Ekspertyza w sprawie aktualnej sytuacji prawnej w kontekście ewentualnego ­podjęcia prac nad ustawą o stosunku ­Rzeczypospolitej Polskiej do Wschodniego Kościoła Staroobrzędowego ­nieposiadającego hierarchii duchownej

Abstract

Ekspertyza zawiera analizę aktualnego położenia prawnego Wschodniego Kościoła Staroobrzędowego nieposiadającego hierarchii duchownej w kontekście ewentualnego podjęcia prac nad nową ustawą o stosunku państwa do tego Kościoła. Obecny stan prawny dotyczący WKS nie jest jednoznaczny, wzbudza zasadnicze wątpliwości interpretacyjne. Koliduje przez to z ustrojową zasadą zaufania obywatela do państwa i stanowionego przezeń prawa oraz zasadą bezpieczeństwa obrotu prawnego. W pierwszej kolejności powinny być brane pod uwagę postanowienia Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997 r. Akt ten zapewnia Kościołowi m.in. wolność religijną w wymiarze kolektywnym, równouprawnienie w porównaniu z innymi konfesjami, poszanowanie przez państwo wewnętrznej niezależności i autonomii, wreszcie bilateralizm (dwustronność) w określeniu jego relacji z państwem.
Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 22 marca 1928 r. o stosunku Państwa do Wschodniego Kościoła Staroobrzędowego, nie posiadającego hiararchji duchownej jest anachroniczne. Nie odpowiada standardom konstytucyjnym i prawnomiędzynarodowym w zakresie zbiorowej wolności religijnej. Narusza poprzez szereg swoich postanowień o charakterze policyjnym konstytucyjną zasadę poszanowania autonomii i niezależności Kościoła. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 22 marca 1928 r. należy interpretować przez pryzmat postanowień wyznaniowych Konstytucji RP z 1997 r., zwłaszcza art. 25 ust. 3, a także odpowiednich postanowień Ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania. Zatem liczne postanowienia aktu z 1928 r. utraciły moc obowiązującą. Opcjonalnie dopuszczalne jest stanowisko, iż wygasły one w drodze desuetudo (tzw. odwyknienia).
Istnieją zasadnicze wątpliwości w sprawie aktualnego, obowiązującego statutu WKS. Wydaje się, że Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 sierpnia 1928 r. o uznaniu statutu Wschodniego Kościoła Staroobrzędowego, nie posiadającego hierarchji duchownej wygasło na skutek desuetudo. Obowiązującym statutem jest akt z 1984 r., od lat stosowany przez ten Kościół.
W celu uzgodnienia aktualnego stanu prawnego Kościoła z Konstytucją RP konieczne jest uchwalenie nowej, indywidualnej ustawy o stosunku państwa do wspomnianego wyznania. Winna ona urzeczywistniać konstytucyjne zasady stosunków wyznaniowych oraz zawierać postanowienia analogiczne do tych zawartych w indywidualnych ustawach wyznaniowych z lat 1989–1997. Należy także niezwłocznie uchylić rozporządzenie Rady Ministrów z 29 sierpnia 1928 r.