Przejdź do głównego menu Przejdź do sekcji głównej Przejdź do stopki
Nasza Przeszłość

Tom 130 (2018): Nasza Przeszłość

Artykuły

Diecezja kamieniecka w drugiej połowie XVIII w. Czasy pontyfikatu biskupa Adama Stanisława Krasińskiego

  • Wojciech Jerzy Górczyk
DOI: https://doi.org/10.52204/np.2018.130.75-114  [Google Scholar]
Opublikowane: 30.12.2018

Abstrakt

Ostatnie dziesięciolecie 1. poł. XVIII w. i pierwsze dziesięciolecie 2. poł. XVIII w. w diecezji kamienieckiej to czas pontyfikatu Mikołaja Dembowskiego, który w 1741 r. objął biskupstwo kamienieckie. 24 IX 1759 r. został mianowany biskupem kamienieckim Adam Stanisław Krasiński, w październiku został prekonizowany, 27 stycznia 1760 r. konsekrowany w Skierniewicach. 36 letni okres rządów Krasińskiego sprawia, że o tej części historii diecezji kamienieckiej możemy powiedzieć, że są to czasy pontyfikatu Adama Stanisława Krasińskiego. Krasiński rządy w diecezji oddał w ręce wikariusza generalnego Ignacego Dłuskiego, pomimo iż sufraganem był bp Adam Woyna Orański. W 1775 r. Krasiński wyznaczył biskupa koadiutora Jana Józefa Dembowskiego. Cala diecezja kamieniecka w 1772 r. liczyła ok. 40 tys. katolików co stanowiło ok. 10% wszystkich mieszkańców terenu diecezji, dla których funkcjonowało 58 kościołów parafialnych, 9 kościołów filialnych oraz kilkanaście kaplic, parafie były podzielone na 6 dekanatów. W 1773 r. w diecezji działało 9 zakonów męskich i dwa żeńskie. Byli to dominikanie, franciszkanie konwentualni, bernardyni, kapucyni, karmelici bosi, karmelici (starej obserwy, potocznie nazywani też trzewiczkowymi), jezuici ( do kasaty w 1774 r.), paulini i trynitarze a żeńskie to dominikanki i szarytki. W roku 1795 po III rozbiorze Krasiński, chcąc ratować diecezję przed likwidacją, zrezygnował z biskupstwa na rzecz Jana Dembowskiego. Jednak diecezja została zlikwidowana przez Katarzynę II 17 IX 1795 r. a reaktywowana przez Pawła I w 1798 r.

