Przejdź do głównego menu Przejdź do sekcji głównej Przejdź do stopki
Biuletyn Stowarzyszenia Absolwentów i Przyjaciół Wydziału Prawa Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego

Tom 16 Nr 18 (2) (2021)

Artykuły

Państwowy Fundusz Ziemi jako prawny instrument realizacji przez stalinowskie państwo programu przebudowy struktury agrarnej i społecznej w powojennej Polsce

DOI: https://doi.org/10.32084/sawp.2021.16.2-2  [Google Scholar]
Opublikowane: 30.12.2021

Abstrakt

Niniejszy artykuł stanowi próbę przybliżenia problematyki prawnej oraz instytucjonalnej związanej z wykorzystaniem Państwowego Funduszu Ziemi (PFZ) jako zasadniczego instrumentu polityki agrarnej komunistycznego państwa polskiego w okresie lat 1944-1956. Powołany pierwszą gospodarczą decyzją władz „Polski Lubelskiej” fundusz stanowił instytucję mającą umożliwić przede wszystkim prowadzenie polityki agrarnej zgodnej ze stalinowskimi wzorcami. W pierwszej kolejności zmierzano tutaj do likwidacji wielkiej własności ziemskiej oraz przydzielenia z zasobów PFZ gruntów chłopom wywodzącym się przede wszystkim z kręgu wiejskiej biedoty. W dalszej kolejności pozyskana przez fundusz ziemia (także dzięki polityce dyskryminowania przez państwo sektora prywatnych gospodarstw) miała służyć przygotowaniu skolektywizowania polskiego rolnictwa. Ówczesna polityka własnościowa oraz gruntowa preferowała bowiem wykorzystywanie zasobów PFZ do wspierania tworzenia zespołowych form prowadzenia gospodarki rolnej. Spadek towarowości rolnictwa doprowadził jednak do prób odmiennego wykorzystywania instytucji prawnorolnej w postaci Państwowego Funduszu Ziemi w ramach prowadzonej przez państwo po 1956 r. polityki agrarnej i gruntowej. Rekonstrukcja zarysowanych w tytule niniejszego artykułu aspektów polityki rolnej powojennego państwa wymagała przeprowadzenia analizy odpowiedniego materiału normatywnego. Chodziło tutaj o zbadanie treści aktów prawnych, które stanowiły o sterowaniu przy użyciu PFZ omawianymi procesami społecznymi i własnościowymi (w postaci reformy rolnej oraz przygotowaniu kolektywizacji rolnictwa). Z uwagi na wieloaspektowość omawianych procesów starano się także przybliżyć (w znacznie skromniejszym rozmiarze) pewne dane statystyczne, które wskazywały na przemiany funkcji pełnionych w omawianych procesach przez Państwowy Fundusz Ziemi.

