Niniejszy artykuł analizuje patronat magnatów i szlachty ziemiańskiej nad ich parafiami w świetle XVII-XVIII-wiecznych źródeł o rodzinach szlacheckich województwa sandomierskiego. Patronat ten był oczywiście uwarunkowany tytułem własności właściciela do ziemi. Autor proponuje kilka sposobów badania źródeł (darowizny, testamenty, parcelacja majątków ziemskich) w celu poznania fundacji szlacheckich na rzecz Kościoła. W niniejszym artykule skoncentrowano się na tego typu działaniach prowadzonych w XVII w. przez jedną z zamożniejszych rodzin szlacheckich tego regionu, Oleśnickich herbu Dębno, patronów kościołów parafialnych w Lipsku, Tarłowie i Lasocinie. Należy zaznaczyć, że archiwa rodzinne zawierają najczęściej dokumenty dotyczące materialnych aspektów funkcjonowania parafii. Dokumenty te zostały skrupulatnie podzielone na inwentarze, kompozycje, pokwitowania dziesięcin i czynszów, akty procesowe i ocenione pod kątem ich wartości informacyjnej. Akta ujawniają dużą liczbę spraw sądowych z udziałem szlachty i miejscowego duchowieństwa o dziesięciny, czynsze, konfiskaty gruntów lub bezprawne użytkowanie gruntów. Istnieje również wiele dowodów na zgodność i współpracę między dworem a parafią. Jak wskazuje materiał przeanalizowany w tym artykule, archiwa rodzin szlacheckich mogą być ważnym uzupełnieniem typowych źródeł kościelnych w badaniach nad historią parafii katolickich w okresie wczesnego średniowiecza. Dodatek zawiera dwa źródła, które należą do klasy inwentarzy i są raczej wyjątkowe w archiwach rodzinnych.