Przejdź do głównego menu Przejdź do sekcji głównej Przejdź do stopki
Wrocławski Przegląd Teologiczny

Tom 33 Nr 1 (2025)

Historia Kościoła

Duchowni wśród absolwentów Gimnazjum Królewskiego w Bytomiu (1867–1914)

DOI: https://doi.org/10.52097/wpt.9474  [Google Scholar]
Opublikowane: 03.06.2025

Abstrakt

W prezentowanym artykule Śląsk, Prusy oraz gimnazjum klasyczne w Bytomiu na przełomie XIX i XX w. stanowią tło dla przedstawienia typowej drogi formacji intelektualnej młodzieży męskiej tego regionu, dla której matura stanowiła przepustkę do studiów na Uniwersytecie Wrocławskim. Dla wybierających teologię katolicką pobyt we Wrocławiu wiązał się z formacją seminaryjną, którą wieńczyły święcenia kapłańskie. W pierwszej części tekstu autor przedstawił system oświaty w XIX-wiecznych Prusach. Następnie, skupiając się na Miejskim Gimnazjum Katolickim w Bytomiu, ukazał najpierw sylwetkę typowego gimnazjalisty (pochodzenie, narodowość, wyznanie), styl funkcjonowania placówki oraz sposób wspomagania uczniów poprzez fundusze stypendialne. W dalszej części artykułu zogniskował uwagę na absolwentach bytomskiego gimnazjum, którzy wybierali teologię jako kierunek studiów. W kolejnej części ukazał losy absolwentów, którzy otrzymali święcenia kapłańskie i podjęli prace duszpasterską w diecezji wrocławskiej. Mając na uwadze sytuację polityczną i kościelną początków XX w. (I wojna światowa, plebiscyt na Górnym Śląsku, powstanie nowej diecezji katowickiej), autor przedstawił również dylematy duchownych, którzy reprezentowali środowiska polskie i niemieckie, co wpłynęło na ich losy, zwłaszcza podczas II wojny światowej oraz po jej zakończeniu. Zakreślone w artykule ramy czasowe (1867–1914) obejmują okres od powstania placówki do wybuchu I wojny światowej. W opracowaniu tekstu dużą rolę odegrała kwerenda archiwalna oraz wnikliwa analiza drukowanych corocznie sprawozdań szkolnych (tzw. Jahresbericht). Artykuł ma charakter nowatorski, gdyż dotąd nie powstało podobne opracowanie dotyczące któregokolwiek z gimnazjów śląskich działających w tym czasie.

