Jest to rozszerzona wersja artykułu opublikowanego w języku francuskim w "Quaestiones Medii Aevii Novae" (t. 2, 1997). Zawiera krytyczny przegląd XIX i XX-wiecznych studiów nad dziejami pustelników, mnichów i kanoników regularnych w Polsce. Identyfikacja i opis kolejnych etapów rozwoju tej gałęzi badań historycznych prowadzi do oceny obecnego stanu badań i sformułowania programu na przyszłość. Po krótkim przeglądzie literatury i metodologii autorka omawia rozwój badań nad dziejami monastycyzmu w Polsce w kontekście środkowoeuropejskim. W pierwszym etapie dominowała monografia „opisowa”. Historycy kierujący się tym modelem jedynie gromadzili i redagowali materiały źródłowe dotyczące poszczególnych opactw. Początki nowożytnej nauki w tej dziedzinie wiązały się z podejściem „dyplomatycznym”, które specjalizowało się w krytycznych badaniach najstarszych dokumentów z najwcześniejszych fundacji zakonnych. Jej osiągnięcia utorowały drogę podejściu „dyplomatyczno-ekonomicznemu”, skupiającemu się głównie na ekonomii i materialnych aspektach życia monastycznego. Bardziej wyspecjalizowana gałąź tej ostatniej, zwana szkołą poznańską, skupiła swoje wysiłki na odbudowie dużych majątków klasztornych, zwłaszcza cystersów. Rozwijane są kolejne specjalizacje, zwłaszcza przez badaczy ośrodka lubelskiego (Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego), na którego czele stoi prof. Jerzy Kłoczowski. Tematy, które w ostatnim czasie cieszą się coraz większym zainteresowaniem, to działalność misyjna cystersów, „proces lokacyjny” opactwa cystersów i premonstratensów oraz początki polskiego monastycyzmu. Dużą wagę przywiązuje się do badań nad kulturą klasztorną, czyli funkcjonowaniem bibliotek i skryptoriów, czy też twórczością artystyczną i muzyczną klasztorów. W końcowej części pracy autor formułuje szereg sugestii dotyczących celów i technik badawczych. Postuluje poszerzenie katalogu zagadnień badawczych i położenie większego nacisku na podejście interdyscyplinarne, także na etapie gromadzenia i oceny źródeł. Nowe obszary i zagadnienia, takie jak miejsce monastycyzmu w społeczeństwie i kulturze, jego rola w zadaniu ewangelizacyjnym, osadzenie opactwa w określonym środowisku społecznym, struktura i funkcjonowanie wspólnot monastycznych, duchowość, liturgia i officium divinum, powinny być otwarte na systematyczne badania. Na koniec autor wskazuje na potrzebę opracowania nowego modelu monografii, który uwzględniałby wszystkie aspekty funkcjonowania opactwa.