Przejdź do głównego menu Przejdź do sekcji głównej Przejdź do stopki
Nasza Przeszłość

Tom 130 (2018): Nasza Przeszłość

Artykuły

„Album Wileńskie” Jana Kazimierza Wilczyńskiego i obrazki religijne z hymnami polskich poetów

  • Barbara Góra
DOI: https://doi.org/10.52204/np.2018.130.153-188  [Google Scholar]
Opublikowane: 30.12.2018

Abstrakt

„Album Wileńskie” to inicjatywa patriotyczno-krajoznawcza podjęta w połowie lat czterdziestych XIX-wieku przez związanego z Wileńszczyzną lekarza, kolekcjonera i wydawcę – Jana Kazimierza Wilczyńskiego (1806-1885). Wilczyński w odpowiedzi na zaobserwowane przez siebie niszczenie zabytków kultury polskiej przedsięwziął akcję zmierzającą do ich upamiętnienia. Zamawiając u artystów malarzy, często na koszt własny, odwzorowania wybranych dzieł (obrazów, budowli, portretów, przedmiotów historycznych), drukował je następnie (w trosce o jak najlepszą jakość) w Paryżu w zakładach litograficznym Lemerciera bądź Drouarta. W pracę nad „Album” zaangażował cały sztab rysowników, rytowników i drukarzy. Przez 40 lat działalności wydawnictwa ukazało się kilkaset litografowanych i chromolitografowanych rycin w poszytach należących do 6 podzielonych ze względu na format serii. Ryciny sprzedawano też oddzielnie, więc pomimo ekskluzywnego charakteru całości, były dostępne również dla mniej zamożnych. Ze względu na wyjątkowo mały format i odmienność wykończenia zwracają uwagę – należące do serii V – obrazki święte z tłoczoną papierową koronką (czarno-białe lub kolorowe), przeznaczone do książek do nabożeństwa, prezentujące ideę patriotyczno-krajoznawczą w skali mikro. Wyobrażono na nich wizerunki świętych według historycznych obrazów znajdujących się (czasami „niegdyś”) w kościołach na terenie Litwy – w szczególności Wilna – Wołynia, Podola, Grodzieńszczyzny, czy nawet Krakowa, Poznania i Warszawy. Ukazało się, według różnych rachunków, 200-300 wzorów. Rycinki kosztowały tanio, a rozprowadzane przez księży katolickich trafiały „pod strzechy”. Na odwrocie pozostawały puste bądź zawierały modlitwę – prostą anonimową lub wierszowaną z podanym autorem. Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie grupy obrazków z hymnami polskich poetów: Władysława Syrokomli (Ludwika Kondratowicza), Teofila Lenartowicza, Juliana Ursyna Niemcewicza, Karoliny Proniewskiej i Deotymy (Jadwigi Łuszczewskiej). Autorka zapoznaje czytelnika z dotychczasowym stanem badań na ten temat; podaje katalog odnalezionych przez siebie w Muzeum Narodowym w Warszawie oraz Litewskim Archiwum Literatury i Sztuki w Wilnie egzemplarzy; prezentuje teksty wierszy (niektóre do tej pory niepublikowane); pokazuje trudności związane z badaniem obrazków z „Album” i proponuje kierunki dalszych poszukiwań.

