Przejdź do głównego menu Przejdź do sekcji głównej Przejdź do stopki

Tom 83 (1995): Nasza Przeszłość

Artykuły

Z zagadnień trzynastowiecznej plastyki architektonicznej małopolskiej grupy klasztorów cysterskich. Nowe źródło do badań nad warsztatem średniowiecznego rzeźbiarza

  • Krystyna Białoskórska
DOI: https://doi.org/10.52204/np.1995.83.361-391  [Google Scholar]
Opublikowane: 30.06.1995

Abstrakt

W artykule dokonano opisu zespołu dwudziestu siedmiu rzeźb kamiennych i rysunków kalką odnalezionych wraz z licznymi inskrypcjami i znakami kamieniarskimi w zewnętrznej (krużgankowej) ścianie nawy południowej bazyliki cystersów opactwa jędrzejowskiego. Oprócz ośmiu kompozycji medalionowych z wzorami roślinnymi i plecionkowymi - cztery różne przedstawienia falistej lub spiralnej łodygi, kiełkujących liści, winogron i kwiatów oraz wizerunki stylizowanego krzewu z ozdobnym krzyżem, w znalezisku znajduje się także trzynaście mniejszych form. Rozsiane po całej powierzchni badanego w trakcie prac terenowych muru, mają wygląd zarysów niektórych elementów lub fragmentów większych całości. Wśród wzorów z tej drugiej grupy znajdziemy pojedynczy liść palmety, smukłe drzewo, spiralnie karbowany trzon kolumny, pleciony krzyż, kombinacje okręgów i łuków itp. Wszystkie odkryte wzory niewątpliwie muszą pochodzić z wczesnego etapu rozwoju historia opactwa, tj. pierwszej połowy XIII w., kiedy to budowano kościół i domy klasztorne. Prawdopodobnie były to naturalnej wielkości plany murarskie, które miały zostać wykorzystane przy pracach nad niektórymi elementami dekoracyjnymi romańskiego opactwa. Przypuszczenie to potwierdza, po pierwsze, obecność szeregu detali architektonicznych (np. w kapitularzu) wykazujących duże podobieństwo do konturów, a po drugie, charakter niektórych inskrypcji (wydaje się, że zawierają one instrukcja praktyczna). Potwierdza to także występowanie podobnych projektów we Francji, Anglii i Niemczech, praktyka ta zaczęła rozprzestrzeniać się w całej Europie na początku XIII wieku lub nawet wcześniej. Wydaje się, że większość modeli jędrzejowskich mogła być przeznaczona do ozdabiania zworników (większość form medalionowych) lub fryzów (wzory plecionkowe). Rodzaj i zakres ozdób w „portfolio” jędrzejowskim jest analogiczny do szeregu ozdób w innych opactwach skupiska małopolskiego (Wąchock, Koprzywnica, Sulejów). Wszyscy należą do jednej tradycji artystycznej i wykazują podobne umiejętności techniczne, najpewnie jest to warsztat budowniczego opactwa, mistrza Szymona. Pojedyncze rysunki tego typu odkrytego w Jędrzejowie odnaleziono w Wąchocku i Koprzywnicy oraz w okolicy, gdzie dał się odczuć wpływ budowniczych opactwa, m.in. mi. na terenie kościołów parafialnych w Sulisławicach k. Koprzywnicy i Mieronicach (faza I) k. Jędrzejowa.

Bibliografia

  1. Białoskórska K., Wąchock. Opactwo cystersów, Warszawa 1960. [Google Scholar]
  2. Gadomski J., Późnoromańska dekoracja malarska w refektarzu klasztoru cystersów w Wąchocku, „Folia Historiae Artium” t. 8: 1972. [Google Scholar]
  3. Łuszczkiewicz W., Dwa zagubione pomniki naszej romańszczyzny w Płocku i Jędrzejowie, „Sprawozdania Komisji do Badania Historii Sztuki w Polsce”, 1896. [Google Scholar]
  4. Pietrusińska M., Katalog i bibliografia zabytków, w: Sztuka polska przedromańska i romańska do schyłku XIII wieku, red. M. Walicki, t. 1 Warszawa 1971. [Google Scholar]
  5. Świechowski Z., Budownictwo romańskie w Polsce. Katalog zabytków, Wrocław-Warszawa-Kraków 1963. [Google Scholar]

Downloads

Download data is not yet available.