Bibliografia

  1. “Anstellung des Direktors der Anstalt.” sygn. 12/684/0/2/14. Państwowe Gimnazjum im. Hindenburga w Bytomiu, Archiwum Państwowe w Katowicach Oddział w Katowicach. [Google Scholar]
  2. Beier, Adolf. Die höheren Schulen in Preussen: (für die männliche Jugend) und ihre Lehrer. Halle: Buchhandlung des Waisenhauses, 1909. [Google Scholar]
  3. Bigdon, Rajmund. “Bytomskie szkolnictwo średnie i zawodowe w latach 1841–1914.” Studia Teologiczno-Historyczne Śląska Opolskiego 2 (1970): 241–58. [Google Scholar]
  4. Brüll, Carl. Sechzehnter Jahresbericht des Städtischen Katholischen Gymnasiums zu Beuthen O.-S. über das Schuljahr 1882–83. Beuthen O.-S.: B. Wylezol, 1883. [Google Scholar]
  5. Buchholz, Robert. Dreiunddreissigster Jahresbericht des Königlichen Gymnasiums zu Beuthen O.-S. über das Schuljahr 1899–1900. Beuthen O.-S.: Druck von Haenel & Stratmann, 1900. [Google Scholar]
  6. Buchholz, Robert. Einunddreissigster Jahresbericht des Königlichen Gymnasiums zu Beuthen O.-S. über das Schuljahr 1897–98. Beuthen O.-S.: Druck von Haenel & Stratmann, 1898. [Google Scholar]
  7. Buchholz, Robert. Fünfunddreissigster Jahresbericht des Königlichen Gymnasiums zu Beuthen O.-S. über das Schuljahr 1901–1902. Beuthen O.-S.: Druck von M. Immerwahr, 1902. [Google Scholar]
  8. Buchholz, Robert. Vierundzwanzigster Jahresbericht des Königlichen Gymnasiums zu Beuthen O.-S. über das Schuljahr 1890–91. Beuthen O.-S.: Haenel und Comp., 1901. [Google Scholar]
  9. Buchholz, Robert. Zweiunddreissigster Jahresbericht des Königlichen Gymnasiums zu Beuthen O.-S. über das Schuljahr 1898–99. Beuthen O.-S.: Druck von Haenel & Stratmann, 1899. [Google Scholar]
  10. Catalogus venerabilis cleri saecularis et regularis dioeceseos Litomericensis pro anno 1909. Litomericii: In Commissione Cancellariae Concistorii Episcopalis Litomericensis, 1909. [Google Scholar]
  11. Chrzanowski, Tomasz. “Jahresberichten jako źródło do historii edukacji (na przykładzie sprawozdań wschodniopruskich szkół średnich z XIX wieku).” Klio: Czasopismo Poświęcone Dziejom Polski i Powszechnym 16, no. 1 (2011): 77–93. https://doi.org/10.12775/KLIO.2011.004. DOI: https://doi.org/10.12775/KLIO.2011.004 [Google Scholar]
  12. Dobrzyński, Tomasz. Proboszcz śląski: Wspomnienia. Londyn: [s.n.], 1952. [Google Scholar]
  13. Dola, Kazimierz. Królewski Instytut Szkolny na Śląsku: Jezuici śląscy po zniesieniu Towarzystwa Jezusowego 1773–1776–1800. Z Dziejów Kultury Chrześcijańskiej na Śląsku 123. Opole: Redakcja Wydawnictw Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Opolskiego, 2024. [Google Scholar]
  14. Drabina, Jan, ed. Bytomskie zabytki. Bytom: Towarzystwo Miłośników Bytomia, 2001. [Google Scholar]
  15. Drabina, Jan. Historia Bytomia: Od średniowiecza do współczesności 1123–2010. Bytom: Towarzystwo Miłośników Bytomia, 2010. [Google Scholar]
  16. Drabina, Jan. “Reinelt Paul.” In Bytomski słownik biograficzny, edited by Jan Drabina, 218–19. Bytom: Towarzystwo Miłośników Bytomia, 2004. [Google Scholar]
  17. Drabina, Jan. “Ziaja Julius, Julian.” In Bytomski słownik biograficzny, edited by Jan Drabina, 285–86. Bytom: Towarzystwo Miłośników Bytomia, 2004. [Google Scholar]
