Nasza Przeszłość

Tradycje chrystianizacji okolic Pełczyc

Grzegorz Jacek Brzustowicz — 2020-12-30

Celem artykułu jest zebranie źródeł mogących wskazywać na przejście przez okolice Pełczyc misji chrystianizacyjnej biskupa Ottona w 1124 roku. Wiadomo z żywotów biskupa bamberskiego, iż po przekroczeniu rzeki granicznej, którą słusznie upatruje się w Warcie, orszak przeszedł przez pomorski Stary Gród (Zitarigroda) i podążył na północ w kierunku Pyrzyc. Historiografia już wcześniej wytypowała postój orszaku w okolicy dzisiejszych wsi Brzesko i Kosino, gdzie przez wieki śladem tego miała być nazwa strumienia Jordan oraz Polska Droga. Niedawno pojawiła się hipoteza, iż biskup dotarł tutaj z okolic Pełczyc, gdzie już około połowy XIII wieku istniały obok siebie nazwy dwóch miejscowości, wskazujące na ich związki z miejscem kultu. Ponad to późniejsze fundacje kościelne na rzecz wiktorynów oraz cysterek w Pełczycach w XIII wieku, wynikały być może z chęci upamiętnienia pobytu orszaku misyjnego w tej okolicy. A te dążenia mogły mieć związek z rozwojem kultu św. Ottona w Księstwie Pomorskim rozkwitającym w XIII i XIV wieku. Autor materiału podczas swych badań odnalazł prawdopodobnie kolejne dowody onomastyczne i wskazał też na źródła archeologiczne oraz kartograficzne, mogące wspierać tę hipotezę. Ponad to umiejscowiono nadanie dla wiktorynów w konkretnym miejscu w tej okolicy, co dotąd nie udawało się dawniejszej historiografii. Przy tej okazji pochylono się także nad dziejami fundatorów – Behrów z Pełczyc, aby podjąć próbę zweryfikowania chronologii fundacji. Zachowane dokumenty wskazują, że mogło do niej dojść około 1275 roku.

Problem niszczenia śladów dołkowych na obszarze Polski, zachowanych na elewacjach wybranych świątyń gotyckich

Seweryn Pauch — 2020-12-30

Prezentowany tekst porusza kwestię zmniejszania się liczby tzw. śladów dołkowych. Przytoczono w nim skrótowo genezę owych dołków, wskazując na najbardziej prawdopodobne źródła ich powstania. Opierając się na literaturze przedmiotu, przywołano opinie badaczy, którzy zauważyli i odnotowali poruszany w tytule artykułu problem. Na ich podstawie omówione zostały czynniki prowadzące do zanikania dołków. W konkluzji zwrócono uwagę na potrzebę ochrony rzeczonych artefaktów, mogących wskazywać na istnienie w przeszłości nieznanej nam praktyki.

"Krakowskie" woluminy z dawnej biblioteki bernardynów na Karczówce pod Kielcami

Piotr Kardyś — 2020-12-30

Artykuł prezentuje ustalenia dotyczące „krakowskiej” proweniencji niektórych woluminów z dawnej biblioteki bernardynów na Karczówce, które obecnie znajdują się w zasobie Biblioteki Wyższego Seminarium Duchownego w Kielcach. Konwent Braci Mniejszych Obserwantów posiadał od początku swojego funkcjonowania (lata 30. XVII w.) wiele starodruków (zapewne też rękopisów liturgicznych) przekazanych przez władze zakonne prowincji, jak również krakowskich kanoników i profesorów uniwersyteckich. Ich identyfikację umożliwiły zachowane proweniencje oraz inne notki, m.in. wskazujące na konkretne przeznaczenie.

