Nasza Przeszłość

Geneza i przebieg przemian społeczno-religijnych w klasztorze trzebnickim w l. 1536-1639

Anna Iwona Sutowicz — 2021-06-30

W okresie reformacji opactwo cysterek trzebnickich przeżywało pogłębiający się kryzys o podłożu religijnym, społecznym i gospodarczym. Najostrzejszy wymiar załamania roli, jaką odgrywał ten ośrodek w Kościele i społeczeństwie śląskim, ujawnił się w osłabieniu liczebnym wspólnoty oraz zaniku aktywności jej zarządu na rzecz silnych rządów ksień w 1. poł. XVI w. Informacje o pierwszych reformach na tej płaszczyźnie połączonych ze zmianą strategii naboru do klasztoru można znaleźć w źródłach pochodzących z okresu urzędowania ksieni Katarzyny Mutschelnitz. Poczynając od lat 60-tych XVI stulecia najważniejsze funkcje klasztorne przechodziły w ręce nowego pokolenia mniszek, z których część rekrutowała się z niedawno osiadłych w księstwie oleśnickim rodów górnośląskich i opolskich lub spośród rodzin wielkopolskich. Pozostałe zakonnice reprezentowały miejscowy żywioł szlachecki o dawniejszym rodowodzie. Układ ten stał się tłem napięć wywołanych przede wszystkim polityką cesarską, zmierzającą do obsadzenia urzędów klasztornych, a zwłaszcza urzędu opackiego, poddanymi Korony Czeskiej. Konflikt na tle wyboru następczyni przełożonej Anny Jemiołowskiej w ostatniej dekadzie XVI wieku ujawnił determinację cysterek do obrony swojej tożsamości i swobody reformy wewnętrznej. Przebieg tego procesu spowodował opór księcia oleśnickiego, ale jednocześnie przyczynił się do ożywienia relacji cysterek z opactwem w Lubiążu, sprawującym nad nimi opiekę duchową. Ustalenie nowych faktów źródłowych pozwoliło na weryfikację dotychczasowych ustaleń na temat stron i przebiegu tego konfliktu, w którym najistotniejszą rolę odegrały nie różnice narodowościowe i stanowe mniszek, ale budząca sprzeciw czynników zewnętrznych i części elit klasztornych wizja odrodzenia jednego z najważniejszych ośrodków religijnych na Śląsku.

O genezie więzi katolicyzmu i świadomości narodowej w społeczeństwie polskim w pierwszej połowie XIX w.

Martyna Deszczyńska, dr hab. — 2021-06-30

Tekst ukazuje genezę związku katolicyzmu ze świadomością narodową w Polsce przełomu XVIII i XIX w. Omawia literaturę przedmiotu dowodząc, że temat nie został dostatecznie opisany i wskazując nowe pola badawcze. Posługuje się metodologią z zakresu historii, religioznawstwa i nauk o książce. Ustalenia oparto na różnych źródłach (literatura piękna, ulotne piśmiennictwo religijne, kazania, inwentarze księgozbiorów, publicystyka i pamiętniki). Ich analiza wskazuje, że w poł. XIX stulecia podkreślano i treściowo pogłębiano trwałość spójni polskości i katolickości. Mimo rozwijającej się sekularyzacji wydobywano z przynależności do Kościoła powszechnego nowe znaczenia (J. Ordęga, S. Rawicz). Utrata przynależności do “narodu politycznego” (szlachty) spowodowała, że tożsamość religijną zaczęto wtedy postrzegać jako element spajający wspólnotę. Wzmocniło to trwałość mitu Polaka-katolika.

Życie dla Boga i ludzi. O słudze bożym ks. Wawrzyńcu Kuśniaku COr

Krzysztof Maćkowiak — 2021-07-01

Ks. Wawrzyniec Kuśniak jest pierwszym polskim filipinem, któremu Kościół przyznał tytuł Sługi Bożego. Mimo to brakuje dotąd poważniejszego studium na temat kapłana. Artykuł ma wypełnić tę lukę. Przedstawia stan obecnej wiedzy o ks. Kuśniaku. Ściślej, celem pracy jest dokonanie przeglądu zasobu archiwaliów dotyczących duchownego oraz zrekonstruowanie na ich podstawie najważniejszych faktów z jego życia. Ks. Kuśniak urodził się 1 sierpnia 1788 roku w Czarnkowie. Do Kongregacji Oratorium św. Filipa Neri na Świętej Górze pod Gostyniem wstąpił w 1811 roku. Święcenia kapłańskie przyjął w 1816 roku. Funkcję przełożonego wspólnoty świętogórskiej pełnił przez 27 lat, tj. aż do śmierci w 1866 roku. Odznaczał się gorliwością duszpasterską, ale także szczególnymi talentami administracyjnymi. W pamięci społeczeństwa ziemi gostyńskiej zapamiętany został jako apostoł dobroci i niestrudzony filantrop.

