duchowieństwa, stąd istotne jest wykazanie stopnia wiarygodności źródeł, które w tych badaniach są wykorzystywane. W artykule zweryfikowano pochodzenie Józefa Tockiego duchownego katolickiego, który pracował w latach 1834-1862 w mieście Zduńskiej Woli w okolicach Łodzi. Urodził się w 1805 r. na Pomorzu Gdańskim, w nadmorskiej wsi Kolibki. Był synem nauczyciela. Deklarowane w życiorysie księdza pochodzenie szlacheckie, nie znalazło jednak odzwierciedlenia w metrykach parafialnych, określających jego krewnych jako „uczciwych”.

Spośród siedmiorga sióstr księdza, wieku dojrzałego dożyły cztery, z których dwie poślubiły nauczycieli, a najstarsza wyszła za szlachcica. Granica między zaborami ograniczała kontakty krewnych. Po osiągnięciu stabilizacji zawodowej, Józef jako proboszcz, wpłynął jedynie na losy swej młodszej siostry, która została jego gospodynią. Mariaże pozostałych sióstr utrzymały i zapewne podniosły w zakresie koneksji oraz majątku pozycję rodziny. Posługa kapłańska ich brata również wpisuje się w awans społeczny dzieci nauczyciela szkolnego.

Prace Komisji Soborowej/Komisji do Spraw Realizacji Uchwał Soboru Watykańskiego II Episkopatu Polski (1959–1977).

2022-09-19T22:38:33+02:00

Artykuł jest pierwszym w polskiej historiografii kościelnej opisem działalności Komisji Soborowej/Komisji do Spraw Realizacji Uchwał Soboru Watykańskiego II Episkopatu Polski w latach 1959–1977. Gremium to było głównym organem odpowiedzialnym za wdrażanie uchwał Soboru Watykańskiego II i realizację jego recepcji w Kościele katolickim w Polsce. W analizowanym okresie przewodniczył mu abp Antoni Baraniak. Szczególną troską otaczał przewodniczący Konferencji Episkopatu Polski kard. Stefan Wyszyński. Znaczący wkład w prace komisji wnieśli: Bolesław Kominek, Karol Wojtyła i Michał Klepacz. Poprzez aktywność soborową swoich członków komisja miała udział w przygotowaniu niektórych dokumentów m.in. Konstytucji duszpasterskiej o świecie współczesnym „Gaudium et spes”.

Beyond the duties of a bishop - Pavel Gojdič, Righteous among the Nations

2022-11-05T21:03:54+01:00

The State of Israel awarded the Greek Catholic Bishop Pavel Gojdič the title of Righteous Among the Nations in 2007. In the critical years 1939-1945, he publicly stood up for the persecuted Jews and saved many from death. The study focuses on the analysis of his personality and attitudes to the Slovak Jewish community. It reveals his way of thinking and the specific examples which show us how it was manifested in relation to the persecuted. The study also contains the attitude of the Slovak elites towards the bishop and his activities in Slovakia.

Przekaz historii w kulturze średniowiecza

2022-06-17T18:26:55+02:00

Artykuł recenzyjny poświęcony został książce Czesława Deptuły pt. Początki dziejowe w polskiej historiografii średniowiecznej. Z zagadnień historii idei, wyobrażeń i narracji. Publikacja stanowi wybór tekstów Profesora Czesława Deptuły z lat 1968-2006, uzupełnionych dodatkami. Podjęte przez autora monografii badania oscylują wokół 1) historii Kościoła polskiego w X-XIII w., 2) historii religijności średniowiecznej w Polsce (badania wybranych kultów religijnych, w pierwszym rzędzie kultów patronów Polski oraz niektórych aspektów chrystianizacji społeczeństwa polskiego we wczesnym średniowieczu); 3) historii polskiej historiografii średniowiecznej (głównie historia idei, wyobrażeń i narracji).

Rec. Leszek Zygner, Biskup Jakub z Kurdwanowa herbu Syrokomla (ok. 1350-1425), Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2020, ss. 405.