Inskrypcje łacińskie i herby możnowładców w kościele św. Wita w Tuliszkowie

Bogdan Cichy — 2020-12-30

W Tuliszkowie – w kościele pw. św. Wita męczennika – znajdują się inskrypcje w języku łacińskim, a także herby możnowładców związanych z Tuliszkowem. Do tej pory nie dokonano analizy treści tych inskrypcji. Nie poświęcono też należytej uwagi zachowanym herbom. Celem artykułu jest opisanie istniejących obiektów, analiza treści inskrypcji i krytyczna w ich świetle ocena dotychczasowych publikacji związanych z kościołem w Tuliszkowie. Za metodę badawcza obrano wizję lokalną, kwerendę w archiwach państwowych i kościelnych oraz przegląd literatury przedmiotu. Analiza pokazała, że Mikołaj z Kalinowej Zaremba, syn kasztelana kaliskiego,
był mężem Anny z Sieprskich. Ich córka – Katarzyna – wyszła za mąż za Jana Krotoskiego – dyplomatę Stefana Batorego. Po śmierci mężów Anna i Katarzyna w 1597 roku ufundowały zmarłym epitafium znajdujące się w kościele w Tuliszkowie. W kościele tym znajduje się też chrzcielnica z 1890 r. fundacji Zofii – Jadwigi z Zamoyskich, żony Ludwika Wodzickiego. Chrzcielnicę i wieżę kościoła zdobią herby Zamoyskich i Wodzickich. W niniejszym tekście po raz pierwszy wykazano również, że Jan Krotoski był żonaty z Katarzyną Zarembianką.

Przełomowa rola Zgromadzenia Księży Misjonarzy w procesie kształtowania przestrzeni sepulkralnej Warszawy

Dorota Jasińska — 2020-12-30

Przełomowa rola Zgromadzenia Księży Misjonarzy w procesie kształtowania przestrzeni sepulkralnej Warszawy była powszechnie znana i doceniana. Mimo niepodważalnych zasług na tym polu oraz licznych opracowań poświęconych nekropoliom warszawskim jak i temu zgromadzeniu, temat ten nie doczekał się wnikliwej
monografii historycznej uwzględniającej ustalenie rzeczywistego czasu, w którym przenoszenie cmentarzy za miasto się rozpoczęło oraz poznania przyczyn tych działań. Niniejszy artykuł ma za zadanie wykazać, że w badaniach nad kształtowaniem się cmentarzy pozamiejskich przyjmowano długo założenie, iż najpierw pojawiły się regulacje prawne, nakazujące ich tworzenie, a dopiero później (i z dużymi oporami) doszło do ich realizacji. Nowsze studia pokazują jednak, że w XVI, XVII i XVIII wieku organizowano jednak miejsca pochówków poza osadami bez żadnych ścisłych nakazów. Czyniono to z konieczności, wynikającej z przepełnienia podziemi świątyń i cmentarzy przykościelnych. Warszawa, postrzegana powszechnie w XVII wieku jako wielkie miasto, również realizowała ten zwyczaj przede wszystkim za sprawą misjonarzy, którzy stosunkowo wcześnie, a zarazem konsekwentnie, wprowadzili w niej nowy sposób sytuowania cmentarzy.

Szabla i krucyfiks. Działalność wojskowa Jana Zapolskiego - Opata Lędzkiego

Bartosz Staręgowski — 2020-12-30

Zagadnienie dotyczące służby wojskowej przedstawicieli duchowieństwa jest zjawiskiem dość rzadkim i wydawać by się mogło kontrowersyjnym. Według doktryny pochodzącej jeszcze z czasów średniowiecza, księżom nie wolno było przelewać krwi. Nie zmienia to jednak faktu, że historia zna przypadki duchownych,
którzy służyli w wojsku i to nie tylko jako kapelani. Życiorys księdza-opata Jana Zapolskiego wpisywałby się doskonale w to zagadnienie. W 1651 r. podczas gdy gros szlachty wielkopolskiej ruszył na wyprawę pod Beresteczko, Zapolski korzystając z posiłków lokalnych duchownych, rozbił siły chłopskie planujące zorganizowanie powstania ludowego. W czasie potopu szwedzkiego, gdy Szwedzi zagrozili Rzeczpospolitej, Wielkopolsce i Kościołowi katolickiemu, prowadził działania wojskowe przeciwko nim, oblegając i zdobywając Koło, a następnie biorąc udział ze swoją chorągwią w wyprawie na marchię brandenburską w 1656 r. Rejestr popisowy jego chorągwi zachował się do dziś i dzięki niemu możemy zapoznać się z jej dokładną strukturą.

