Nasza Przeszłość

Włodzimierz Cieński, Od Lwowa do Teheranu. Wspomnienia duszpasterskie 1939–1942, wybór i opracowanie Jacek Żurek, Fundacja Centrum Badań nad Historią Kościoła im. ks. prof. Wincentego Myszora – Collegium Verum, Katowice–Warszawa 2021, ss. 566

Michał Klakus — 2022-06-30

Inwentarze biblioteczne z konwentu paulinów w Wieluniu (XVIII wiek), opracował Tomasz Stolarczyk, Biblioteka Wieluńskiego Towarzystwa Naukowego, t. 36, Wieluń 2021, ss. 250.

Maria Pidłypczak-Majerowicz — 2022-06-30

Recenzja książki ks. dr. Pawła Kummera, Karol Wojtyła wobec reformy liturgicznej w archidiecezji krakowskiej,

Michał Białkowski — 2022-06-30

Zjazd księży profesorów i wykładowców historii Kościoła, Wyższe Seminarium Duchowne w Tarnowie, 20-22 IV 2022 r.

Stanisław Cieślak SJ — 2022-06-30

Obecność wątku maryjnego w kazaniach świętokrzyskich

Kamil Wiśniewski — 2022-06-30

Głównym tematem niniejszego artykułu jest motyw Maryi w Kazaniach świętokrzyskich – najstarszym znanym nam zabytku języka polskiego. Twórca świętokrzyskiej kolekcji bardzo ograniczał swoją narrację na temat Matki Boskiej oraz pomimo, iż miał ku temu sposobność nie zaprezentował jej wysokiej rangi i istotnej roli w chrześcijaństwie. W artykule przedstawiono kreację obrazu Najświętszej Panny w dwóch zbiorach kazań chronologicznie bliskich świętokrzyskiemu zabytkowi. Dzięki porównaniu, o czym pisali inni duchowni oraz autor Kazań świętokrzyskich możemy zauważyć, że narracja o Matce Jezusa w tych ostatnich jest skąpa, ograniczona treściowo i ilościowo oraz zamknięta w ramach dogmatów.

Biskupstwo katolickie w Kijowie i dominikanie kijowscy XIV-XV w.

Tadeusz Trajdos — 2022-06-30

Pierwszą trwałą instytucją katolicką w Kijowie był od lat 80-tych XIV w. klasztor dominikanów z drewnianym kościołem św. Mikołaja. Powstał z inicjatywy misyjnej organizacji zakonu (Societas Fratrum Peregrinantium propter Christum inter gentes, SFP) z poparciem niewielkiej wspólnoty wiernych, przeważnie kupców polskich i genueńskich, urzędników i żołnierzy litewskich oraz Ormian tego wyznania. Do 1456 r. należał do wikariatu ruskiego SFP, ale jak w innych klasztorach tego wikariatu zakonnicy rekrutowali się niemal całkowicie ze środowiska dominikanów polskich. Stabilizację klasztoru zapewniła dotacja dzielnicowego księcia kijowskiego Włodzimierza Olgierdowicza, przyrodniego brata i lennika króla Polski Władysława II Jagiełły, przekazana po objęciu tronu przez Jagiełłę w lutym 1386 r. Uposażenie to obejmowało nieodległe dobra ziemskie oraz intratne dochody z handlu zbożem w Kijowie. Przywilej w.ks. Aleksandra Jagiellończyka z 1495 r. powiększał udział dominikanów w dochodach z obrotów kupieckich w Kijowie. Od 1456 r. po likwidacji SFP klasztor należał do kontraty ruskiej w prowincji polskiej zakonu. W XV w. nie posiadał ani nowicjatu, ani studium konwentualnego. Kapłani zakonni prowadzili misje wśród tamtejszych prawosławnych Rusinów oraz sprawowali opiekę duszpasterską nad imigrantami katolickimi, głównie Polakami i Ormianami.
Biskupi katoliccy, stale lub przynajmniej często rezydujący w Kijowie, pojawili się dopiero od lat 80-tych XIV w., gdyż ich jedynym oparciem był klasztor dominikanów. Do 1430 r. byli powoływani wyłącznie z kręgu dominikanów polskich. Po raz ostatni dominikanin polski (Michał ze Lwowa) zasiadał na tronie biskupim w Kijowie w latach 1486-1494. W 1412 r. biskupstwo kijowskie zostało wcielone do lwowskiej prowincji kościelnej. Diecezja ta formalnie objęła cały obszar ziem kijowskiej i czernihowskiej. W 1411 r. król Władysław II Jagiełło fundował osobną katedrę (w drewnianym budynku) na Górze Zamkowej w Kijowie, w pobliżu siedziby namiestników litewskich, a od 1471 r. wojewodów kijowskich. Przyznał też biskupstwu słabo zaludnione grunty, przynoszące mizerny dochód. Katedra kijowska przez cały wiek XV pełniła też funkcje parafii miejskiej. Kler przy niej pracujący był nieliczny. Od 1430 r. godność biskupią z prezenty królewskiej otrzymywali duchowni Polacy z obu prowincji kościelnych, gnieźnieńskiej i lwowskiej. Jedynie w latach 1473-1474 biskupstwo to posiadał ksiądz z diecezji wileńskiej, Litwin Wojciech Narbut z rodziny szlacheckiej. Za jurysdykcji biskupa Klemensa z Widawy (1451-1473) powstały dwie parafie miejskie, w Żytomierzu i Cudnowie. Ta pierwsza istniała do 1492 r., a druga nie przeżyła najazdu tatarskiego w 1482 r. W czasie tego najazdu spłonęła też kaplica na zamku kijowskim, założona przez wojewodę Marcina Gasztołda w 1471 r.

