Teoria wyboru publicznego jako narzędzie objaśniania genezy i rozwoju ubezpieczeń społecznych

Abstrakt

Standardowym uzasadnieniem pojawiania się publicznych ubezpieczeń społecznych w teorii ekonomii i finansów jest występowanie niedoskonałości oraz niekompletności prywatnych rynków ubezpieczeniowych i ryzyka. Ujęcie to jednakże nie jest pełne, gdyż pomija jeszcze inne uwarunkowania, których objaśnienia umożliwia teoria wyboru publicznego. Przybliżenie ich jest głównym celem artykułu, który konkretyzuje się następnie w studium przypadku ubezpieczeń społecznych rolników w III RP. W pierwszej jego części przedstawia się kilka najbardziej reprezentatywnych definicji tej teorii oraz centralne w niej kategorie, a więc: zawodność państwa/rządu i jej formy; typy, źródła i konsekwencje nieefektywności polityków i administracji publicznej; funkcjonowanie grup interesu i związaną z nimi pogoń za rentą oraz polityczny cykl gospodarczy. Następnie przedstawia się krytykę teorii wyboru publicznego oraz próbami jej obrony. Jako rodzaj cząstkowego podsumowania tej części rozważań dalej analizuje się studium przypadku pt. „Ubezpieczenia społeczne rolników w III RP”. Dla porównania przedstawia się spojrzenie ekonomii neoklasycznej na powstanie i rozwój ubezpieczeń społecznych. Pomija się natomiast perspektywę ekonomii behawioralnej. Część druga artykułu poświęcona jest modelowaniu polityczno-ekonomicznemu, czyli szukaniu rozwiązań ze sfery ubezpieczeń społecznych, które równocześnie optymalizują cele polityczne oraz ekonomiczno-fiskalne. Najpierw omawia się dwa uzasadnienia dla pojawienia się i ekspansji ubezpieczeń społecznych. Następnie przedstawia się ten problem w konwencji hipotezy użyteczności oczekiwanej oraz koncepcji ją uogólniających i alternatywnych względem niej. W dalszej kolejności przechodzi się do zjawiska „populizmu w emeryturach” oraz wiarygodności publicznych i prywatnych systemów emerytalnych. W końcu podejmuje się problem optymalizacji kombinacji obydwu tych systemów oraz ich wielkości absolutnej i relatywnej. Praca dotyczy wprawdzie ryzyk społecznych, ale głównie koncentruje się na ryzyku starości.