Droga ks. prof. Jana Fijałka do uniwersyteckiej katedry

Jacek Urban, prof. dr hab. — 2021-06-30

Ks. prof. Jan Fijałek (1864-1936) uznawany jest za jednego z najwybitniejszych polskich historyków Kościoła. Jego działalność profesorska ma już kilka opracowań naukowych, choć wciąż czekamy na kompletne jej opracowanie. W tym tekście podjęto próbę przedstawienia jego dróg do profesury. Najpierw w latach 1871-75
uczęszczał do szkoły powszechnej w Bochni, w latach 1875-79 do niższego Gimnazjum w Bochni, a w latach 1879-1883 do Gimnazjum św. Anny w Krakowie. Gimnazja w Bochni i w Krakowie wydały wielu znanych polskich uczonych. Po maturze wstąpił do Seminarium Duchownego i na Wydział Teologiczny Uniwersytetu Jagiellońskiego. Wybrał seminarium naukowe z historii Kościoła ks. prof. Władysława Chotkowskiego.
Po święceniach kapłańskich w 1887 r. udał się do Rzymu. Studiował prawo na Uniwersytecie Gregoriańskim, ukończył Szkołę Paleograficzną na Watykanie i podjął współpracę z działającą w Rzymie stacją naukową krakowskiej Akademii Umiejętności pod kierunkiem prof. Stanisława Smolki. W 1891 r. doktoryzował się. Podjął wykłady na Wydziale Teologicznym UJ jako suplent. Habilitował się w 29 roku życia na podstawie dorobku i pracy pt. „Życie i obyczaje kleru w Polsce średniowiecznej na tle ustawodawstwa synodalnego” (1893). Habilitacja dawała mu uprawnienia do prowadzenia wykładów. Gdy w 1896 r. zawakowała katedra historii Kościoła na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Lwowskiego zgłosił się do konkursu i go wygrał.
W wieku 32 lat został profesorem nadzwyczajnym. Na każdym etapie jego edukacji zwracano uwagę na jego niezwykłą pracowitość. Pracowitość pozostała jego cechą własną przez kolejnych 40 lat profesorskiego żywota.

Julia Ledóchowska i jej działalności na rzecz odzyskania niepodległości (1915-1920) i odbudowy państw polskiego( 1920-1939)

Sylwia Magdalena Zydek, dr — 2021-06-30

Postać św. Urszuli Ledóchowskiej jest rozpoznawalna głównie za sprawą Zgromadzenia zakonnego które założyła – Urszulanki Serca Jezusa Konającego – Szare. Jej działalność na polu niepodległościowym raczej nie jest powszechnie znana. Dlatego też, warto przypomnieć postać tej niezwykle charyzmatycznej i pracowitej zakonnicy. Skłania do tego również obchodzona nie tak dawno 100. rocznica odzyskania niepodległości. Artykuł jest próbą przybliżenia postaci hrabiny Julii Ledóchowskiej, która w latach 1915-1920 przebywając w Skandynawii pracowała dla Głównego Komitetu Pomocy Ofiarom Wojny w Polsce założonym w szwajcarskim Vevey przez Henryka Sienkiewicza, Ignacego Paderewskiego i Antoniego Osuchowskiego. Prowadziła działalność odczytową i zbierała fundusze by wesprzeć cierpiących rodaków. Po powrocie do, wolnej już, ojczyzny, w 1920 osiedliła się wraz ze swoimi siostrami i sierotami polskimi z Danii w Pniewach koło Poznania. Rozpoczęła kolejny niezwykle ważny okres swego życia, pracując nadal, równie ciężko, choć już zupełnie inaczej, bo na rzecz odnowy materialnej i duchowej kraju. Zakładała szkoły, świetlice, pozyskiwała młode dziewczęta dla pracy wolontaryjnej na rzecz potrzebujących. Jej praca wpisywała się w szeroko pojętą działalność na rzecz odbudowy państwa polskiego.

Sióstr Służebniczek praca w Dobrej w latach 1909-2004

Adrian Łukasz Cieślik — 2021-06-30

Na lata 1909–2004 przypadła w Dobrej praca sióstr zakonnych ze zgromadzenia Służebniczek Bogarodzicy Dziewicy Niepokalanie Poczętej, zwanych potocznie Służebniczkami Dębickimi. Artykuł niniejszy traktuje o ich pracy – niezwykle skromnej, acz tak bardzo potrzebnej dla wspólnoty parafialnej – siostry troszczyły się w tym czasie o chorych, ubogich, pomagały starszym, pracowały przy parafii, troszcząc się o wygląd kościoła i stan bielizny kościelnej, prowadziły katechezę, a przede wszystkim prowadziły ochronkę dla dzieci, co było głównym ich celem i zadaniem. W artykule zostały ukazane także trudności, z jakimi siostry się zmagały, a wszystko oparte zostało o materiały archiwalne pozostałe po siostrach oraz o ich wspomnienia. Artykuł jest nowatorski, gdyż porusza zagadnienia dotąd nieopracowane.

