Instytucja rodziców chrzestnych w Kościele łacińskim od Soboru Trydenckiego do Kodeksu Prawa Kanonicznego z 1917 r.

Abstrakt

Niniejszy artykuł pozwala czytelnikowi prześledzić proces ewolucji uregulowań prawnych dotyczących chrzestnych w epoce wyznaczonej przez dwa wydarzenia, jakimi był z jednej strony Sobór Trydencki, a z drugiej strony, wejście w życie Kodeksu Prawa Kanonicznego z 1917 r. 

Wraz z kryzysem, który dotknął Kościół katolicki w XVI w. i Reformacją, pojawiły się błędne doktryny dotyczące instytucji rodziców chrzestnych, ale również zdarzały się poważne nadużycia w sferze praktycznej. Sobór Trydencki wyłożył poprawnąnaukę dotyczącą zasad wiary i dokonał reform w sferze dyscyplinarnej, dając impuls do odnowy życia w Kościele. Ojcowie Tridentinum odrzucili naukę Erazma z Rotterdamu, który podważał możliwość składania zobowiązań przez chrzestnych w imieniu nowoochrzczonych. Wprowadzili normy, które radykalnie ograniczyły liczbę chrzestnych do jednego chrzestnego lub chrzestnej, albo pary chrzestnych. Nałożyli na proboszczów obowiązek dopuszczania do funkcji chrzestnych jedynie wybranych wcześniej osób. I wreszcie nakazali proboszczom, aby zapisywali imiona chrzestnych w księdze ochrzczonych. Zmieniły się również przepisy dotyczące przeszkody pokrewieństwa duchowego, której zakres został znacznie zawężony.

Po Soborze Trydenckim pojawiła się konieczność wypracowania bardziej szczegółowych i lepiej dostosowanych do warunków życia przepisów odnoszących się do instytucji rodziców chrzestnych, które uzupełniałyby dyspozycje Tridentinum. Normy te znalazły się m.in. w Katechizmie Rzymskim  Piusa V, Rytuale Pawła V oraz instrukcjach wydanych w XVIII wieku przez Św. Kongregację Świętego Oficjum. Prawo liturgiczne określiło pozytywne i negatywne przymioty, jakimi powinien się odznaczać chrzestny (powinien być on bierzmowany i nie należeć do kategorii osób niegodnych, ukaranych cenzurą, publicznych przestępców, osób dotkniętych infamią prawną lub lekceważących zasady wiary, ani też nie mógł być osobą chorą psychicznie). Katechizm zabronił dopuszczania do funkcji chrzestnych: Żydów, heretyków i niewiernych. Zakaz ten zmodyfikowany został dopiero przez Instrukcję Kongregacji Świętego Oficjum z 1763 r., w której zezwolono misjonarzom na dopuszczenie heretyka do funkcji świadka chrztu, ale nie mógł on pełnić zadań chrzestnego. Kolejną innowacją było wypracowane po Soborze Trydenckim nakazu, aby objąć katechezą rodziców chrzestnych, by mogli oni dobrze wypełniać powierzone im zadania związane z wychowaniem religijnym chrześniaków.

Aktywność legislacyjna Stolicy Apostolskiej, przemiany zachodzące w rozwijającej się społeczności eklezjalnej i potrzeba dostosowania przepisów do wymogów epoki, przyczyniły się do podjęcia prac, których efektem było wejście w życie Kodeksu Prawa Kanonicznego z 1917 r. Według kanonów tego zbioru, osoba pełniąca w imieniu Kościoła urząd chrzestnego, stawała się w stosunku do chrześniaka jakby duchowy rodzicem, do którego należał bardzo poważny obowiązek zapewnienia i zabezpieczenia katolickiego wychowania wobec duchowego dziecka. Normy kodeksowe stanowiły, że nie można było udzielić chrztu uroczystego bez udziału chrzestnego. Nakazywały również, o ile to było możliwe, udział chrzestnego w przypadku chrztu prywatnego (chrztu z wody) lub domagały się jego obecności przy późniejszym uzupełnieniu ceremonii chrztu. Kodeks powtórzył dyspozycje Tridentinum w kwestii liczby chrzestnych. Natomiast nowością było wprowadzenie drobiazgowych przepisów dotyczących wymogów stawianych chrzestnym  do ważnego i do godziwego podjęcia urzędu chrzestnego, które powinny zostać spełnione kumulatywnie. Zbiór Piobenedyktyński uprościł też przepisy dotyczące zrywającej przeszkody pokrewieństwa duchowego. Przeszkoda ta zachodziła pomiędzy ochrzczonym i szafarzem chrztu oraz pomiędzy osobą ochrzczoną i chrzestnym.