Przejdź do głównego menu Przejdź do sekcji głównej Przejdź do stopki

Tom 17 Nr 19 (1) (2022)

Artykuły

Z zagadnień archeologii prawnej: krakowskie berełko a lubelski buzdygan

DOI: https://doi.org/10.32084/bsawp.4408  [Google Scholar]
Opublikowane: 14.06.2022

Abstrakt

Przedmiotem opracowania jest zagadnienie z zakresu archeologii prawnej, poświęcone dwóm insygniom miejskim okresu staropolskiego: berełku burmistrzów krakowskich oraz buzdyganowi władz miejskich Lublina. Główne zagadnienie badawcze dotyczące berełka krakowskiego, wobec braku znanych przekazów źródłowych z XVI-XVIII w., poświęcone jest wiarygodności tradycji o jego funkcjach prawnych. Za uznaniem prawdziwości tradycji o historycznym insygnium Krakowa przekazanym miastu przez władców Polski przemawiają analogie: poświadczona od XV w. źródłami historycznymi tradycja bereł Uniwersytetu Jagiellońskiego, posiadanie berełka przez miasto Lwów, a także specyfika badanej dotąd dokumentacji źródłowej traktującej o insygniach Krakowa, czyli inwentarze skarbca miejskiego z 1541, 1596 i 1679 r. Na tę ostatnią okoliczność wskazuje precyzyjniejsza dokumentacja dotycząca insygniów miejskich prowadzona w XVII w. w Lublinie. Buzdygan posiadany przez Lublin w 1640 r. jawi się jako insygnium wojskowe przeniesione na grunt prawa miejskiego w związku z wykonywaniem przez miasto zadań o charakterze wojskowo-administracyjnych oraz sądowych. Buzdygan wzmiankowany jest po raz pierwszy po powołaniu w Lublinie nowej straży miejskiej w 1620 r. w związku z zagrożeniem najazdem tureckim. Cechą odróżniającą buzdygan od berełka była jego niższa ranga symboliczna i węższe znaczenie prawne jako insygnium przeznaczonego na czas stanu nadzwyczajnego (zagrożenia miasta). Wskazane okoliczności przyczyniły się do tego, że buzdygan nie przetrwał w świadomości historycznej Lublina jako jego dawne insygnium.