Korespondencja między kustodią Ziemi Świętej a władzami Rzeczypospolitej w latach 1671-1699

Olgierd Lenczewski — 2022-06-30

W II poł. XVII w. do władz Rzeczypospolitej zwracali się bezpośrednio kustosze Ziemi Świętej. W skład korespondencji wchodziły prośby o liczne interwencje w kwestii zwrotu miejsc świętych zakonnikom franciszkańskim, z których ci byli usuwani rozmaitymi środkami przez schizmatyków, ale za aprobatą Wysokiej Porty. Na 235 pism ok. 45 odnosi się do Polski. Należy przy tym zaznaczyć, że ów zbiór jest niekompletny. W niniejszych listach poszczególni kustosze Ziemi Świętej w mniejszym bądź w większym stopniu ukazywali polskim dostojnikom świeckim i duchownym sytuację Kustodii Ziemi Świętej. Ci, w odpowiedzi wyrażali troskę o miejsca święte i/lub zapewniali, że postarają się przywrócić je w dawne posiadanie zakonnikom franciszkańskim. Oprócz wspomnianych kwestii w pismach poruszono także tematy marginalne np. okazywano troskę o dwór królewski lub wyrażano serdeczność w związku z obraniem nowego króla Polski albo informowano o elekcji kustosza Ziemi Świętej. W sprawie restytucji miejsc świętych w Palestynie ingerowała także Stolica Apostolska, jej wysłannicy oraz legaci królewscy do Wysokiej Porty. Istotną rolę w tym zakresie odegrała również Kustodia Ziemi Świętej, wysyłając do Polski dwóch swoich przedstawicieli. Jeden z nich - o. Grzegorz Babinkiewicz wziął nawet udział w poselstwie Jana Gnińskiego na dwór turecki, podczas którego omawiano kwestię miejsc świętych w Palestynie.

Podstawy ekonomiczne klasztoru paulinów w Wieluniu od końca XIV do początku XIX w.

Jacek Antoni Szpak — 2022-06-30

Klasztor paulinów w Wieluniu został ufundowany w 1388 r. przez księcia opolskiego Władysława. Zakonnicy opiekowali się również szpitalem oraz pełnili funkcje duszpasterzy w zamku wieluńskim. Początkowo klasztor utrzymywał się ze środków finansowych przekazywanych przez chłopów z kilku wsi położonych wokół Wielunia. W 1391 r. król Władysław Jagiełło odebrał Ziemie Wieluńską księciu opolskiemu i w rok później dokonał ponownej fundacji klasztoru wieluńskiego. Król nadał również nowe uposażenie, także oparte o czynsze i dziesięciny, ale nadał też paulinom wieś Dzietrzniki. Po 1535 r. paulini wieluńscy dodatkowo wykupili część wsi Żytniowa.
W okresie nowożytnym gospodarka klasztorna opierała się na folwarkach, które funkcjonowały w Dzietrznikach i przy klasztorze. Areał całkowity wynosił ok. 500 mórg. Po przejęciu Ziemi Wieluńskiej przez państwo pruskie, skonfiskowano ono paulinom dobra ziemskie, jednak zezwolono na dzierżawę części ziemi.
W folwarkach zasiewano żyto, pszenicę, jęczmień, owies, tatarkę i groch. Poziom wysiewów zależał od możliwości obrobienia określonej ilości ziemi, od potrzeb gospodarczych oraz od sytuacji ekonomicznej panującej w danym roku. Podstawą gospodarki folwarcznej była pańszczyzna odrabiana przez ludność chłopską mieszkającą we wsiach należących do klasztoru. Wymiar pańszczyzny zależał od możliwości ekonomicznych poddanych. Obok pańszczyzny poddani opłacali daninę zbożową (osep), daninę drobiową (kapłony i jaja) oraz czynsze pieniężne. Obok gospodarki roślinnej w dobrach klasztoru wieluńskiego prowadzono hodowlę, młyny, browary i gorzelnie. Trzeba podkreślić, że głównym, celem gospodarki folwarcznej było zapewnienie utrzymania klasztoru, zakonników i pracowników najemnych. Należy również zauważyć, że organizacja gospodarki klasztornej w Wieluniu nie różniła się niczym w porównaniu z gospodarką w innych klasztorach paulińskich.