Bibliografia

  1. Acta visitationis generalis Dioecesis Camenecensis Podoliae, Ilustrissimi,Excelentissimi ac Reverendissimi Domini Adami Comitis in Krasne stemmatis Korwin Krasiński Episcopi Camenecensis, eąuilis Aąuilae Albae, ordinaria et delegata Apostolica Sanctissimi Domini Eius Nominis Pii Papae VI aucthoritate, anno salutis 1777-mo, die 11-ma mensis Augusti inchoatae in anno vero seąuenti 1778 peractae et finitae – Archiwum Kapituły Katedralnej na Wawelu, b. sygn. [Google Scholar]
  2. Acta visitationis generalis Ecclesiarum Dioecesis Camencensium per […] Dominum Veneceslaum Hieronimum De Boguslavice Sierakowski Episcopum Camenecensem celebrate Anno Domini 1741mo, Biblioteka Naukowa PAU i PAN w Krakowie, rkps 2002. [Google Scholar]
  3. Adam Stanisław Krasiński, List pasterski wzywający do uroczystych trzechdniowych exekwij z powodu śmierci Augusta III 5 Paździer. 1763 i do suplikacyj po wszystkich dyecezyi kościołach o pomyślny wybór nowego króla. Dan w Czarnokozińcach 36 Paźdz. 1763; Biblioteka Jagiellońska, Oddział Starych Druków, sygn. 224593 IV. [Google Scholar]
  4. Adam Stanisław Krasiński, List do Urszuli z Morsztynów Dembińskiej; Biblioteka Narodowa w Warszawie, sygn. rkps 6985. [Google Scholar]
  5. Adam Stanisław Krasiński, List do ks. Józefa Gorzeńskiego z 1753 r.; Archiwum Kapituły Katedralnej na Wawelu. [Google Scholar]
  6. Adam Stanisław Krasiński, Odezwa obywatela oraz senatora i biskupa donarodu przed sejmikami, z determinacji stanów 16 Novembris 1790 roku nastąpić mającymi. Actum in curia regia Varsaviensi die sext, b. m. i r. [Google Scholar]
  7. Adam Stanisław Krasiński, List w materii sukcesji tronu do przyjaciela, pisany dnia 9 stycznia roku 1790, b. m. i r. [Google Scholar]
  8. Adam Stanisław Krasiński, Relacya o Kamieńcu biskupa kamienieckiego; [w]: E. M. Ziółek, Kamieniec Podolski w relacji biskupa kamienieckiego Adama Stanisława Krasińskiego z 1792 r. „Zamojsko-Wołyńskie Zeszyty Muzealne”, t. 2 (2004), s. 113-116. [Google Scholar]
  9. Adam Stanisław Krasiński, Refleksje o prawach różnych i rządach dobrych każdego państwa; [w]: W. Konopczyński, Biskupa Adama Krasińskiego traktat o naprawie Rzeczypospolitej „Przegląd Narodowy”, R. 6(1913) t. 11, nr 4, s. 348-359. [Google Scholar]
  10. Adam Stanisław Krasiński, Refleksje o prawach różnych i rządach dobrych każdego państwa, [w]: W. Konopczyński, Biskupa Adama Krasińskiego traktat o naprawie Rzeczypospolitej „Przegląd Narodowy”, R. 6 (1913) t. 11, nr 5, s. 492-516. [Google Scholar]
  11. Adam Stanisław Krasiński, System w streszczeniu, [w:] Konfederacja barska. Wybór tekstów, wstępem i objaśnieniami opatrzył W. Konopczyński, Kraków: Krakowska Spółka Wydawnicza 1928, s. 3-4. [Google Scholar]
  12. Adam Stanisław Krasiński, Memoriał dla ks. Choiseula, [w:] Konfederacja barska. Wybór tekstów, wstępem i objaśnieniami opatrzył W. Konopczyński, Kraków: Krakowska Spółka Wydawnicza 1928, s. 23-24. [Google Scholar]
  13. Adam Stanisław Krasiński, O celach roboty barskiej [w:] Konfederacja barska. Wybór tekstów, wstępem i objaśnieniami opatrzył W. Konopczyński, Kraków: Krakowska Spółka Wydawnicza 1928, s. 202-203. [Google Scholar]
  14. Genowefa Brzostowska, List do Adama Stanisława Krasińskiego; Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, sygn. rkps BCz 941. [Google Scholar]
  15. Henryk Karol de Heyking, Mowa J. W. JMci Pana Henryka Karola de Heyking Delegowanego od Stanu Rycerskiego Xięstw Kurlandzkiego y Semigalskiego Kawalera Orderu Sgo Stan: y Maltansk: na Sessyi Seymowey Dnia 17. Lutego 1791. [Google Scholar]
  16. Wacław Sierakowski, List Arcybiskupa Lwowskiego do Innych biskupów rozpisanego z Borzecina die 4to Julij 1767. PAN Biblioteka Kórnicka. syg. BK 01180. [Google Scholar]
  17. Stanisław Szczęsny Potocki, Krótkie objaśnienie Odezwy w grodzie Warszawskim J.W. Krasińskiego biskupa kamienieckiego oblatowanej, b. m. i r. [Google Scholar]
  18. Askenazy S., Wczasy historyczne, t. 2, Warszawa 1904. [Google Scholar]
  19. Biedrzycka A., Kościół katedralny w Kamieńcu Podolskim w świetle wizytacji z 1741 roku, „Rocznik Biblioteki Naukowej PAU i PAN w Krakowie”, t. XLVII, 2002, s. 9-80. [Google Scholar]
