Przejdź do głównego menu Przejdź do sekcji głównej Przejdź do stopki
Teka Komisji Prawniczej PAN Oddział w Lublinie

Tom 1 (2008)

Artykuły

Kształtowanie się gwarancji ochrony wolności osobistej w średniowiecznej i wczesnonowożytnej Europie

  • Marian Lech Klementowski
DOI: https://doi.org/10.32084/tkp.6632  [Google Scholar]
Opublikowane: 31.12.2008

Abstrakt

Analiza źródeł, począwszy od wczesnośredniowiecznych germańskich praw szczepowych, praw anglosaskich, dokumentów lokacyjnych, przywilejów miejskich i ziemskich (hiszpańskich, flandryjskich, francuskich, angielskich, niemieckich), aż po wirtemberski układ z 1514 r. pozwalają zmienić utrzymujące się jeszcze niekiedy przekonanie, że rozwój gwarancji ochrony wolności osobistej należy łączyć dopiero z francuską Deklaracją Praw Człowieka i Obywatela z 1789 r. i nowelami do amerykańskiej konstytucji. Znamienna była ewolucja gwarancji ochrony wolności osobistej. Pierwsze stadium to zwykłe zakazy bezprawnego związania lub bezprawnego uwięzienia człowieka wolnego, czy też uprowadzenia człowieka wolnego i sprzedania go w niewolę. Dalsze stadium to warunkowe formy zabezpieczenia, które miały charakter gwarancji stanowych. Zasadą była możliwość uniknięcia uwięzienia przed wyrokiem pod warunkiem złożenia kaucji, poręczenia lub posiadania majątku nieruchomego (rzadziej ruchomego lub domu). O ile w kręgu praw ziemskich gwarancją ochrony wolności osobistej, obok zabezpieczeń majątkowych, było zazwyczaj poręczenie, o tyle na terenie miast i wsi możliwość uchylenia się przed uwięzieniem związana była przede wszystkim z odpowiednim materialnym zabezpieczeniem. Wreszcie od XIII w. stadium bezwarunkowego zakazu aresztowania osób jeszcze nieosądzonych, zakazu pojawiającego się asynchronicznie w różnych państwach, zróżnicowanego niekiedy stanowo (węgierska Złota Bulla króla Andrzeja II z 1222 r., polskie przywileje neminem captivabimus z lat 1430 i 1433). Przewidywały go aragońska tzw. Magna Charta z 1188 r. i Iustitia Mayor z 1265 r., angielska Wielka Karta Wolności z 1215 r., statuty miejskie Udine z XIV w. i Turynu z 1360 r., brabanckie Joyeuse Entree z 1356 r., a także wirtemberski układ z 1514 r. Analiza wykazała, iż poszczególne tendencje i kierunki zmian tej ochrony przeplatały się nawzajem zarówno w czasie, jak i w różnych państwach. Ponadto w różnym stopniu były uzależnione od przynależności stanowej. Treści i forma niektórych gwarancji ochrony wolności osobistej bliska jest koncepcjom nowożytnym i można je uważać za prototyp praw wolnościowych, chronionych przez konstytucje państw nowoczesnych.

Bibliografia

  1. K.S. Bader, Bauernrecht und Bauernfreiheit im späteres Mittelalter, „Historische Jahrbücher“, Bd. 61, 1941. [Google Scholar]
  2. W.M. Bartel, Ochrona wolności osobistej na tle rozwoju państwowości anglosaskiej Brytanii (do roku 1066), Kraków 1965. [Google Scholar]
  3. T. Bojarski: Naruszenie miru domowego, [w:] System prawa karnego, t. IV. O przestępstwach w szczególności, Część II, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1989. [Google Scholar]
  4. T. Bojarski, Karnoprawna ochrona nietykalności mieszkania jednostki, Lublin 1992. [Google Scholar]
  5. T. Hanusek, Przemoc jako forma działania przestępnego, Kraków 1966. [Google Scholar]
  6. F. Hartung, Herrschaftsverträge und ständischer Dualismus in deutschen Territories, „Schweizer Beitrage zur Allgemeines Geschichte“, X, 1952. [Google Scholar]
  7. R. von Keller, Freiheitsgarantien für Person und Eigentum im Mittelalter, Deutschrechtlichen Beiträge, Bd. XIV, 1, Heidelberg 1933. [Google Scholar]
  8. M.L. Klementowski, Studia nad kształtowaniem się gwarancji ochrony wolności osobistej w państwie niemieckim (X–XIV wiek), Lublin 1994. [Google Scholar]
  9. M.L. Klementowski, U źródeł gwarancji ochrony osobistej w średniowiecznych prawach europejskich [w:] Państwo, Ustrój, Konstytucja, Studia, komitet red. pod przew. Z. Mańkowskiego, Lublin 1991, ss. 129–158. [Google Scholar]
  10. M.L. Klementowski, Angielskie tradycje ochrony wolności osobistej [w:] Państwo – Prawo – Myśl Prawnicza, Lublin 2003, ss. 101–113. [Google Scholar]
  11. W. Maisel: Poznańskie prawo karne do końca XVI wieku, Poznań 1963. [Google Scholar]
  12. I. Malinowska-Kwiatkowska, Gwarancje wolności w ustawodawstwie średniowiecznych miast włoskich, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1980. [Google Scholar]
  13. A. Mączak, Rządzący i rządzeni. Władza i społeczeństw w Europie wczesnowożytnej. Warszawa 1986. [Google Scholar]
  14. M. Mikołajczyk, Przesłanki tymczasowego aresztowania w dawnym prawie ziemskim w Polsce [w:] Dawne sądy i prawo, pod red. A. Lityńskiego, Katowice 1984. [Google Scholar]
  15. W. Näf, Herrschaftsverträge des Spätmittelalters, Rullen zur neuven Geschichte, H. 17, Bern 1951. [Google Scholar]
  16. G. Oestreich, Geschichte der Menschenrechte und Grundfreiheiten im Umriss, II. durchgesehene und ergänzte Auflage, Berlin 1978. [Google Scholar]
  17. H. Planitz, Die deutsche Stadt im Mittelalter von Römerzeit bis zu den Zunftkämpfen, 2. unveränderte Aufl., Graz-Köln 1965. [Google Scholar]
  18. H. Skerhut, Der Ständebegriff „Frei“ in Westfalen bis ins 13. Jahrhundert, Diss. Phil. Hamburg 1953. [Google Scholar]
  19. H. Strahm, Mittelalterlichen Stadtfreiheit, [w:] „Schweizer Beiträge zur Allgemeinen Geschichte“, Bd. V, 1947. [Google Scholar]
  20. B. Sutter, Der Schutz der Persönlichkeit in mittelalterlichen Rechten. Zur historischen Genese der modernen Grund- und Freiheitsrecht [w:] Grund- und Freiheitsrechte von der ständischen zur spätbürgerlichen Gesellschaft, hrsg. G. Birtsch, Göttingen 1987. [Google Scholar]
  21. A. Waas, Die alte deutsche Freiheit. Ihr Wesen und ihre Geschichte, Unveränd. Nachdruck 1939, München-Berlin 1967. [Google Scholar]

Downloads

Download data is not yet available.