  18. Drabina, Jan, and Eugeniusz Klin. “Flöckner Karl, Carl.” In Bytomski słownik biograficzny, edited by Jan Drabina, 53. Bytom: Towarzystwo Miłośników Bytomia, 2004. [Google Scholar]
  19. “Egzaminy końcowe i dojrzałości-akta ogólne.” sygn. 12/684/0/5/167. Państwowe Gimnazjum im. Hindenburga w Bytomiu, Archiwum Państwowe w Katowicach Oddział w Katowicach. [Google Scholar]
  20. Festschrift des Königlichen St. Matthiasgymnasiums zur Jahrhundertfeier 1811–1911. Breslau: Meisenbach Riffarth, 1911. [Google Scholar]
  21. Flaschel, Hermann. “Beuthen in den letzten 40 Jahren.” In Heimatkunde von Beuthen, 1:29–36. Beuthen: [s.n.], 1903. [Google Scholar]
  22. Gawlik, Herbert, Joanna Grajewska-Wróbel, Leon Wostal, and Zdzisław Bogacki, eds. Piekarzanie: Leksykon mieszkańców Piekar Śląskich. Piekary Śląskie: Drukarnia Archidiecezjalna, 2010. [Google Scholar]
  23. Gawlina, Józef. Wspomnienia. Edited by Jerzy Myszor. Katowice: Księgarnia św. Jacka, 2004. [Google Scholar]
  24. Grzebień, Ludwik, ed. Encyklopedia wiedzy o jezuitach na ziemiach Polski i Litwy: 1564–1995. Kraków: Wydział Filozoficzny Towarzystwa Jezusowego; Wydawnictwo WAM, 1996. [Google Scholar]
  25. Gwóźdź, Hilary. “Udział duchowieństwa śląskiego w akcji plebiscytowej i powstaniach (1919–1921).” Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne 15 (1982): 171–230. [Google Scholar]
  26. Handbuch des Bistums Breslau für das Jahr 1940. Breslau: Kanzlei der Erzbischöflichen Kurie, 1940. [Google Scholar]
  27. Handbuch des Bistums Breslau und seines Delegatur-Bezirks für das Jahr 1900. Breslau: Fürstbischöfliche Gemeine Kanzlei, 1900. [Google Scholar]
  28. Handbuch des Bistums Breslau und seines Delegatur-Bezirks für das Jahr 1912. Breslau: Fürstbischöfliche Gemeine Kanzlei, 1912. [Google Scholar]
  29. Handbuch des Bistums Breslau und seines Delegaturbezirks für das Jahr 1920. Breslau: Fürstbischöfliche Gemeine Kanzlei, 1920. [Google Scholar]
  30. Handbuch des Erzbistums Breslau für das Jahr 1942. Breslau: Erzbischöfliche Geheime Kanzlei, 1942. [Google Scholar]
  31. Hanich, Andrzej. Dekanaty i parafie administracji apostolskiej Śląska Opolskiego w latach 1945–1946. Opole: Państwowy Instytut Naukowy – Instytut Śląski, 2009. [Google Scholar]
  32. Hanich, Andrzej. Martyrologium duchowieństwa Śląska Opolskiego w latach II wojny światowej. Opole: Wydawnictwo i Drukarnia Świętego Krzyża, 2009. [Google Scholar]
  33. “Herman Wentzel.” In Deutsche Digitale Bibliothek. Kultur und Wissen online. Accessed December 11, 2024. https://www.deutsche-digitale-bibliothek.de/person/gnd/1029907455. [Google Scholar]
  34. Hojka, Zbigniew, Jacek Kurek, and Anna Piontek, eds. „Powiedz im, że o nich nie zapomniałem...”: Błogosławiony Józef Czempiel (1883–1942): Wybór źródeł. Katowice: Księgarnia św. Jacka, 2017. [Google Scholar]
  35. Jacewicz, Wiktor, and Jan Woś. Martyrologium polskiego duchowieństwa rzymskokatolickiego pod okupacją hitlerowską w latach 1939–1945. Vol. 3. Warszawa: Akademia Teologii Katolickiej, 1978. [Google Scholar]