Bibliografia

  1. Abramski, Andrzej, i Jerzy Konieczny. 1987. Justycjariusze, hutmani, policjanci. Z dziejów służb ochrony porządku w Polsce. Katowice: „Śląsk”. [Google Scholar]
  2. Białkowski, Leon. 1928. Wilkierze XV-XVII w. Lublin: Magistrat m. Lublina. [Google Scholar]
  3. Biernacki, Cezar. 1886. „Rejestr wozów skarbnych od miast i miasteczek Rzeczypospolitej koronnych na wyprawę wojenną roku 1521 dostarczonych.” Archiwum Komisji Historycznej 3:473-508. [Google Scholar]
  4. Bochnak, Adam. 1962. Les insignes de l’Univrsité Jagellone. Kraków: Państwowe Wydawnictwo Naukowe. [Google Scholar]
  5. Bogucka, Maria, i Henryk Samsonowicz. 1986. Dzieje miast i mieszczaństwa w Polsce przedrozbiorowej. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. [Google Scholar]
  6. Charewiczowa, Łucja. 1936. Muzeum Historyczne Miasta Lwowa. Przewodnik po zbiorach. Lwów: Nakładem Gminy Miasta Lwów. [Google Scholar]
  7. Chmiel, Adam. 1907. Sądy ratuszne hetmańskie. Karta z życia mieszczan krakowskich w XVI wieku. Kraków: nakładem autora. [Google Scholar]
  8. Chmiel, Adam. 1996. Pieczęcie uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas. [Google Scholar]
  9. Czołowski, Aleksander. 1896. Pogląd na organizację i działalność dawnych władz miasta Lwowa do 1848 r. Lwów: Nakładem Gminy Królewskiego Stołecznego Miasta Lwowa. [Google Scholar]
  10. Czupryniak, Greta, i Grażyna Lichończak-Nurek. 2007. Kraków europejskie miasto prawa magdeburskiego 1257-1791. Katalog wystawowy. Kraków: Muzeum Historyczne Miasta Krakowa. [Google Scholar]
  11. Kasprzyk, Bogdan, oprac. 2020. Symbole i insygnia Stołecznego Królewskiego Miasta Krakowa od średniowiecza po współczesność. Kraków: Urząd Miasta Krakowa, Kancelaria Prezydenta. [Google Scholar]
  12. Koczerska, Maria. 2004. Zbigniew Oleśnicki i kościół krakowski w czasach jego pontyfikatu (1423-1455). Warszawa: DiG. [Google Scholar]
  13. Kuraś, Stanisław, oprac. 1983. Słownik historyczno-geograficzny województwa lubelskiego w średniowieczu. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe. [Google Scholar]
  14. Lepszy, Kazimierz. 1949. „Wróg Habsburgów – Jan Zamoyski (z problematyki monografii o kanclerzu).” Roczniki Humanistyczne 18:118-34. [Google Scholar]
  15. Maisel, Witold. 1982. Archeologia prawna Polski. Warszawa–Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe. [Google Scholar]
  16. Maisel, Witold. 1992. „Stroje, insygnia i odznaki godności polskich urzędników miejskich.” W Magdalena Mrugalska-Banaszak, i Magdalena Warkoczewska, Insygnia miast polskich. Katalog wystawy, 23-28. Poznań: Muzeum Historii Miasta Poznania. [Google Scholar]
  17. Mikuła, Maciej. 2020. „Obowiązki wojskowe miast w przywilejach Jagiellonów”. W Verus amicus rara avis est. Studia poświęcone pamięci Wojciecha Organiściaka, red. Adam Lityński, Andrzej Matan, Marian Mikołajczyk, i in., 594-602. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego. [Google Scholar]
  18. Mrugalska-Banaszak, Magdalena, i Magdalena Warkoczewska. 1992. Insygnia miast polskich. Katalog wystawy. Poznań: Muzeum Historii Miasta Poznania. [Google Scholar]
  19. Muczkowski, Józef. 1906. „Dawny krakowski ratusz.” Rocznik krakowski 8:1-50. [Google Scholar]
  20. Noga, Zdzisław. 2003. Krakowska rada miejska w XVI w. Studium o elicie władzy. Kraków: Wydawnictwo Naukowe AP. [Google Scholar]
  21. Ochman, Stefania. 1983. „Koronacja Jana Kazimierza w 1649 roku.” Odrodzenie i Reformacja w Polsce 28:135-59. [Google Scholar]
  22. Oprawko, Henryka, i Kamila Schuster. 1962. Lustracja województwa lubelskiego 1661. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe. [Google Scholar]
  23. Piech, Zenon. 2005. „Berła – herb uniwersytetu Jagiellońskiego.” Alma Mater 74:77-83. [Google Scholar]
  24. Piech, Zenon. 2008. „Odnowione znaki Uniwersytetu Jagiellońskiego.” Alma Mater 103:33-40. [Google Scholar]
  25. Ptaśnik, Jan. 1934. Miasta i mieszczaństwo w dawnej Polsce. Kraków: Nakładem Polskiej Akademii Umiejętności. [Google Scholar]
  26. Raczkowski, Julisz. 2004. „Tak zwany krzyż sądowy z ratusza toruńskiego na tle wyposażenia sal sądowych w średniowieczu.” Rocznik Toruński 31:27-38. [Google Scholar]
  27. Riabinin, Jan. 1935. Lauda miejskie lubelskie XVII wieku. Lublin: Magistrat Miasta Lublina. [Google Scholar]
  28. Rogowski, Paweł. 2016. Przysięga w średniowiecznym prawie polskim. Lublin: Wydawnictwo KUL. [Google Scholar]
  29. Russocki, Stanisław, Stefan K. Kuczyński, i Juliusz Willaume. 1970. Godło, barwy i hymn Rzeczypospolitej. Zarys dziejów. Warszawa: Wiedza Powszechna. [Google Scholar]
  30. Ruszel, Paweł. 2013. Fawor niebieski podczas szczęśliwej elekcyjej na Królestwo Polskie Pana Naszego Miłościwego Jana Kazimierza, króla szwedzkiego, Miastu Lublinowi czasu gwałtownego niebezpieczeństwa od swawolnych Kozaków cudownym sposobem roku 1648 die 10 Novembris pokazany, oprac. Anna Nowicka-Struska. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej. [Google Scholar]
  31. Seroka, Henryk. 2000. „Chorągiew miejska w przedrozbiorowej Polsce.” W Współczesna heraldyka samorządowa i jej problemy, red. Wojciech Drelicharz, i Zenon Piech, 171-91. Kraków: Oficyna Cracovia. [Google Scholar]
  32. Seroka, Krzysztof. 2018. „W sprawie insygniów (atrybutów) miasta Lublina w XVII wieku.” Studia Archiwalne 5:119-31. DOI: https://doi.org/10.4467/17347513SA.18.007.14540 [Google Scholar]
  33. Smoniewski, Jan W. 1868. Jana Winc. Smoniewskiego zbiór wiadomości o magistratach polskich w ogóle, a w szczególe o magistracie miasta Krakowa w dawnych czasach. Kraków: W Drukarni C. K. Uniwersytetu Jagiellońskiego. [Google Scholar]
  34. Suproniuk, Jarosław. 2006. „Policja miejska oraz przepisy policyjne w Polsce XIII-XVI wieku.” Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych 66:25-88. [Google Scholar]
  35. Szczygieł, Ryszard. 2008. „Lokacja miasta na prawie niemieckim i jego rozwój do końca XVI wieku.” W Ryszard Szczygieł, Henryk Gmiterek, i Piotr Dymmel, Lublin – dzieje miasta, t. 1: Od końca VI do końca XVIII wieku, 23-89. Lublin: Towarzystwo Miłośników Lublina. [Google Scholar]
  36. Szymczak, Jan. 2016. „Zbrojna eskorta miejskich wozów wojennych w Polsce w XV-XVI wieku”. Studia z dziejów średniowiecza 26:283-305. [Google Scholar]
  37. Teodorowicz-Czerepińska, Jadwiga, i Grażyna Michalska. 2021. Mury miejskie Lublina. 2021. Lublin: Urząd Miasta Lublin. [Google Scholar]
  38. Walczak, Marek. 2016. „Berła kardynalskie Zbigniewa Oleśnickiego, Fryderyka Jagiellończyka i Bernarda Maciejowskiego.” W Działalność fundacyjna biskupów krakowskich, t. 1, red. Marek Walczak, 513-28. Kraków: Towarzystwo Naukowe Societas Vistulana. [Google Scholar]
  39. Wrede, Marek. 2019. Itinerarium króla Zygmunta III (1597-1632). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Semper. [Google Scholar]
  40. Żygulski, Zdzisław. 1964. „Geneza i typologia buław hetmańskich.” Muzealnictwo Wojskowe 2:39-288. [Google Scholar]

Downloads

Download data is not yet available.