  20. Butterwick R., Polska rewolucja a Kościół katolicki 1788-1792, przeł. M. Ugniewski, Wydawnictwo Arcana, Kraków 2012. [Google Scholar]
  21. Chachaj J., Łacińskie szkoły parafialne na terenie metropolii lwowskiej w epoce nowożytnej, Lublin 2005. [Google Scholar]
  22. Deszczyńska M., Polskie kontroświecenie, Warszawa 2011. [Google Scholar]
  23. Flaga J., Bractwa religijne w diecezji kamienieckiej w połowie XVIII wieku, [w:] M. Surdacki (red.), Religia, edukacja, kultura. Księga Pamiątkowa dedykowana Profesorowi Stanisławowi Litakowi, Lublin 2002, s. 613-622. [Google Scholar]
  24. Godlewski M., Dembowski Jan, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 5, Kraków 1939-1945, s. 89. [Google Scholar]
  25. Górczyk W. J., Biskup kamieniecki Adam Stanisław Krasiński (1714-1800). Szkic do studium biograficznego, „Bieżuńskie Zeszyty Historyczne”, nr 31 (2017), s. 62-98. [Google Scholar]
  26. Hierarchia catholica medii et recentioris aevi, sive Summorum pontificum- S.R.E. cardinalium, ecclesiarum antistitum series, ed. R. Ritzler OFMConv, P. Sefrin OFMConv, v. 6, Patavii 1958. [Google Scholar]
  27. Iwanicki K., Katedra w Kamieńcu, Warszawa 1930. [Google Scholar]
  28. Konopczyński W., Biskupa Adama Krasińskiego traktat o naprawie Rzeczypospolitej, „Przegląd Narodowy”, R. 6(1913) t. 11, nr 4, s. 345-348. [Google Scholar]
  29. Konopczyński W., Dębowski Mikołaj, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 5. Kraków 1936-1946, s. 97-98. [Google Scholar]
  30. Konopczyński W., Polscy pisarze polityczni XVIII wieku (do Sejmu Czteroletniego), Warszawa 1966. [Google Scholar]
  31. Konopczyński W., Lubomirska 1. v. Tarłowa z Krasińskich Zofia, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 17 (1972), s. 636-638. [Google Scholar]
  32. Konopczyński W., Brzostowska Genowefa z Ogińskich, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 3. Kraków 1937, s. 45-46. [Google Scholar]
  33. Kopczyński J., Kamieniec Podolski, [w:] Miasta wielu religii. Topografia sakralna ziem wschodnich dawnej Rzeczypospolitej, Warszawa 2016, s. 74-91. [Google Scholar]
  34. Korytkowski J., Kanonicy i prałaci katedry metropolitarnej gnieźnieńskiej od roku 1000 aż do dni naszych, t. 2, Gniezno 1883. [Google Scholar]
  35. Kosman M., Między ołtarzem a tronem. Poczet prymasów Polski, Poznań 2000. [Google Scholar]
  36. Kula E., Organizacja i funkcjonowanie szkoły podwydziałowej w Kamieńcu Podolskim w czasach Komisji Edukacji Narodowej, „Prace Naukowe Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie, t. 25 (2016), s. 621-633. [Google Scholar]
  37. Kumor B., Diecezja Kamieniecka, [w:] Encyklopedia Katolicka, Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego 2000, t. 8, s. 483-497. [Google Scholar]
  38. Litak S., Atlas Kościoła łacińskiego w Rzeczypospolitej Obojga Narodów w XVIII w., Lublin 2006. [Google Scholar]
  39. Litak S., Kościół łaciński w Rzeczypospolitej około 1772 roku: struktury administracyjne, Lublin 1996. [Google Scholar]
  40. Miławicki M. OP, Biblioteki w protokołach wizytacyjnych klasztorów dominikańskich diecezji kamienieckiej z 1824 roku, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis Studia ad Bibliothecarum Scientiam Pertinentia”, t. 11 (2013), s. 124-143. [Google Scholar]
  41. Miławicki M. OP, Zaplecze gospodarcze klasztorów dominikańskich w diecezjikamienieckiej w świetle akt wizytacji z 1823 roku, [w]: A. Markie wicz, M. Miławicki (red.), Dominikanie na ziemiach polskich w epoce nowożytnej, Kraków 2009, s. 485-518. [Google Scholar]
  42. Mucha J. OFM Conv., Organizacja diecezji kamienieckiej do roku 1795,„Roczniki Teologiczno-Kanoniczne”, z. 4 (1988), s. 61-284. [Google Scholar]
  43. Prokop K. S., Biskupi kamienieccy od średniowiecza do współczesności: szkice biograficzne, Biały Dunajec-Ostróg 2007. [Google Scholar]
  44. Prusiewicz A., Cmentarze kamienieckie. Przyczynek do genealogii obywatelstwa Kamienieckiego, „Litwa i Ruś. Miesięcznik ilustrowany poświęcony kulturze, dziejom i ludoznawstwu”, t. 1, z. 1 (1912), s. 57-64. [Google Scholar]
  45. Rolle A. J., Kamieniec Podolski w osiemnastym stuleciu, „Przegląd Lwowski”, 1 XII 1873, s. 733-741. [Google Scholar]