  36. Jahresbericht des Königl. Katholischen Gymnasiums zu Neisse für das Schuljahr 1898–99. Neisse: [s.n.], 1899. [Google Scholar]
  37. “Karl Rudzki Stipendiumstiftung.” sygn. 12/684/0/7/195. Państwowe Gimnazjum im. Hindenburga w Bytomiu, Archiwum Państwowe w Katowicach Oddział w Katowicach. [Google Scholar]
  38. “Kayser, Wilhelm Carl.” CERL Thesaurus. Accessed December 11, 2024. https://data.cerl.org/thesaurus/cnp01075698. [Google Scholar]
  39. Kayser, Wilhelm Carl. Siebenter Jahresbericht des Städtischen Kathol. Gymnasiums zu Beuthen O.-S. über das Schuljahr 1872–1873. Beuthen O/S: Moritz Böhm, 1873. [Google Scholar]
  40. Kayser, Wilhelm Carl. Vierter Jahresbericht des Städtischen Kathol. Gymnasiums zu Beuthen O.-S. für das Schuljahr 1869–1870. Beuthen O/S: Moritz Böhm, 1870. [Google Scholar]
  41. Kleineidam, Erich. Die Katholisch-theologische Fakultät der Universität Breslau 1811–1945. Köln: Wienand-Verlag, 1961. [Google Scholar]
  42. Knosała, Józef. Parafja radzionkowska: Jej dawniejsze i dzisiejsze stosunki. Katowice: Księgarnia i Drukarnia Katolicka, 1926. [Google Scholar]
  43. Kopiczko, Andrzej. “Kaller Maksymilian.” In Leksykon duchowieństwa represjonowanego w PRL w latach 1945–1989, edited by Jerzy Myszor, 2:105–7. Warszawa: Verbinum, 2003. [Google Scholar]
  44. Koziełek, Alojzy. Sługa Boży Teodor Christoph, świątobliwy proboszcz śląski. Siemianowice: Drukarnia Siemianowicka, 1947. [Google Scholar]
  45. Krzyżanowski, Lech. Kościół katolicki wobec mniejszości niemieckiej na Górnym Śląsku w latach 1922–1930. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2000. [Google Scholar]
  46. Kufel, Robert Romuald. A–G. Vol. 1 of Słownik biograficzny księży pracujących w Kościele gorzowskim 1945–1956. Zielona Góra: Agencja Wydawnicza „PDN”, 2016. [Google Scholar]
  47. Kurek, Jacek, and Zbigniew Hojka. Śląski Machabeusz: Ksiądz Józef Czempiel i jego parafia. Chorzów Batory; Wielkie Hajduki: Parafia pw. Wniebowzięcia NMP, 1997. [Google Scholar]
  48. Kwiatek, Jolanta. Szkolnictwo średnie na Górnym Śląsku na tle reform oświatowych w Prusach od połowy XVIII wieku do początków XX wieku. Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, 2011. [Google Scholar]
  49. Lühr, Georg. Die Abiturienten des Braunsberger Gymnasiums von 1860 bis 1916. Braunsberg: Ermländischen Zeitungs- und Verlagsdruckerei, 1916. [Google Scholar]
  50. Macała, Jarosław. Duszpasterstwo a narodowość wiernych: Kościół katolicki w diecezji katowickiej wobec mniejszości niemieckiej 1922–1939. Wrocław: Uniwersytet Wrocławski. Centrum Badań Śląskoznawczych i Bohemistycznych; Katowice: Societas Scientiis Favendis Silesiae Superioris – Instytut Górnośląski, 1999. [Google Scholar]
  51. Macha, Simon. “Handschriftliche Nachträge zu Gramers Chronik von Beuthen von 1863.” Aus dem Beuthener Lande 1, no. 24 (1924): 94–95. [Google Scholar]
  52. Macha, Simon. “Handschriftliche Nachträge zu Gramers Chronik von Beuthen von 1863.” Aus dem Beuthener Lande 1, no. 25 (1924): 99–100. [Google Scholar]
  53. Mandziuk, Józef. “Wojtas Michał Maksymilian.” In Słownik polskich teologów katolickich, edited by Ludwik Grzebień, 7:426–27. Warszawa: Akademia Teologii Katolickiej, 1983. [Google Scholar]