Bibliografia

  1. Andrzej. Albert (Roszkowski, Wojciech). 1994. Najnowsza historia Polski 1914-1993. Vol. 2. Londyn: Wydawnictwo Puls. [Google Scholar]
  2. Bałtowski, Maciej. 2009. Gospodarka socjalistyczna w Polsce: geneza, rozwój, upadek. Warszawa: PWN. [Google Scholar]
  3. Bodalski, Mieczysław. 1966. Państwowy Fundusz Ziemi i jego zagospodarowanie. Warszawa: Zakład Wydawnictw CRS. [Google Scholar]
  4. Brzoza, Czesław. 1988. Reforma rolna w województwie krakowskim (1945-1948). Wrocław: Ossolineum. [Google Scholar]
  5. Czechowski, Paweł, and Stanisław Prutis. 1985. Grunty rolne: problemy prawno-organizacyjne. Warszawa: Wydawnictwo Spółdzielcze. [Google Scholar]
  6. Dobieszewski, Adolf. 1993. Kolektywizacja wsi polskiej 1848-1956. Warszawa: Fundacja im. Kazimierza Kelles-Krauza. [Google Scholar]
  7. Ehrlich, Stanisław. 1950. “Teoria kolektywizacji Józefa Stalina.” Państwo i Prawo 1:15-20. [Google Scholar]
  8. Engels, Friedrich. 1949. Kwestia chłopska we Francji i w Niemczech. Warszawa: Książka i Wiedza. [Google Scholar]
  9. Engels, Friedrich. 1968. “Przedmowa [Do drugiego wydania (1870) „Wojny chłopskiej w Niemczech”].” In Marks, Karl, and Friedrich Engels, Dzieła wybrane. T. 16 [wrzesień 1864-lipiec 1870], 446-48. Warszawa: Książka i Wiedza. [Google Scholar]
  10. Góra, Władysław. 1969. “Reforma PKWN oraz rola partii robotniczych w jej przeprowadzeniu.” In Historia polskiego ruchu robotniczego 1864-1964. Vol. 2: 1939-1964, 55-120. Warszawa: Zakład Historii Partii przy KC PZPR. [Google Scholar]
  11. Grzybowski, Konstanty. 1947. “Ustrój polityczny Polski.” In Konstanty Grzybowski, Zarys historyczno-polityczny I-go rządu demokratycznego w Polsce 1944-1946, 40-68. Warszawa–Kraków: Ludowa Agencja Wydawnicza “Sygnał”. [Google Scholar]
  12. Holzer, Jerzy. 2000. Komunizm w Europie: dzieje ruchu i systemu władzy. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona. [Google Scholar]
  13. Iwaniak, Stefan. 1999. Dzieje gospodarcze wsi kieleckiej 1944-1974. Kielce: WSP im. Jana Kochanowskiego. [Google Scholar]
  14. Jastrzębski, Robert. 2018. “Reforma rolna po drugiej wojnie światowej. Ustawodawstwo państwa polskiego.” Czasopismo Prawno-Historyczne LXX, no. 1:111-51. [Google Scholar]
  15. Karolak, Adrian. 2016. “Kwestia reformy rolnej i powojennych granic Polski w audycjach rozgłośni im. Tadeusza Kościuszki.” Studia z Dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej 51, no. 2:85-114. [Google Scholar]
  16. Kłusek, Mirosław. 2014. Nieruchomości ziemskie i ich właściciele w postępowaniach administracyjnych z lat 1944-1950 wywołanych realizacją dekretu o przeprowadzeniu reformy rolnej. Kraków: Drukarnia Eikon Plus. [Google Scholar]
  17. Kumoś, Zbigniew. 1983. Związek patriotów polskich: założenia programowo-ideowe. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej. [Google Scholar]
  18. Lenin, Włodzimierz. 1949. “Przemówienie wygłoszone 8 listopada 1918 roku do delegatów Komitetów Biedoty Obwodu Moskiewskiego.” In Włodzimierz Lenin, and Józef Stalin. O spółdzielczości produkcyjnej na wsi, 5-11. Warszawa: Książka i Wiedza. [Google Scholar]
  19. Lenin, Włodzimierz. 1951. “Z Tez Kwietniowych.” In Dzieła wybrane: [w dwóch tomach], vol. 2, 242. Warszawa: Książka i Wiedza. [Google Scholar]
  20. Lenin, Włodzimierz. 1954. “Przemówienie wygłoszone 11 grudnia 1918 roku na I Ogólnorosyjskim Zjeździe Wydziałów Rolnych, Komitetów biedoty i komun.” In Dzieła. Vol. 28: Lipiec 1918 – marzec 1919, 350-51. Warszawa: Książka i Wiedza. [Google Scholar]
  21. Lenin, Włodzimierz. 1987. “Przemówienie na I Zjeździe Komun i arteli rolnych. 4 grudnia 1919.” In Dzieła wszystkie, vol. 39, 351-60. Warszawa: Książka i Wiedza (Moskwa: Politizdat). [Google Scholar]
  22. Malia, Martin. 1998. Sowiecka tragedia. Historia komunistycznego imperium rosyjskiego 1917-1991. Warszawa: Wydawnictwo Philip Wilson. [Google Scholar]
  23. Marks, Karl. 1962. “Projekt ustawy o zniesieniu powinności.” In Karl Marks, and Friedrich Engels, Dzieła wybrane. Vol. 5: Marzec 1848 – lipiec 1849, 329-35. Warszawa: Książka i Wiedza. [Google Scholar]
  24. Marks, Karl. 1969. “Nacjonalizacja ziemi.” In Karl Marks, and Friedrich Engels, Dzieła wybrane. Vol. 18: Marzec 1872 – maj 1875, 64-67. Warszawa: Książka i Wiedza. [Google Scholar]
  25. Marks, Karl, and Friedrich Engels. 1962. “Manifest Partii Komunistycznej.” In Karl Marks, and Friedrich Engels, Dzieła wybrane. Vol. 4: Maj 1846 – marzec 1848, 523-28. Warszawa: Książka i Wiedza. [Google Scholar]
