Podczas pierwszej poważnej kontrofensywy na froncie rosyjskim, wojska niemieckie zdobyły Białystok w sierpniu 1915 r. i ruszyły dalej na wschód. W rezultacie okręg białostocki znalazł się pod niemiecką administracją, która prowadziła politykę konfiskat i hurtowej eksploatacji lokalnych zasobów na potrzeby działań wojennych. Inne środki, mające na celu germanizację ludności regionu (który miał zostać przyłączony do Prus Wschodnich), nadawały priorytet niemieckiemu językowi i instytucjom.
Polacy postrzegali nagły koniec rosyjskiego panowania jako wyjątkową okazję do założenia polskich szkół. Inicjatywa ta została podjęta przez szereg nowo utworzonych dobrowolnych stowarzyszeń, wśród których główną rolę odgrywało Towarzystwo Popierania Szkół Polskich w Białymstoku. Również duchowieństwo katolickie nie zwlekało z zakładaniem polskich szkół elementarnych w parafiach na terenie całego województwa, a także kładło podwaliny pod polskie szkoły średnie w Białymstoku. Władze nie były jednak gotowe tolerować z radością niczego, co zagrażało monopolowi niemieckiego systemu oświaty i mogło stać się zalążkiem polskiego odrodzenia narodowego. Nauczyciele i duchowni związani z polskimi szkołami byli szykanowani, a w niektórych przypadkach skazani na karę więzienia. Ale patriotyczna polska społeczność była niezrażona. Nie tylko wydała na świat wielu entuzjastycznych młodych ludzi, którzy chcieli kształcić się na nauczycieli, ale także wielu wykształconych dorosłych wszystkich zawodów, którzy zgłosili się na ochotnika do prowadzenia lekcji języka polskiego w ramach szeroko zakrojonej kampanii walki z analfabetyzmem. Liczba polskich szkół nadal rosła, choć w znacznie wolniejszym tempie niż wcześniej. Okupacja niemiecka w Okręgu Białostockim (sierpień 1915 - luty 1919) została zapamiętana jako czas trudności i wyzysku ekonomicznego. Fakt, że w tych latach nastąpiło zdumiewające odrodzenie polskiego szkolnictwa, jest mało zauważany. Źródła, uważane za zaginione, zostały odnalezione przez autora niniejszego artykułu w Archiwum Archidiecezjalnym w Białymstoku. Dzięki tym dokumentom możliwe stało się uzyskanie dokładniejszego obrazu tego etapu historii Białegostoku i dziejów szkół polskich w tym regionie.