Przejdź do głównego menu Przejdź do sekcji głównej Przejdź do stopki
Językoznawstwo baner

Nr 10 (2016)

Artykuły

Funkcje czasownikowego przedrostka prze- w gwarze Luboli

DOI: https://doi.org/10.25312/2391-5137.10/2016_77-87  [Google Scholar]
Opublikowane: 16.03.2017

Abstrakt

W artykule przedstawiono analizę pochodno-sementyczną formacji czasowników przedrostkowych z przedrostkiem prze- występujących w gwarze wsi Lubola koło Sieradza. Czasowniki z przedrostkiem u- w gwarze Luboli tworzą kategorie oznaczające: 1) „pokonywanie pewnej odległości w przestrzeni, przemieszczanie czegoś z miejsca na miejsce” (np. przeciągnięcie), lub 2) „pokonywanie odległości w czasie podczas wykonywania czynność” (np. przebajdurzyć), 3) „szczegółowo badać przedmiot” (np. ujawniać), 4) „wykonywać czynność z mniejszą niż konieczna intensywnością lub dokładnością” (np. przemyć), 5) „przekształcać, przemieszczać się z jedno w drugie, ciągła zmiana” (np. przefarbować), 6) „przekroczenie granicy lub wnikanie w coś” (np. przecedzić), 7) „wykonanie czynności w odniesieniu do przyszłości” (np. przepowiedzieć), 8) „posunięcie się za daleko w robieniu czegoś' (np. przepaskudzić), 9) 'zastępowanie kogoś lub czegoś w robieniu czegoś' (np. przerosnąć), 10) 'zaprzestanie, przerwanie' (np. spotkaćć). Część słów została poddana leksykalizacji (np. przegapić). Wśród zebranych przykładów znajdują się także cechy charakterystyczne dla gwary: niektóre przyrostki formacyjne w gwarie zastępują standardowe polskie przyrostki formacyjne za-, np. przepaskudzić ‘zapaskudzić’; s-, np. przetracić ‘starcić’; wy-, np. przemłócić ‘wymłócić’; u-, np. przeszyć ‘uszyć’. W zarejestrowanych czasownikach pojawiają się także rdzenie inne niż zawarte w słownikach języka polskiego, jak np. przeburszować.

 

 

Bibliografia

  1. Cyran W., Tendencje słowotwórcze w gwarach polskich, Łódź 1977. [Google Scholar]
  2. Encyklopedia języka polskiego, (red.) S. Urbańczyk, M. Kucała, Wrocław 1999. [Google Scholar]
  3. Grochowska A., Próba opisu łączliwości przedrostka prze- z tematami czasownikowymi, „Polonica” 1979, t. V. [Google Scholar]
  4. Grzegorczykowa R., Gramatyka współczesnego języka polskiego. Morfologia, Warszawa 1998. [Google Scholar]
  5. Grzegorczykowa R., Zarys słowotwórstwa polskiego, Warszawa 1979. [Google Scholar]
  6. Klemensiewicz Z., Lehr-Spławiński T., Urbańczyk S., Gramatyka historyczna języka polskiego, Warszawa 1981. [Google Scholar]
  7. Klemensiewicz Z., Próba charakterystyki dwu naczelnych funkcji przedrostka w polskim czasowniku, „Sprawozdania z Czynności i Posiedzenia PAU”, LII, Kraków 1951. [Google Scholar]
  8. Krupianka A., Chwiejność normy językowej w zakresie użycia przedrostków czasownikowych we współczesnym języku polskim, „Studia Polonistyczne” 1981, t. 9. [Google Scholar]
  9. Krupianka A., O tzw. dopełnieniowej funkcji przedrostków czasownikowych, „Poradnik Językowy”, nr 10/1969. [Google Scholar]
  10. Krupianka A., Próba logiczno-syntaktycznej klasyfikacji polskich czasowników przedrostkowych, „Z Polskich Studiów Slawistycznych”, seria 3, Językoznawstwo, Warszawa 1968. [Google Scholar]
  11. Materiały do bibliografii słowotwórstwa języków słowiańskich, z. 1–3, 1958–1967, (red.) W. Doroszewski, z. 4–5, 1973–1978, (red.) J. Puzynina, z. 6–8, 1983–1994, (red.) A. Grochowska. [Google Scholar]
  12. Pluta F., Uwagi o języku „Pamiętnika Opolskiego”, „Kwartalnik Opolski” 1967. [Google Scholar]
  13. Śmiech W., Derywacja prefiksalna czasowników polskich, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław–Łódź 1986. [Google Scholar]

Downloads

Download data is not yet available.