  54. Maroń, Franciszek. “Śp. Ks. Jan Jarząbek.” Wiadomości Diecezjalne [Katowice], nos. 7–8 (1966): 107. [Google Scholar]
  55. Mitteilungen des Beuthener Geschichts- und Museumsvereins. 28 vols. Beuthen; Dortmund, 1911–1962. [Google Scholar]
  56. Młotek, Antoni. Teologia katolicka na Uniwersytecie Wrocławskim ze szczególnym uwzględnieniem dziejów teologii moralnej. Wrocław: Papieski Fakultet Teologiczny, 1998. [Google Scholar]
  57. Motyka, Benedykt. “Strzybny Augustyn.” In Raciborzanie tysiąclecia: Słownik biograficzny, edited by Katarzyna Gruchot and Grzegorz Wawoczny, 153. Racibórz: Ośrodek Wydawniczy „Augustana”, 2002. [Google Scholar]
  58. Musialik, Wanda. “Duchowieństwo katolickie wobec aspiracji narodowych Górnoślązaków w okresie przełomu po I wojnie światowej.” Studia Śląskie 52 (1993): 135–56. [Google Scholar]
  59. Myszor, Jerzy. “Demczak Hubert.” In Leksykon duchowieństwa represjonowanego w PRL w latach 1945–1989, edited by Jerzy Myszor, 2,57–58. Warszawa: Verbinum, 2003. [Google Scholar]
  60. Myszor, Jerzy. Duchowieństwo katolickie na Śląsku 1742–1914: Z dziejów duszpasterstwa w diecezji wrocławskiej. Katowice: Księgarnia św. Jacka, 2011. [Google Scholar]
  61. Myszor, Jerzy. “Kaller Maksimilian Josef Johann.” In Bytomski słownik biograficzny, edited by Jan Drabina, 110–12. Bytom: Towarzystwo Miłośników Bytomia, 2004. [Google Scholar]
  62. Myszor, Jerzy. “Macherski Franciszek.” In Słownik biograficzny katolickiego duchowieństwa śląskiego XIX i XX wieku, edited by Mieczysław Pater, 251–52. Katowice: Księgarnia św. Jacka, 1996. [Google Scholar]
  63. Myszor, Jerzy, ed. Słownik biograficzny duchowieństwa (archi)diecezji katowickiej 1922–2008. Katowice: Księgarnia św. Jacka, 2009. [Google Scholar]
  64. Myszor, Jerzy. Stosunki Kościół-państwo okupacyjne w diecezji katowickiej 1939–1945. 2nd ed. Katowice: Księgarnia św. Jacka, 2010. [Google Scholar]
  65. Myszor, Jerzy. “Szołtysik Wojciech.” In Leksykon duchowieństwa represjonowanego w PRL w latach 1945–1989, edited by Jerzy Myszor, 2:288–89. Warszawa: Verbinum, 2003. [Google Scholar]
  66. Myszor, Jerzy. “Szulc (Schulz) Franciszek.” In Leksykon duchowieństwa represjonowanego w PRL w latach 1945–1989, edited by Jerzy Myszor, 1:278–79. Warszawa: Verbinum, 2003. [Google Scholar]
  67. Myszor, Jerzy. “Udział śląskiego duchowieństwa rzymskokatolickiego w I wojnie światowej.” In I wojna światowa na Śląsku: Historia – Literatura – Kultura, edited by Grażyna Szewczyk and Ryszard Kaczmarek, 48–61. Oświęcim: Wydawnictwo Napoleon V, 2016. [Google Scholar]
  68. “Nachweisungen von Veränderungen im Lehrkollegium.” sygn. 12/684/0/2/15. Państwowe Gimnazjum im. Hindenburga w Bytomiu, Archiwum Państwowe w Katowicach Oddział w Katowicach. [Google Scholar]
  69. Nalepa, Edward, ed. Kapłani wyświęceni do 1922 roku. Vol. 1 of Zmarli kapłani Kościoła Katowickiego, 168. Katowice: [s.n.], 1999. [Google Scholar]
  70. Niestolik, Norbert. Zabytki Jankowic na tle dziejów wsi. Rybnik-Jankowice: Zarząd Gminy Świerklany, 1996. [Google Scholar]
