Przedmiotem części pierwszej artykułu jest ewolucja odpowiedzialności za wykroczenia i delikty administracyjne w prawie polskim i czechosłowackim. Podstawowe etapy tej ewolucji wyznaczają: polskie rozporządzenie o postępowaniu karno-administracyjnym z 1928 r. oraz Prawo o wykroczeniach z 1932 r., czechosłowackie ustawy z 1950 r., polska ustawa z 1951 r. o orzecznictwie karno-administracyjnym, czechosłowacka ustawa z 1957 r. o karnych przewinieniach, czechosłowacka reforma wykroczeń z 1961 r.,
polska ustawa z 1966 r. o przekształceniu niektórych drobnych przestępstw w wykroczenia, czechosłowacka ustawa o występkach z 1968 r., polski Kodeks wykroczeń wraz z Kodeksem postępowania w sprawach o wykroczenia z 1971 r. Prześledzenie owej ewolucji pozwala dostrzec zmieniającą się rolę sądów powszechnych w realizacji odpowiedzialności za wykroczenia oraz pojawiającą się rolę sądów administracyjnych w realizacji odpowiedzialności za inne niż wykroczenia delikty administracyjne. Kolejne etapy ewolucji po rozpoczęciu procesu transformacji ustrojowej będą przedmiotem drugiej części artykułu.