Nasza Przeszłość

Sub tuum praesidium confugimus. Kult świętych w Ziębicach w świetle średniowiecznych patrociniów

Stanisław Adam Wróblewski — 2021-12-30

Badania patrociniów obiektów sakralnych z okresu średniowiecza mają niezwykle istotne znaczenie dla poznania rozwoju i kształtowania się kultury religijnej, oraz mentalności wiernych. Podjęte w niniejszym artykule zagadnienie dotyczy wszystkich patrociniów uchwytnych w źródłach z okresu średniowiecza w dolnośląskim miasteczku Ziębicach, które w l. 1321–1742 pełniło rolę stolicy księstwa bocznej linii Piastów Śląskich, a następnie czeskich książąt z rodu Podiebradów. W toku przeprowadzonych badań zidentyfikowano i opisano 30 patrociniów. Udało się na podstawie zebranego materiału źródłowego i dotychczasowych ustaleń wykazać, iż w Ziębicach największą czcią otaczano NMP, św. Jerzego, oraz szczególnie celebrowano kult Bożego Ciała, który ze względu na historię miasta i księstwa w okresie wojen husyckich stał się charakterystyczny dla Ziębic. Warto dodać, iż w większości patrocinia ziębickie wiążą się z pobożnością mieszczańską poprzez fundacje przede wszystkim altarii. Wśród wszystkich dedykacji zdecydowanie dominują wezwania hagiograficzne stanowiące 83% wszystkich tytułów. Natomiast dedykacje maryjne nie zostały uszczegółowione i występują pod ogólnym określeniem NMP.

Czy można rozstrzygnąć przynależność autora Kazań świętokrzyskich do kręgu dominikanów bądź franciszkanów na podstawie przesłanek treściowych?

Kamil Wiśniewski — 2021-12-30

Kazania świętokrzyskie stały się obiektem badań prowadzonych przez naukowców reprezentujących różne dyscypliny mieszczące się w ramach nauk humanistycznych. Nie powinno to dziwić z racji na ciężar gatunkowy tekstu. Stanowią one najstarszy polski zabytek literacki spisany po staropolsku oraz łacinie. Starano się znaleźć odpowiedzi na pytania: kto mógł być autorem świętokrzyskiej kolekcji kazań oraz, w jakim środowisku mogły one powstać. Niniejszy artykuł wpisuje się w ten nurt badań. Problemem badawczym rozważanym w niniejszym tekście są przesłanki, które pozwalają nam przyjąć lub odrzucić przynależność autora Kazań świętokrzyskich do kręgu Braci Kaznodziejów lub Braci Mniejszych.

Wykaz zawartości jednostki archiwalnej "Die Bibliothek des Cistercienserklosters zu Priment (Biblioteka klasztoru cystersów w Przemęcie)"

Karol Seidel — 2021-12-30

W 1833 r. władze pruskie wydały rozkaz gabinetowy zapowiadający likwidację wszystkich zgromadzeń klasztornych na terenie Wielkiego Księstwa Poznańskiego, czego pokłosiem była kasata opactwa cystersów w Przemęcie w 1836 r. W procesie przejęcia majątku zgromadzenia brała udział Rejencja w Poznaniu – organ administracji pruskiej. Jednostka archiwalna zawiera korespondencję rejencji z innymi organami administracji państwowej oraz instytucjami Kościoła katolickiego w Poznaniu w sprawie biblioteki cystersów przemęckich tuż przed i po kasacie.

Kariery episkopatu Wielkiego Księstwa Litewskiego w okresie od 1544 do 1632 roku w kontekście dochodów z biskupstw

Wioletta Pawlikowska-Butterwick — 2021-12-30

W artykule poruszony został problem powoływania biskupów w diecezjach Wielkiego Księstwa Litewskiego w latach 1544–1632 ze szczególnym zwróceniem uwagi na dochód jako czynnik napędzający karierę, a zatem mający wpływ na obsadę biskupstw i tzw. ruch w episkopacie. Do Unii Lubelskiej w granicach Wielkiego Księstwa znajdowały się cztery biskupstwa: wileńskie, łuckie, żmudzkie i kijowskie. W 1569 roku biskupstwa łuckie i kijowskie zostały przyłączone do Korony Polskiej. Po Unii Lubelskiej łączna liczba biskupstw w Rzeczypospolitej wzrosła do 17, jeśli liczyć dwa arcybiskupstwa.

Żeńskie rzymskokatolickie zgromadzenia zakonne w Świebodzicach. Szare Siostry z Marienstrasse 11 (1866-1945)

Jacek Ziaja — 2021-12-30

Artykuł stanowi nader skromny przyczynek do dziejów domu zakon-nego Zgromadzenia Szarych Sióstr św. Elżbiety w Świebodzicach na przestrzeni lat 18661945. Autor krótko opisuje genezę zakonu, jak również okoliczności pojawienia się sióstr oraz lokalizację placówki zakonnej na terenie miasta w oparciu o materiał kartograficzny (mapa) i ikonograficzny (zdjęcia, stare pocztówki). Dalej wspomina o przedmiocie działalności Elżbietanek. Ponadto dokonuje rekonstrukcji obsady personalnej domu zakonnego na przestrzeni lat 30. XX stulecia w świetle danych zawartych w przedwojennych księgach adresowych (mieszkańców) miasta. Wreszcie krótko omawia dzieje domu zakonnego w okresie II wojny światowej (1939-1945), a także tragiczne, powojenne losy poszczególnych sióstr w oparciu o prywatne ustalenia.