  46. Rolle A. J., Opowiadania Historyczne, Lwów 1891. [Google Scholar]
  47. Rosowski W., Dzieje rzymskokatolickiej diecezji kamienieckiej w latach 1918-1941, Lublin 2008. [Google Scholar]
  48. Rosowski W., Akta wizytacyjne Diecezji Kamienieckiej i Łucko-Żytomierskiej (koniec XVIII-początek XX wieku) w zasobach archiwów na Ukrainie. „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne: organ Ośrodka Archiwów, Bibliotek i Muzeów Kościelnych przy Katolickim Uniwersytecie Lubelskim”, 97 (2012), s. 333-359. [Google Scholar]
  49. Stasiak A. M., Plan polityki zagranicznej bpa A. S. Krasińskiego z okresu konfederacji barskiej, [w:] Adam Stanisław Krasiński i jego epoka (1714- 1800) w 300. rocznicę urodzin Biskupa Kamienieckiego (materiały z konferencji w Muzeum Romantyzmu w Opinogórze, 21-22 listopad 2014), Opinogóra 2015, s. 63-75. [Google Scholar]
  50. Szady B., Geografia struktur religijnych i wyznaniowych w Koronie w II połowie XVIII w., Lublin: RW KUL 2010. [Google Scholar]
  51. Szady B., Prawo patronatu w Rzeczypospolitej w czasach nowożytnych. Podstawy i struktura, Lublin 2003. [Google Scholar]
  52. Szady J., Misja opiekuńcza zgromadzenia sióstr miłosierdzia Wincentego à Paulo w Polsce w XVII-XVIII wieku, „Teka Komisji Historycznej Polska Akademia Nauk Oddział w Lublinie”, t. 12 (2015), s. 78-95. [Google Scholar]
  53. Szczepaniak J., Duchowieństwo diecezji kamienieckiej w przededniu powstania listopadowego, „Textus et Studia”, 3 (2017), s. 115- 142. [Google Scholar]
  54. Szczepaniak J., Diecezja kamieniecka około 1830 roku –parafie i dekanaty, kościoły i kaplice, „Analecta Cracoviensia” 47 (2015), s. 151-180. [Google Scholar]
  55. Szczygielski W., Krasiński Adam Stanisław, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 15, Wrocław 1970, s. 160-166. [Google Scholar]
  56. Ślusarska M., Ku odnowie życia religijno-moralnego wiernych i po prawie ich obyczajów. Duchowieństwo diecezji wileńskie j w okresie pontyfikatu biskupa Ignacego Jakuba Massalskiego (1762-1794) a oświeceniowa reforma katolicka, „Senoji Lietuvos Literatura”, k. 33 (2012), s. 171-211. [Google Scholar]
  57. Tarnowski M., Kodeks Zamoyskiego na tle stosunków kościelno-państwowych za czasów Stanisława Augusta, Lwów 1916. [Google Scholar]
  58. Trajdos T. M., Parafie diecezji kamienieckiej w średniowieczu, „Przegląd Historyczny”, nr 4 (2003), s. 419-426. [Google Scholar]
  59. Trajdos T. M., O losach archiwaliów z klasztorów dominikańskich w Kamieńcu Podolskim i Smotryczu oraz o kilku wybranych archiwaliach, szczególnie Księdze Arcy-Bractwa Różańca Świętego, „Hereditas Monasteriorum”, vol. 2, 2013, s. 271-277. [Google Scholar]
  60. Trajdos T. M., Wikariusze katedry kamienieckiej, „Przegląd Historyczny” 102/3 (2011), s. 440. [Google Scholar]
  61. Urban J., Rękopis wizytacji diecezji kamienieckiej z 1777 roku z Archiwum Krakowskiej Kapituły Katedralnej na Wawelu, „Folia Historica Cracoviensia”, t. 10 (2004), s. 389-392. [Google Scholar]
  62. Wanat B. OCD, Życie i działalność karmelitów bosych w diecezji kamienieckiej w latach 1622-1866, Kraków 2001. [Google Scholar]
  63. Zagórski A., Życie religijne na Podolu w epoce wczesnonowożytnej, „Piotrkowskie Zeszyty Historyczne”, t. 6 (2004), s. 97-116. [Google Scholar]
  64. Ziółek E. M., Państwo w mowach sejmowych biskupa Adama Stanisława Krasińskiego (wygłoszonych w czasie Sejmu Czteroletniego), [w:] Adam Stanisław Krasiński i jego epoka (1714-1800) w 300. rocznicę urodzin Biskupa Kamienieckiego (materiały z konferencji w Muzeum Romantyzmu w Opinogórze, 21-22 listopad 2014), Opinogóra 2015, s. 49-61. [Google Scholar]
  65. Ziółek E. M., Kamieniec Podolski w relacji biskupa kamienieckiego Adama Stanisława Krasińskiego z 1792 r., „Zamojsko- Wołyńskie Zeszyty Muzealne”, t. 2 (2004), s. 108-116. [Google Scholar]
  66. Ziółek E. M., Poglądy biskupa Adama Krasińskiego na temat sukcesji tronu w Konstytucji 3 Maja (w świetle jego relacji), [w:] M. Surdacki (red.), Religie- Edukacja-Kultura. Księga pamiątkowa dedykowana prof. S. Litakowi, Lublin 2002, s. 651-656. [Google Scholar]

Downloads

Download data is not yet available.