Bibliografia

  1. II. Materiały drukowane nt. „Album de Wilna” [Google Scholar]
  2. Grabowski M., Projekta Artystyczne w Litwie. Pejzaż Polski, [w:] Tenże, Artykuły literackie, krytyczne, artystyczne M... Gr...go (Dalszy ciąg Literatury, Krytyki, Korrespondencyi i t. d.), Warszawa 1849, s. 122-150 [Google Scholar]
  3. Kraszewski J. I., Album Wileńskie J.K. Wilczyńskiego obywatela powiatu wiłkomierskiego. List do Redakcji Tygodnika Petersburgskiego poprawny i powiększony, „Athenaeum”. Pismo zbiorowe poświęcone historij, filozofij, literaturze i sztukom” 1849, t. 6, s. 211-228 [Google Scholar]
  4. Rastawiecki E., Album Wileńskie wydawane przez p. J. K. Wilczyńskiego, [w:] Pamiętnik Sztuk Pięknych. Zbiór wiadomości potrzebnych i pożytecznych miłośnikom i zwolennikom sztuki. Rysunkami obiaśniany, ze szczególnym względem na rzeczy krajowe. Cz. 1, red. Podczaszyński B., Warszawa 1850 [kwiecień], , s. 60-61 [Google Scholar]
  5. Kraszewski J. I., Listy ze wsi. XIV. Dalszy ciąg Albumu Wileńskiego J. K. Wilczyńskiego, obywatela powiatu Wiłkomierskiego, „Tygodnik Petersburski”. Gazeta urzędowa Królestwa Polskiego” 1850 [12/23 lipca], nr 52, s. 335-338 [Google Scholar]
  6. Mieleszko N., Do redakcji Biblioteki Warszawskiej, „Biblioteka Warszawska. Pismo poświęcone naukom, sztukom i przemysłowi” 1850, t. 4, zesz. 118 [październik] , s. 180-181 [Google Scholar]
  7. Wilczyński J. K., Do redakcji Biblioteki Warszawskiej, „Biblioteka Warszawska. Pismo poświęcone naukom, sztukom i przemysłowi” 1850, t. 4, zesz. 120 [grudzień] , s. 569-571 [Google Scholar]
  8. Album Wileńskie Wilczyńskiego..., „Gazeta Warszawska”1854, nr 281, s. 1 [Google Scholar]
  9. Budowle nowe w ostatnich czterech latach wzniesione w Warszawie i ważniejszych z gruntu odrestaurowane (Ciąg dalszy), „Gazeta Warszawska”1854, nr 281 [13/25 października], s. 1-2 Obrazki z Album Wileńskiego, „Виленскій Въстникъ.Kuryer Wileński” 1863, nr 1 [4 stycznia], s. 6 [Google Scholar]
  10. Korotyński W., Obrazy na szkle, przeznaczone do kościołaśw. Jana w Wilnie, „Tygodnik Illustrowany” 1863, nr 175 [Warszawa 31 stycznia],, s. 45 [Google Scholar]
  11. Obraz św. Erazma, „Виленскій Въстникъ. Kuryer Wileński”1863, nr 12, [7 lutego] s. 6 [Google Scholar]
  12. Obrazy na szkle do kościoła św. Jana w Wilnie, „Виленскій Въстникъ. Kuryer Wileński” 1863, nr 12, [7 lutego] s. 6 [Google Scholar]
  13. Rastawiecki E., Oleszczyński Antoni, [w:] tenże, Słownik rytowników Polskich tudzież obcych w Polsce osiadłych lub czasowo w niej pracujących,Poznań 1886, s. 218-222 [Google Scholar]
  14. [Dr Szeliga], Jan Kazimierz Wilczyński, „Kłosy. Czasopismo ilustrowane tygodniowe” 1886, nr 1086, [Warszawa 10 (22) kwietnia],s. 242-243 [Google Scholar]
  15. Dr Szeliga, Jan Kazimierz Wilczyński, „Kłosy. Czasopismo ilustrowane tygodniowe” 1886, nr 108, [Warszawa 17 (29) kwietnia], s. 261-262 [Google Scholar]
  16. L-sław [Uziębło L.], Z Wilna, „Kraj. Tygodnik polityczno-społeczny” R. 13, 1894, nr 49 [Petersburg 21 grudnia], s. 28. [Google Scholar]