  71. Nikel, Emanuel. Die polnische Mundart des oberschlesischen Industriebezirks. Berlin: [n.s.], 1908. [Google Scholar]
  72. Olszar, Henryk. Duchowieństwo katolickie diecezji śląskiej (katowickiej) w Drugiej Rzeczypospolitej. Katowice: Kuria Metropolitalna, 2000. [Google Scholar]
  73. Olszar, Henryk. Ludzie tej ziemi: Sylwetki kapłanów spoczywających na cmentarzach w dekanacie gorzyckim: Studium biograficzne. Krzyżanowice: Oficyna Wydawniczo-Poligraficzna HALEGG, 2013. [Google Scholar]
  74. Olszar, Henryk. “Szwajnoch Stefan.” In Słownik biograficzny katolickiego duchowieństwa śląskiego XIX i XX wieku, edited by Mieczysław Pater, 422–23. Katowice: Księgarnia św. Jacka, 1996. [Google Scholar]
  75. Olszar, Henryk. “Wojtas Maksymilian Michał.” In Słownik biograficzny katolickiego duchowieństwa śląskiego XIX i XX wieku, edited by Mieczysław Pater, 467–68. Katowice: Księgarnia św. Jacka, 1996. [Google Scholar]
  76. Olszar, Henryk. “Wymiana księży śląskich w okresie plebiscytu i powstań śląskich.” In Kościoły i związki wyznaniowe a konflikt polsko-niemiecki na Górnym Śląsku w latach 1919–1921, edited by Zbigniew Kapała and Jerzy Myszor, 195–209. Bytom: Muzeum Górnośląskie w Bytomiu, 2005. [Google Scholar]
  77. Ostroch, Aleksandra J. Ks. Adolf Pojda: Kapłan i człowiek. Czerwionka-Leszczyny: Agencja Reklamowo-Wydawnicza „Vectra”, 2007. [Google Scholar]
  78. Pachtler, Georg Michael. Die Reform unserer Gymnasien. Paderborn: Bonifacius, 1883. [Google Scholar]
  79. Pater, Mieczysław. Duchowieństwo katolickie wobec spraw polskich na Górnym Śląsku (1891–1914). 19. Katowice: Księgarnia św. Jacka, 2004. [Google Scholar]
  80. Piela, Michał. Udział duchowieństwa w polskim życiu politycznym w latach 1914–1924. Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL, 1994. [Google Scholar]
  81. “Purkop und Wilhelm-Stipendium.” sygn. 12/684/0/7/184. Państwowe Gimnazjum im. Hindenburga w Bytomiu, Archiwum Państwowe w Katowicach Oddział w Katowicach. [Google Scholar]
  82. Pyrchała, Paweł. Rodem z Bytomia: Biskup Maksymilian Kaller. Katowice: Drukarnia Archidiecezjalna, [2008]. [Google Scholar]
  83. “Reinchold Scholz.” In Holocaust Survivors and Victims Database. Accessed December 11, 2024. https://www.ushmm.org/online/hsv/person_view.php?PersonId=2701099. [Google Scholar]
  84. Reinelt, Paul, ed. “Staatliches Hindenburg Gymnasium.” In Handbuch für die Katholiken von Beuthen OS. und Rossberg, 69–70. Beuthen: Oberschlesische Zeitung, 1925. [Google Scholar]
  85. “Schaffgotsch und Wlodarski Stipendium.” sygn. 12/684/0/7/179. Państwowe Gimnazjum im. Hindenburga w Bytomiu, Archiwum Państwowe w Katowicach Oddział w Katowicach. [Google Scholar]
  86. Schulte, Wilhelm. Achtundzwanzigster Jahresbericht des Königlichen Gymnasiums zu Beuthen O.-S. über das Schuljahr 1894–95. Beuthen O.-S.: Druck von Haenel & Stratmann, 1895. [Google Scholar]
  87. Schulte, Wilhelm. Achtzehnter Jahresbericht des Städtischen Katholischen Gymnasiums zu Beuthen O.-S. über das Schuljahr 1884–85. Beuthen O.-S.: B. Wylezol & Co., 1885. [Google Scholar]