Szwermicki, Szwernicki czy może Szwirmicki? Przyczynek do biografii ksiedza-zesłańca, proboszcza w Irkucku w XIX wieku

Eugeniusz Niebelski — 2022-06-30

Artykuł poświęcony jest oryginalnej postaci księdza marianina, Krzysztofa Szwermickiego (1814-1894), zesłańca na Sybir z połowy XIX wieku, następnie wieloletniego proboszcza w Irkucku, tam zmarłego. Na bazie nowych materiałów – ksiąg parafialnych parafii Dauksze (dziś na terenie Litwy) – przechowywanych w Archiwum Historycznym Litwy w Wilnie autor ustala wiele faktów, prostuje zadomowione w literaturze błędy w biografii księdza Szwermickiego, jednej z najciekawszych, wyjątkowo pozytywnych postaci Kościoła katolickiego w Rosji. Co najistotniejsze w ustaleniach to m.in.: że urodził się 6 września 1814 roku w rodzinie włościańskiej, z ojca Adama i Katarzyny, we wsi Warnupiany, w parafii Dauksze w okolicach Mariampola, 8 września został ochrzczony imieniem Krzysztof; nosił nazwisko rodowe Szwirmicki, które z czasem zmienił na Szwermicki, choć znano go, opisywano także jako Szwernicki. Zmarł w Irkucku 31 października (według kalendarza juliańskiego) 1894 roku, a pochowano go 3 listopada na cmentarzu Jerozolimskim (mogiła nie istnieje). W literaturze historycznej zapisywano go częściej: Szwernicki; autor tekstu dowodzi, że powinno się go pisać: Krzysztof Szwermicki, a pełniej – Krzysztof Szwermicki (Szwernicki).

Karmelici dawnej obserwy a parafia św. Szczepana w Krakowie w XIX i na początku XX w.

Maria Konieczna — 2022-06-30

Pod koniec XVIII w. austriackie władze zaborcze podjęły decyzję o zburzeniu kościoła pw. św. Szczepana w Krakowie a następnie o przeniesieniu parafii do kościoła karmelitów dawnej obserwy „na Piasku”. Przez ponad sto lat pod jednym dachem egzystowały dwie wspólnoty kościelne prowadzące niezależną działalność. Początkowo współpraca układała się dobrze. Z czasem uległa osłabieniu, a z upływem lat przerodziła się w wyraźny konflikt. W sprawę były zaangażowane instytucje kościelne, świeckie oraz opinia publiczna. Liczne próby rozwiązania sporu podejmowane na przestrzeni lat nie przynosiły rezultatu.

Drzewo Jessego i treści pasyjne w nastawie ołtarza Krzyża Świętego w kościele podominikańskim w Klimontowie

Leszek Stanisław Wojciechowski — 2022-06-30

W artykule zostały przedstawione zagadnienia dotyczące interpretacji proroctwa Izajasza (11, 1 – 3) w dziełach sztuki religijnej. Jednym z tych dzieł jest ołtarz w kościele obecnie podominikańskim w miejscowości Klimontów koło Sandomierza. Miejscowość należała do rodu Ossolińskich od XV wieku. W 1 poł. XVII w. w Klimontowie powstał kościół i klasztor dominikanów. W ołtarzu wykonanym około połowy XVII wieku znajduje się rzeźbione w drewnie i pozłacane Drzewo Jessego. Wyobrażenie Drzewa Jessego otacza główną część ołtarza. Zostały w niej przedstawione treści pasyjne (od góry: Chusta św. Weroniki, Sąd nad Jezusem, krucyfiks). Autor artykułu omawia treści znaczeniowe poszczególnych części ołtarza. Podkreśla, że nie zostały w nim ukazane treści dotyczące Najświętszej Maryi Panny – które występują w innych przedstawieniach Drzewa Jessego. W ołtarzu została zrealizowana idea: zapowiedź – spełnienie (wydarzenie z Nowego Testamentu jest wypełnieniem tego, co zostało zapowiedziane w Starym Testamencie). W tym przypadku Drzewo Jessego (genealogia Chrystusa) zapowiada Zbawiciela z rodu Dawida. Jest on królem, który tryumfuje z krzyża.

Prasa katolicka w Polsce międzywojennej i jej rewerencje w nauczaniu Kościoła

Przemysław Sołga — 2022-06-30

Prasa była ważnym elementem duszpasterstwa Kościoła katolickiego w Drugiej Rzeczpospolitej. Wraz z jej rozwojem, nastąpił zarazem rozwój doktryny medialnej wyrażany w nauczaniu Kościoła i publicystyce katolickiej. Podkreślano zarówno szanse, jak i zagrożenia związane z powszechnym dostępem do tego środka społecznego przekazu. Katoliccy duchowni zabiegali zarazem o jak największy dostęp swoich wiernych do katolickich periodyków, zdając sobie sprawę z dostępności i wpływów liberalnej prasy.