Stanowisko Klubu Pracy Konstytucyjnej wobec przepisów wyznaniowych sejmowego projektu konstytucji w latach 1919–1921

Paweł Magiera — 2021-12-30

Artykuł przedstawia udział konserwatywnego Klubu Pracy Konstytucyjnej w debatach Sejmu Ustawodawczego nad przepisami wyznaniowymi sejmowego projektu konstytucji w latach 1919–1922. Stałym mówcą klubu w tych sprawach był Alfred Halban, który przedstawiał konserwatywną wizję stosunków Kościoła katolickiego i państwa, dbając o zachowanie autonomii Kościoła w pełnieniu jego duchowej misji. Jednocześnie popierał koncepcję zawarcia konkordatu ze Stolicą Apostolską, traktując tę umowę jako oczywistą konsekwencję struktury organizacyjnej Kościoła katolickiego. Udział KPK w sejmowej debacie nie wywarł decydującego wpływu na kształt przepisów wyznaniowych konstytucji, niemniej jednak miał on pozytywny wymiar, gdyż A. Halban był jednym z głównych rzeczników prowadzenia ściśle merytorycznej dyskusji nad sprawami wyznaniowymi i nieulegania w tej kwestii emocjom.

Cooperation of Greek Catholics from interwar Poland and Czechoslovakia on the example of the Congregation of the Sisters of the Servants of the Immaculate Virgin Mary

Peter Borza — 2021-12-30

W okresie międzywojennym w Europie Środkowej powstały nowe jednostki państwowe, takie jak Czechosłowacja i Polska. Ważną rolę w kształtowaniu lojalności i świadomości narodowej obywateli nowych państw odegrały także Kościołyi ich instytucje skoncentrowane na edukacji, szkoleniu czy opiece społecznej. Wśród takich instytucji znalazło się Zgromadzenie Sióstr Służebnic Niepokalanego Poczęcia (w skrócie Siostry Służebnice), które powstało na terenie międzywojennej Polski. W krótkim czasie odniosły one wielki sukces i spotkały się z odzewem wśród grekokatolików w Czechosłowacji. W 1928 r. na zaproszenie biskupa preszowskiego Pavla Gojdiča cztery siostry przybyły do Preszowa we współpracy z miejscowym kościołem greckokatolickim, aby założyć klasztor i poświęcić się edukacji, szkoleniom i służbom socjalnym. Przybyciu towarzyszyły komplikacje z wizami czechosłowackimi. Powodem było ukraińskie pochodzenie Sióstr Służebnic. W Polsce środowisko ukraińskie charakteryzowało się wysokim stopniem nacjonalizmu i ideą tzw. Wielkiej Ukrainy, która obejmowała również terenów ówczesnej Czechosłowacji. Zezwolenia na wizy wydano dopiero po wyraźnym oświadczeniu biskupa preszowskiego o apolitycznym charakterze służby Sióstr we wschodniej Słowacji. Biskup Gojdič otrzymał w tym celu wsparcie papieża i prezydenta Czechosłowacji. Efektem była pomyślnie rozwijająca się służba Sióstr Służebnic, którą przerwał dopiero nadejście reżimu komunistycznego. Współpraca grekokatolików z Polski i Czechosłowacji w okresie międzywojennym
umożliwiła Siostrom Służebnicom prowadzenie apostolatu na polu społecznym Kościoła i pomimo przymusowej przerwy spowodowanej przez reżim komunistyczny, nadal to czynią na terenie całej Słowacji.

Propagandowy wizerunek chrześcijaństwa w polskich podręcznikach do historii z okresu stalinizmu

Przemysław Sołga — 2021-12-30

Komuniści po przejęciu władzy w Polsce w latach 1944/1945 r. przystąpili do stopniowej totalizacji państwa oraz podjęli wysiłki zmierzające do wyrugowania religii z życia społecznego. Budowa ateistycznego państwa pozostawała jednym z głównych pryncypiów przyświecających ówczesnej władzy, a nasiliła się zwłaszcza w okresie największej represyjności władzy w okresie stalinowskim, tj. w latach 1948-1956. Ateistyczna propaganda, obok jawnej walki z nauczaniem religii w szkole, znalazła swój wyraz także w edukacji historycznej. W podręcznikach do historii wydawanych w omawianym okresie próbowano przedstawić Kościół i historię chrześcijaństwa w jak najgorszym świetle, częstokroć przeinaczając i pomijając fakty oraz podając informacje całkowicie fałszywe. Chrześcijaństwo i postaci historyczne z nim związane przedstawiano jako formę mitu i zmyślonych opowiadań, będących skutkiem zacofania i zabobonu. Kościół i jego nauka miały się przyczynić do zastoju cywilizacyjnego, a kler ukazywano niczym najbardziej zepsutą moralnie warstwę społeczną. Wpojenie niechęci do Kościoła katolickiego, czy też religii w ogóle w Polsce, było jednak bardzo trudne z uwagi na to, że większa część społeczeństwa pozostawała praktykującymi katolikami. Po okresie stalinowskim ateistyczna propaganda komunistyczna wyrażająca się także w edukacji historycznej została stonowana, choć w jakimś stopniu utrzymywała się do końca istnienia PRL-u.

Milatyn Nowy 1906-1946. Archidiecezja Lwowska – Dekanat Gliniany. Edycja źródła

Józef Marecki — 2021-12-30

Opowieść o wybitnych ludziach, niezwykłych książkach i ciekawych czasach

Jan Walkusz — 2021-12-30