Pastoral Ministry of Cardinal Stefan Wyszyński and the Reality of the Peoples’ Republic of Poland

Ryszard Ficek — 2021-06-30

Niniejszy publikacja analizuje specyfikę polityki wyznaniowej państwa komunistycznego w okresie 1956–1970 przez pryzmat posługi pasterskiej Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Prymasa Polski. Podstawowym celem badawczym artykułu jest zatem ukazanie „post-stalinowskiego” etapu historii Kościoła w kontekście ówczesnej sytuacji społeczno-politycznej Polski, zdominowanej przez rządy reżimu Władysława Gomułki. Eksploracja podjętego tematu badań będzie polegała na analizie tekstów źródłowych oraz opracowań metodą historyczną w celu rekonstrukcji faktów historycznych i ich reinterpretacji metodą indukcyjno-dedukcyjną. Interpretacja materiałów źródłowych koncentruje się na ukazaniu roli i znaczenia nie tylko dla zrozumienia ówczesnego przedziału czasowego charakteryzującego się zmaganiami Kardynała Wyszyńskiego z ateistycznym państwem „realnego socjalizmu”, który - jako system totalitarny - wykorzystywał wszelkie możliwe środki - zarówno partyjne, jak też administracyjne - do walki z Kościołem i Narodem zakorzenionym w tysiącletniej tradycji chrześcijańskiej.

Marii Kapri wspomnienia o ks. Adamie Roszko-Bogdanowiczu (1898-1941)

Tomasz Krzyżowski — 2021-06-30

Bohater publikowanych wspomnień ks. Adam Roszko-Bogdanowicz urodził się 12 VII 1898 r. w Dolinianach w rodzinie ormiańskiej Stanisława i Wandy de Oroszeny Bohdanowicz, ukończył gimnazjum we Lwowie i Seminarium Duchowne obrządku łacińskiego tamże, w 1920 r. przyjął święcenia kapłańskie z rąk arcybiskupa ormiańskiego Józefa Teodorowicza. Należał do grona organizatorów Biblioteki Wiedzy Religijnej w Warszawie (1920-1923), następnie był wikariuszem katedry ormiańskiej we Lwowie (1923-1927), administratorem parafii w Horodence na Pokuciu (1927-1935), od 1933 r. kanonikiem gremialnym kapituły ormiańskiej we Lwowie oraz redaktorem czasopisma teologicznego „Gregoriana” (1935-1938). Zasłynął jako ceniony duszpasterz, katecheta i rekolekcjonista, niestrudzony spowiednik i kierownik duchowy, patriota, publicysta oraz wydawca literatury religijnej. W okresie II wojny światowej włączył się w działalność patriotyczną w Związku Walki Zbrojnej, dlatego w 1940 r. został aresztowany przez NKWD i skazany na karę śmierci, której uniknął. Przebywał w więzieniu na ul. Kazimierzowskiej (tzw. „Brygidki”) we Lwowie, gdzie został zamordowany przez Sowietów 24 VI 1941 r. Autorkę wspomnień Marię Kapri (1894-1985) łączyła z ks. Adamem Roszko-Bogdanowiczem wieloletnia przyjaźń. Wymieniali poglądy na temat szeroko pojętego życia religijnego, pracy zawodowej, aktualnych problemów i trudności. Dotychczas nie opracowano rzetelnej biografii ks. Adama Bogdanowicza, dlatego opublikowane wspomnienia dostarczają wielu ciekawych i nieznanych dotychczas szczegółów z jego życia i działalności religijnej, społecznej i patriotycznej.

Bochenkiem chleba kozak zabił dziecko. Zdarzenie z czasów męczeństwa Unii na Podlasiu w XIX wieku

Zbigniew Eugeniusz Niebelski, prof. dr hab. — 2021-06-30

Wskazówki ks. Alfonsa Schletza CM na temat prowadzenia kroniki parafialnej i funkcjonowaniu archiwum parafialnego. Edycja źródła

Józef Marecki — 2021-06-30

ks. Andrzej Patrzykąt, Problematyka religijno-społeczna felietonów biskupa Jana Bernarda Szlagi, Wydawnictwo Bernardinum, Pelplin 2020, ss. 300.

Krzysztof Piotr Dalecki — 2021-06-30