  17. Uziębło Ł., Syrokomla i Album Wilczyńskiego, „Kurjer Lwowski” 1896, nr 325 [Lwów 22 listopada], s. 2-3,,Uziębło L., Jan Kazimierz Wilczyński, [w:] Album biograficzne zasłużonych Polaków i Polek wieku XIX, t. 2, red. S. Askenazy, B. Chlebowski, Warszawa 1903, s. 245-249 [Google Scholar]
  18. L-sław [Uziębło L.], Antykwaryusz z pod góry Giedymina, „Świat. Pismo Tygodniowe Ilustrowane” R. 2, 1907, nr 37 [Kraków 14 września], s. 18 [Google Scholar]
  19. Federowski M., Zbiory polskie. Zbiory graficzne Dom. Witke-Jeżewskiego w Głembokiem, „Ziemia. Tygodnik Krajoznawczy Illustrowany” [Warszawa] R. 3, 1912, nr 28 [6 lipca], s. 452-453; nr 31 [27 lipca], s. 500-502; nr 32 [3 sierpnia], s. 521-523 [Google Scholar]
  20. Hoppen J., Albumy Wileńskie J. K. Wilczyńskiego, „Słowo” 1936, nr 353 [Wilno 24 grudnia], s. 3 [Google Scholar]
  21. Kamienie litograficzne Albumu Wilczyńskiego w Wilnie, „Słowo” 1937, nr 243 [Wilno 3 września], s. 5 [Google Scholar]
  22. Świerzewski St., Jan Wilczyński i jego „Album Wileńskie”, „Wiedza i Życie” 1960, nr 6 [czerwiec], s. 389-392. [Google Scholar]
  23. Jaworska J., Album Wileńskie i jego wydawca Jan Kazimierz Wilczyński w świetle korespondencji z Konstantym Świdzińskim, „ Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie”, 1972, t. 16, s. 289-403 [Google Scholar]
  24. Jaworska J., Album Wileńskie w zbiorach graficznych Muzeum Narodowego w Warszawie, „Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie”, 1976, t. 20, s. 213-226. [Google Scholar]
  25. Wiercińska J., Oleszczyński Antoni, [w:] Polski słownik biograficzny, t. 23/4, zesz. 99, Wrocław 1978, s. 751-753. [Google Scholar]
  26. Polanowska J., Oleszczyński Antoni, [w:] Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających (zmarłych przed 1966 r.). Malarze, rzeźbiarze, graficy, t. 6, red. K. Mikocka-Rachubowa, M. Biernacka, Warszawa 1998, s. 242-25 [Google Scholar]
  27. Buika M., Wileńscy kolekcjonerzy zabytków i pamiątek historycznych na przełomie XIX-XX wieku, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Historyczne”, 2007, z. 134, s. 81-90 [Google Scholar]
  28. III. Katalogi rycin z „Album de Wilna” [Google Scholar]
  29. Rastawiecki E., Album Wileńskie wydawane przez p. J. K. Wilczyńskiego, [w:] Pamiętnik Sztuk Pięknych. Zbiór wiadomości potrzebnych i pożytecznych miłośnikom i zwolennikom sztuki. Rysunkami obiaśniany, ze szczególnym względem na rzeczy krajowe. Cz. 1, red. Podczaszyński B., Warszawa 1850 [kwiecień], s. 62-64 [Google Scholar]
  30. Wilczyński J. K., Album Wileńskie czyli zbiór Rycin, Litografji i Chromolitografii, poświęcony wyłącznie przedmiotom krajowym, i wykonany ze szczególnem staraniem przez na jznakomitszych Mistrzów w Paryżu [Prospekt Wilczyńskiego z 1850], Wilno 1850 [Muzeum Narodowe w Warszawie XXII/1a]. Wilczyński J. K., Album Wileńskie czyli zbiór Rycin, Litografii [Google Scholar]
  31. i Chromolitografii, poświęcony wyłącznie przedmiotom krajowym, i wykonany ze szczególnem staraniem przez najznakomitszych Mistrzów w Paryżu [Prospekt Wilczyńskiego z 1857], Wilno 1857 [Muzeum Narodowe w Warszawie XXII/2a]. [Google Scholar]