2022-10-10T22:20:56+02:00

Wspomnienia z pracy duszpasterskiej ks. Adolfa Trusewicza

2022-12-05T12:10:19+01:00

Ks. Adold Trusewicz (1919-2001) – kapłan ze Zgromadzenia Księży Misjonarzy (kapł. 1945), urodzony w Starych Trokach, po II wojnie światowej nie skorzystał z prawa „ekspatriacji” do Polski pojałtańskiej i za zgodą przełożonych pozostał na ziemi rodzinnej, by jako kapłan służyć tamtejszym katolikom – w większości Polakom – jako duszpasterz w trudnych realiach wojującego ateizmu, którym odznaczał się Związek Sowiecki. Z powodu choroby zmuszony był opuścić Litwę w 1995 r. i zamieszkać w Krakowie pod opieką zakonnych współbraci. Z kart wspomnień wyłania się żywy Kościół z licznymi codziennymi problemami, z którymi zderzali się katoliccy duszpasterze. To także dokument ukazujący determinację Polaków przywiązanych do rodzinnej ziemi, katolickich i narodowych tradycji oraz dbających o zachowanie własnej tożsamości. To także obraz wielu kapłanów i ich wyjątkowego poświecenia się Bogu i ludziom, którzy narażając własne bezpieczeństwo, zdrowie i życie nieśli nadzieję, wsparcie, pomoc i dobre słowo każdemu bez względu na jego polityczne czy też religijne poglądy.

Pomnik w Bogurzynie i inne formy utrwalenia pamięci ks. Władysława Skierkowskiego, historiografia życia rodzinnego na Kurpiach

2022-06-30T20:13:58+02:00

Kościół katolicki zawsze dbał i ciągle pielęgnuje pamięć o przeszłości. Duchowni katoliccy przez wieki starali się krzewić kulturę polską, związaną z wiarą w Boga i Kościołem. Piękną kartę w tej dziedzinie zapisał ks. Władysław Skierkowski (1886-1941), kapłan diecezji płockiej, budowniczy kościoła parafialnego w Płocku-Imielnicy, a przede wszystkim badacz i popularyzator kultury, pieśni kurpiowskich oraz historiograf życia małżeńskiego i rodzinnego. Celem artykułu jest omówienie dotychczasowych form utrwalenia pamięci tego kapłana i męczennika, zamordowanego w niemieckim nazistowskim obozie Soldau. W tekście zebrano informacje o wszystkich tablicach i inskrypcjach poświęconych temu kapłanowi-etnografowi, przede wszystkim zaś odtworzono historię rodzenia się idei i okoliczności wzniesienia pomnika tego kapłana w Bogurzynie w 2021 r., gdzie w kościele parafialnym został ochrzczony i wzrastał do czasu studiów w seminarium płockim.

Od redakcji

2022-12-10T11:34:43+01:00

Bibliografia artykułów bpa Jana Kopca na łamach „Naszej Przeszłości” oraz w publikacji „100 tomów Naszej Przeszłości”.

2022-12-10T11:42:30+01:00

Opis kościoła i klasztoru OO Karmelitów Bosych w Berdyczowie, dokonany w czasie wizyty generalnej Michała Pałuckiego, wizytatora generalnego diecezji kijowskiej, w 1786 r. Edycja źródłowa.

2022-10-13T22:23:21+02:00

Do klasztoru Niepokalanego Poczęcia NMP w Berdyczowie karmelici przybyli w 1642 r. Niepokoje wojenne i zatargi prawne ze spadkobiercami fundatora, Janusza Tyszkiewicza doprowadziły do zniszczenia zabudowań klasztornych oraz spowodowały, że zakonnicy zmuszeni byli kilkakrotnie opuszczać Berdyczów. Na stałe do konwentu powrócili na początku XVIII w., podjęli wówczas odbudowę kościoła i klasztoru według nowych założeń architektonicznych. Klasztor stał się jednym z ważniejszych miejsc kultu religijnego, w którym szczególnie czczono uznany za cudowny obraz Matki Bożej Berdyczowskiej. Był także ośrodkiem nauki i kultury, a ze względu na posiadane fortyfikacje pełnił ważną funkcję militarną. W 1866 r. klasztor został skasowany na mocy wydanego dwa lata wcześniej, w ramach represji po powstaniu styczniowym, ukazu kasacyjnego. Karmelici powrócili do Berdyczowa ponownie w 1918 r., jednak i wówczas burzliwe dzieje regionu nie pozwoliły im na pozostanie w konwencie, ostatecznie skonfiskowanym przez władze sowieckie. Budynki przebudowano lub przeznaczono na inne cele, ich wyposażenie oraz sprzęty i stroje liturgiczne zostały zniszczone lub rozproszone. Jedynie zachowane dokumenty archiwalne pozwalają nam dzisiaj, przynajmniej częściowo, odtworzyć wygląd, usytuowanie i wyposażenie kościoła i klasztoru karmelitów bosych w Berdyczowie.