Stosunki cysterskiego opactwa w Lubiążu z jego filią w Byszewie (Koronowie) w okresie średniowiecza

Abstract

Przedstawienie relacji pomiędzy klasztorem cystersów w Byszewie a jego macierzystym klasztorem w Lubiążu wymaga w pierwszej kolejności ponownego rozważenia początków tej kujawskiej fundacji. Statut Kapituły Generalnej zdaje się przemawiać za Sulejowem jako macierzystym klasztorem tej filii cystersów, jednak w żadnym wypadku nie należy go oceniać jako jasnego i ostatecznego, gdyż kolejne doniesienia przemawiają raczej za lubiąskim pochodzeniem cystersów byszewskich, co zostało pierwotnie wspomniane w Annales Cistercienses. Dodatkowym potwierdzeniem tego faktu są bliskie związki księcia kujawskiego Kazimierza I ze Śląskiem oraz wydarzenia związane z przymusowym przeniesieniem zakonników sulejowskich do Byszewa w latach osiemdziesiątych XII w. Mało prawdopodobny wydaje się fakt, że klasztorowi macierzystemu nakazano przeniesienie się do własnego klasztoru filialnego i powierzono opatowi tego ostatniego rolę wizytatora klasztoru macierzystego. Spór o prawa własności do Byszewa, gdzie przymusowo przesiedlono mnichów z Sulejowa, rozstrzygnęła komisja opatów najpóźniej w 1289 roku na korzyść Lubiąża. Od tego czasu opaci klasztoru śląskiego nad Odrą mieli obowiązek odwiedzać swój filialny klasztor, potwierdzać najważniejsze transakcje towarowe i przewodniczyć tam wyborom opatów. O spełnieniu dwóch pierwszych zadań mogą świadczyć także źródła z XIII i XIV wieku. Poważne kryzysy XV w., które Lubiąż musiał przezwyciężyć, spowodowały ochłodzenie wzajemnych więzi, tak że kierownictwo zakonu musiało kilkukrotnie przypominać przeorowi o obowiązkach opata wobec wszystkich będących pod jego opieką klasztorów, w tym także Byszewa/Koronowa. Jednak związki te nie uległy całkowitemu zerwaniu, tak że próba przejęcia przez opata sulejowskiego praw nad Byszewem w latach 1490/91 nie powiodła się. Prawa do Byszewa pozostały w rękach lubiąskich formalnie aż do połowy XVI wieku. Dopiero w drugiej połowie XVI w., w okresie regionalnego ustroju kościelnego królów polskich, zerwane zostały wszelkie więzy z klasztorami polskimi za granicą, a klasztory polskie spadły do ​​rangi komend królewskich.