  88. Schulte, Wilhelm. Dreissigster Jahresbericht des Königlichen Gymnasiums zu Beuthen O.-S. über das Schuljahr 1896–97. Beuthen O.-S.: Druck von Haenel & Stratmann, 1897. [Google Scholar]
  89. Schulte, Wilhelm. Neunundzwanzigster Jahresbericht des Königlichen Gymnasiums zu Beuthen O.-S. über das Schuljahr 1895–96. Beuthen O.-S.: Druck von Haenel & Stratmann, 1896. [Google Scholar]
  90. Schulte, Wilhelm. Sechsundzwanzigster Jahresbericht des Königlichen Gymnasiums zu Beuthen O.-S. über das Schuljahr 1892–93. Beuthen O.-S.: Druck von Haenel & Stratmann, 1893. [Google Scholar]
  91. Schulte, Wilhelm. Siebenundzwanzigster Jahresbericht des Königlichen Gymnasiums zu Beuthen O.-S. über das Schuljahr 1893–94. Beuthen O.-S.: Druck von Haenel & Stratmann, 1894. [Google Scholar]
  92. Seng, Ulrich. Die Schulpolitik des Bistums Breslau im 19. Jahrhundert. Wiesbaden: Harrassowitz, 1989. [Google Scholar]
  93. Seppelt, Franz Xaver. “Pater Lambert Schulte OFM.” Zeitschrift des Vereins für Geschichte Schlesiens 54 (1920): 121–55. [Google Scholar]
  94. Smołka, Leonard. “Długosz Franciszek Juliusz.” In Słownik biograficzny katolickiego duchowieństwa śląskiego XIX i XX wieku, edited by Mieczysław Pater, 87–88. Katowice: Księgarnia św. Jacka, 1996. [Google Scholar]
  95. “Solger-Stipendium.” sygn. 12/684/0/7/182. Państwowe Gimnazjum im. Hindenburga w Bytomiu, Archiwum Państwowe w Katowicach Oddział w Katowicach. [Google Scholar]
  96. Surman, Zdzisław. “Polityka szkolna. Szkolnictwo ludowe, średnie i wyższe.” In Historia Śląska, edited by Stanisław Michalkiewicz, vol. 3, bk. 1, 463–500. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1972. [Google Scholar]
  97. Syniawa, Mirosław. “Dialektorzy w sutannach.” In Z Tej Ziemi. Śląski kalendarz katolicki na rok 2012, 122–26. Katowice: Księgarnia św. Jacka, 2011. [Google Scholar]
  98. Szymiczek, Franciszek. Stowarzyszenia akademickie polskiej młodzieży górnośląskiej we Wrocławiu 1863–1918. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1963. [Google Scholar]
  99. Tobiasz, Mieczysław. Wojciech Korfanty: Odrodzenie narodowe i polityczne Śląska. Katowice: Spółdzielnia Księgarska „Ognisko”, 1947. [Google Scholar]
  100. Vom Sterben schlesischer Priester 1945/46 – Ein Ausschnitt aus der schlesischen Passion. München: Kirchlichen Hilfsstelle, 1950. Accessed December 11, 2024. http://www.denkmalprojekt.org/2020/vl-schlesische-priester_1945-49.html. [Google Scholar]
  101. Wycisło, Janusz. “Reginek Tomasz.” In Słownik biograficzny katolickiego duchowieństwa śląskiego XIX i XX wieku, edited by Mieczysław Pater, 346–47. Katowice: Księgarnia św. Jacka, 1996. [Google Scholar]
  102. Ziaja, Julian. 48. Jahresbericht. Schuljahr 1914/15. Beuthen O.-S.: M. Jmmerwahr, 1915. [Google Scholar]
  103. Zientara, Benedykt. “Schulte Wilhelm.” In Encyklopedia historii gospodarczej Polski do roku 1945, edited by Antoni Mączak, 2:257. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1981. [Google Scholar]

Downloads

Download data is not yet available.

Podobne artykuły

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 > >> 

Możesz również Rozpocznij zaawansowane wyszukiwanie podobieństw dla tego artykułu.