  26. Pańko, Walerian. 1972. “PFZ jako instrument przepływów międzysektorowych w rejonie uprzemysłowionym.” In Wpływ uprzemysłowienia na stosunki własnościowe w rolnictwie w Legnicko-Głogowskim Okręgu Miedziowym, edited by Krystyna Trawińska, 120-40. Warszawa: PWN. [Google Scholar]
  27. Pisarek, Edward, W. 1934. Od obszczyny do kołchozu: z form pospólnego użytkowania ziemi na wschodzie Europy. Kraków: Nakładem Autora. [Google Scholar]
  28. Poniatowski, Józef. 1965. “Uwagi o ustroju rolnym PRL.” In Dylematy gospodarki polskiej, edited by Witold Czerwiński, 53-75. Londyn: Polska Fundacja Kulturalna. [Google Scholar]
  29. Stalin, Josif, W. 1949. “O trzech podstawowych hasłach partii w kwestii chłopskiej. W odpowiedzi tow. Jan-skiemu.” In Josif Stalin, Zagadnienia leninizmu, 165-74. Warszawa: Książka i Wiedza. [Google Scholar]
  30. Stalin, Josif, W. 1951. “O trzech podstawowych hasłach partii w kwestii chłopskiej.” In Josif Stalin, Zagadnienia leninizmu, 150-58. Warszawa: Książka i Wiedza. [Google Scholar]
  31. Stalin, Josif, W. 1953. “W kwestii polityki likwidacji kułactwa jako klasy.” In Dzieła, vol. XII, 188-95. Warszawa: Książka i Wiedza. [Google Scholar]
  32. Stalin, Josif, W. 1955. “W kwestii polityki agrarnej w ZSRR. Przemówienie wygłoszone na konferencji agrarystów-marksistów 27 grudnia 1929 roku.” In Włodzimierz, Lenin, and Josif W. Stalin, O socjalistycznej przebudowie wsi, 325-49. Warszawa: Książka i Wiedza. [Google Scholar]
  33. Suchoń, Aneta. 2008. “Ekonomiczne aspekty reformy rolnej i osadnictwa.” In Reformy rolne w Polsce międzywojennej i powojennej: prawo – realizacja – skutki – problemy reprywatyzacyjne, edited by Ewa Borkowska–Bagieńska, and Wojciech Szafrański, 139-54. Warszawa: PWN. [Google Scholar]
  34. Service, Robert. 2003. Lenin. Biografia. Warszawa: Wydawnictwo Iskry. [Google Scholar]
  35. Słabek Henryk. 2009. O społecznej historii Polski 1945-1989. Warszawa: Książka i Wiedza. (Kutno: Wyższa Szkoła Gospodarki Krajowej). [Google Scholar]
  36. Smoleń, Mieczysław. 1994. Stracone dekady: historia ZSRR 1917-1991. Warszawa–Kraków: PWN. [Google Scholar]
  37. Sowa, Andrzej L. 2001. Wielka historia Polski. Vol. 10: Od Drugiej do Trzeciej Rzeczypospolitej (1945-2001). Kraków: “Fogra” (Warszawa: Świat Książki). [Google Scholar]
  38. Stelmachowski, Andrzej. 2002. “Kształtowanie się rolnictwa i prawa rolnego w Polsce (rys historyczny).” In Polskie prawo rolne na tle ustawodawstwa unii europejskiej, edited by Paweł Czechowski, Małgorzata Korzycka-Iwanow, Stanisław Prutis, et al., 28-55. Warszawa: LexisNexis. [Google Scholar]
  39. Sukiennicki, Wiktor. 2003. “Kolektywizacja rolnictwa w ZSRR w okresie pierwszej pięciolatki: studjum prawno-polityczne.” In Polska szkoła sowietologiczna. 1930-1939, edited by Marek Kornat, 351-83. Kraków: Wydawnictwo Arkana. [Google Scholar]
  40. Swianiewicz, Stanisław. 2003. “Rzut oka na zasadnicze problemy sowieckiej polityki gospodarczej.” In Polska szkoła sowietologiczna. 1930-1939, edited by Marek Kornat, 309-50. Kraków: Wydawnictwo Arkana. [Google Scholar]
  41. Szemberg, Anna. 1953. Reforma rolna PKWN. Warszawa: Książka i Wiedza. [Google Scholar]
  42. Tkaczyk Tadeusz. 1979. Państwowy fundusz ziemi rola i funkcje. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza. [Google Scholar]
  43. Tokarzewski, Tadeusz. 1966. “Społeczne formy zagospodarowywania PFZ.” In O socjalistyczny rozwój wsi: dyskusji ciąg dalszy, edited by Kazimierz Barcikowski, and Henryk Chołaj, 50-77. Warszawa: Książka i Wiedza. [Google Scholar]
  44. Tracz, Grzegorz. 2016. “Sytuacja prawna byłych właścicieli nieruchomości ziemskich w III Rzeczypospolitej.” Forum Prawnicze 4:3-29. [Google Scholar]
  45. Wawrzyniak, Bogdan M. 2004. Przemiany struktury agrarnej w rolnictwie polskim. Włocławek: Lega – Oficyna Wydawnicza WTN. [Google Scholar]
  46. Zieliński, Andrzej. 1980. Formy prawne gospodarowania nieruchomościami rolnymi Państwowego Funduszu Ziemi. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza. [Google Scholar]
  47. Ziętara, Wojciech. 2005. “Reformy rolne w Polsce w okresie między i powojennym.” In Kwestia agrarna w Polsce i na świecie, edited by Bogdan Klepacki, 100-20. Warszawa: Wydawnictwo SGGW. [Google Scholar]
  48. Żenczykowski, Tadeusz. 1990. Polska Lubelska 1944. Warszawa: Editions Spotkania. [Google Scholar]

Downloads

Download data is not yet available.