Spory o Młyn Górny w Bieńczycach w latach 1792-1838

Andrzej Edward Godek — 2020-12-30

Podkrakowska wieś Bieńczyce stanowiła część uposażenia proboszcza parafii pw. św. Floriana na Kleparzu, stanowiąc przy tym główne źródło jego dochodu. W XVIII i XIX w. rozegrał się w niej konflikt pomiędzy młynarzami a gromadą i ks. Antonim Krząnowskim, a po jego śmierci z ks. Franciszkiem Kolendowiczem.
Kolejno następujący po sobie trzej młynarze z Młyna Górnego zaniedbywali obowiązki, wskutek czego stan młyna ulegał systematycznemu pogorszeniu. Artykuł podejmuje problematykę przyczyn, przebiegu oraz skutków toczonych w latach 1792–1838 sporów o młyn.

Radomska rzeźba Matki Bożej z Dzieciątkiem z Bramy Krakowskiej

Michał Krawczyk — 2020-12-30

Przedstawiona w niniejszym artykule rzeźba jest najstarszym i najcenniejszym tego typu zabytkiem na ziemi radomskiej. Jej pochodzenie jest datowane na lata sześćdziesiąte lub siedemdziesiąte XIV wieku. Umieszczona pierwotnie w murach miejskich Radomia w tzw. Bramie Krakowskiej jest obecnie, po gruntownej konserwacji, eksponowana w Muzeum Katedralnym w Radomiu.

Jezuici a reformacja w syntezach szkoły lelewelowskiej. Lelewel, Moraczewski i Schmitt

Sławomir Zieliński — 2020-12-30

W artykule poddano analizie najważniejsze prace o charakterze syntetycznym i podręcznikowym pióra Joachima Lelewela i najwybitniejszych przedstawicieli jego szkoły: Jędrzeja Moraczewskiego i Henryka Schmitta. Dzieła te analizowano pod kątem roli jezuitów w zwalczaniu reformacji. Jezuici, według lelewelistów, nie tylko odegrali kluczową rolę w pokonaniu protestantyzmu i zwycięstwie kontrreformacji, ale także przyczynili się do upadku państwa. Szkoła Lelewela odegrała kluczową rolę w upowszechnieniu się mitu jezuickiego w historiografii polskiej.

Konferencja ojca Marcina Chrostowskiego wygłoszona w obozie w Rothesay. Przyczynek do życia religijnego oficerów przebywających na wyspie Bute

Wiktor Szymborski — 2020-12-30

Przedmiotem opracowania jest edycja źródła przybliżającego życie religijne oficerów Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie przebywających na wyspie Bute. Decyzją naczelnego wodza gen. Władysława Sikorskiego zlokalizowano tam Zgrupowanie Oficerów Nieprzydzielonych (Samodzielny Obóz Oficerski) Stacja Zborna Oficerów, do której kierowano zarówno oficerów starszych wiekiem nienadających się do służby liniowej, osoby skonfliktowane z przełożonymi jak również przeciwników politycznych gen. Sikorskiego. Wspomniany obóz funkcjonował od 1940 r. do 1944 r., przebywało w nim w tym okresie ponad 800 oficerów. Tematyka życia religijnego jest wzmiankowana jedynie na marginesie wspomnień pisanych w Rothesay. Szczęśliwie w spuściźnie dominikanina Marcina Chrostowskiego, który w 1940 r. pełnił obowiązki kapelana wspomnianej stacji zachował się tekst wygłoszonej przezeń konferencji religijnej. Warto wspomnieć, że ojciec Marcin przed wstąpieniem do zakonu uczestniczył jako ochotnik w kampanii 1920 r., walcząc z bolszewikami. W czasie II wojny światowej był między innymi kapelanem biskupa polowego Gawliny, z którym odbył podróż i wizytację oddziałów polskich w ZSRR. Następnie ojciec Marcin Chrostowski służył w szeregach 1. Dywizji Pancernej, jego bohaterska post awa została nagrodzona między innymi krzyżem Virtuti Militarii.

Laudacja z okazji nadania tytułu doktora honoris causa bp. prof. dr hab. Janowi Kopcowi przez Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie

Jacek Urban — 2020-12-30

Czy dzieje Kościoła utrwalają "Historię świętą"

Jan Kopiec — 2020-12-30