  32. Kraszewski J. I., Catalogue d’une Collection Iconographique Polonaise composée des dessins originaux, gravures, xylographies, lithographies, illustrant l’histoire, la géographie, antiquités, costumes, moeurs, armes, meubles etc. de l’ancienne Pologne, de ses provinces et pays limitrophes, Dresde [1865]. [Google Scholar]
  33. Estreicher K., Wilczyński J.K., [w:] tenże, Bibliografia polska XIX stólecia, t. 5, Kraków 1880, s. 79-88 [Google Scholar]
  34. Rastawiecki E., Oleszczyński Antoni, [w:] tenże, Słownik rytowników Polskich tudzież obcych w Polsce osiadłych lub czasowo w niej pracujących, Poznań 1886, s. 223-232 [Google Scholar]
  35. Pamiętnik wystawy starych rycin polskich ze zbioru Dominika Witke-Jeżewskiego urządzony staraniem Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości w r. 1914 [Stare Ryciny Polskie], przedm. J. Weyssenhoff, Warszawa 1914, s. 59-70. [Google Scholar]
  36. Jaworska J., Album Wileńskie w zbiorach graficznych Muzeum Narodowego w Warszawie, „Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie”, 1976, t. 20, s. 226-404 [Google Scholar]
  37. Jonas Kazimieras Vilčinskis (1806-1885) ir jo leidiniai. Parodos katalogas, red. Vl. Gasiūnas, R. Budrys, Vilnius 1996, s. 17-32. [Google Scholar]
  38. IV. Publikacje cytujące teksty hymnów umieszczonych na obrazkach religijnych z „Album de Wilna” [Google Scholar]
  39. Niemcewicz J. U. – św. Cecylia] Niemcewicz J. U., Oda do muzyki w dzień ś. Cecylji, [w:] tenże, Dzieła poetyczne wierszem i prozą J. U. Niemcewicza. Tom trzeci. Wydanie nowe i kompletne Jana Nep. Bobrowicza, Lipsk 1838, s. 94-95 [Google Scholar]
  40. Obrazki z Album Wileńskiego, „Виленскій Въстникъ. Kuryer Wileński” 1863, nr 1 [4 stycznia], s. 6 [Google Scholar]
  41. Lenartowicz T., Do anioła stróża, [w:] Trzecia Książka do czytania i nauki języka polskiego dla szkół ludowych, Wiedeń 1872, s.230 [Google Scholar]
  42. Syrokomla Wł., Modlitwy na obrazkach, [w:] Poezye Ludwika Kondratowicza (Władysława Syrokomli). Wydanie zupełne na rzecz wdowy i sierot autora, t. 7, Warszawa 1872, s. 13-21 [Google Scholar]
  43. Uziębło Ł., Syrokomla i Album Wilczyńskiego, „Kurjer Lwowski” 1896, nr 325 [Lwów 22 listopada], s. 2-3 [Google Scholar]
  44. Włast J., Opowiadania historyczne z dziejów okolicy Słuczy i jej dopływów, Kraków 1897, s. 44 [Google Scholar]
  45. O Ty mój Aniele złoty, [w:] Siedlecki J., Spiewniczek zawierający pieśni kościelne z melodyami dla użytku młodzieży szkolnej, Wyd. 5, Kraków 1908, s. 280-281 [Google Scholar]
  46. [Giżycki Jan Marek Antoni], Wykaz klasztorów dominikańskich Prowincji Ruskiej. Część II, Kraków 1923, s. 133-134 [Google Scholar]
  47. Syrokomla Wł., Hymn do Pana Jezusa na Śnipiszkach w Wilnie, [w:] tenże, Wybór poezyj Władysława Syrokomli (Ludwika Kondratowicza), oprac. S. Cywiński, t. 2, Wilno 1923, s. 5. [Google Scholar]
  48. V. Inne [Google Scholar]
  49. Albert W., Korrespondencja Kroniki. Wilno d. 14 (26) Lipca 1858 r., „Kronika Wiadomości Krajowych i Zagranicznych” R. 3, 1858, nr 202 [Warszawa 21 lipca (3 sierpnia)], s. 2-3 [Google Scholar]
  50. Listy z nad brzegów Krożenty, „Gazeta Warszawska” R. 94, 1856, nr 203 + dodatek, s. 5-6 [Google Scholar]

Downloads

Download data is not yet available.