Przejdź do głównego menu Przejdź do sekcji głównej Przejdź do stopki
Nagłówek strony

Tom 31 (2024)

Artykuły

Kaplica św. Barbary w kopalni soli w Bochni (1923-1946)

  • Dariusz Śladecki
DOI: https://doi.org/10.52097/rs.2024.493-517  [Google Scholar]
Opublikowane: 12.12.2024

Abstrakt

W XVII w. w żupach krakowskich utrwalił się zwyczaj urządzania w podziemiach kopalni wnętrz o charakterze sakralnym. W ciągu trzech stuleci w kopalni soli w Bochni powstało ponad 20 kaplic, spośród których najniżej pod powierzchnią ziemi (na głębokości 388 m) była zlokalizowana kaplica św. Barbary. Kaplica ta powstała w 1923 r. z inicjatywy ówczesnego sztygara Stanisława Rzepeckiego. Od starszych obiektów różniła się nowatorskim rozwiązaniem architektonicznym, jakim był podział wnętrza na dwie kondygnacje i usytuowanie ołtarza na tarasie, na który prowadziły z dwóch stron okazałe schody oraz umieszczenie w niższej kondygnacji Grobu Chrystusa i wydzielenie przestrzeni z fontanną. Plan kaplicy miał kształt prostokąta o wymiarach: szer. 8,6 m., dł. 12 m. Powierzchnię użytkową wnętrza zwiększała kawerna zaadaptowana na zakrystię. Wysokość kaplicy wynosiła ok. 8,5 m. Głównym elementem wyposażenia wnętrza był późnobarokowy ołtarz wykonany z drewna z obrazem św. Barbary (1923 r.) pędzla pracownika kopalni Antoniego Katry, który ponadto był autorem dwóch innych obrazów w tej kaplicy: Chrystusa w grobie oraz Adoracji Dzieciątka Jezus przez górnika (1921 r.). Po bokach ołtarza znajdowały się dwa witraże (podświetlone światłem elektrycznym) umieszczone w wykutych w caliźnie niszach oraz dwa zawieszone pod stropem drewniane świeczniki ozdobione sznurami solnych kryształów. Ponadto na bocznej ścianie kaplicy zawieszono obraz z XVIII/XIX w., namalowany techniką tempery na desce, przedstawiający św. Kingę. W 1946 r. kaplica przestała pełnić funkcje sakralne, a część wyposażenia: ołtarz i obrazy Antoniego Katry przeniesiono do kaplicy św. Kingi. Po 1990 r. rozpoczęto podsadzanie najgłębszych wyrobisk położonych poniżej głębokości 327 m., w wyniku czego uległa likwidacji znaczna część kopalni wraz z poziomem, na którym była zlokalizowana kaplica św. Barbary.

Bibliografia

  1. Źródła rękopiśmienne [Google Scholar]
  2. Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie [Google Scholar]
  3. Rewizja dolna żupy wielickiej, 25 X. 1680 r., Zbiór z Biblioteki Narodowej, rkps 16; Komisja w żupach wielickich i bocheńskich, 8X-20X.1699 r., Zbiór Popielów, rkps 298; Rewizja dolna żupy wielickiej, 19 IV 1733 r., Zbiór z Biblioteki Narodowej, rkps sygn. 27; Ordynacje żupne, 5 VI 1735 – 29 X 1737 r., Dział XVIII, rkps nr 96. [Google Scholar]
  4. Archiwum Muzeum Żup Krakowskich w Wieliczce [Google Scholar]
  5. Komisja i rewizja generalna żupy wielickiej, 15 VIII – 10 IX 1647 r., rkps sygn.008; Komisja w żupach krakowskich, 26 XI 1658 – 31 III 1659 r., rkps sygn. 009; Inwentarz Archiwum Salinarnego za lata 1772-1867. Opr. L. Cehak, t. 1-4, rkps sygn. 944/1/1 zb. sp., t. 1. cz. 1 (1772-1779); rkps sygn. 944/1/2 zb. sp., t. 1. cz. 2 (1780-1784); rkps sygn. 944/1/3 zb. sp., t. 1. cz. 3 (1785-1799); rkps 944/2/1 zb. sp. t. 2, cz.1 (1800-1807), rkps 944/2/2, zb. sp. t. 2 cz. 2 (1809-1816); rkps 944/2/3, zb. sp., t. 2, cz. 3 (1817-1830); rkps 944/3, zb. sp., t. 3 (1831-1850); rkps 944/4, zb. sp., t. 4 (1851-1867); Teki Fischera, rkps nr sygn. 46; M. Seykotta, Przewodnik po kopalni wielickiej, rkps sygn. 83; Protokoły Konsultacyjne saliny wielickiej z lat 1772-1906, rkps sygn. 53-68. [Google Scholar]
  6. Biblioteka Czartoryskich w Krakowie [Google Scholar]
  7. Rewizja żup wielickich i bocheńskich, 30 VII – 14 VIII. 1685 r., rkps 1022; Rękopisy do dziejów Wieliczki M. A. Seykotty, nr inw. MNK 2965IV, vol. VII. [Google Scholar]
  8. Biblioteka Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie [Google Scholar]
  9. Komisja w żupach krakowskich, 23 II – 11 VIII 1703 r., rkps sygn. 75. [Google Scholar]
  10. Biblioteka w Kórniku [Google Scholar]
  11. Komisja w żupach wielickich i bocheńskich, 1 VII – 31 VII 1698 r., rkps sygn. 841; Komisja w żupach krakowskich, komorach mazowieckich i składach wielkopolskich, 5 VII 1762- 11 IV 1763 r., rkps sygn. 461. [Google Scholar]
  12. Biblioteka Naukowa Uniwersytetu Lwowskiego [Google Scholar]
  13. Komisja w żupach wielickich i bocheńskich, 22 I – 9 II 1669 r., rkps sygn. 429/III; Komisja w żupach wielickich i bocheńskich, 20 VI – 4 VIII 1670 r., rkps sygn. 429/III; Komisja w żupach wielickich i bocheńskich, IX 1672 r., rkps sygn. 429 /III; Komisja w żupach krakowskich, 3 IV – 14 IV 1674 r., rkps sygn. 429/III; Komisja w żupach wielickich i bocheńskich, 30 VII – 14 VIII 1685 r., rkps sygn. 430/III; Komisja w żupach wielickich i bocheńskich, 28 VI – 1 VIII 1690 r., rkps sygn. 430/III; Komisja w żupach wielickich i bocheńskich, 23 II – 11 VIII 1703 r., rkps sygn. 430/III; Komisja żup wielickiej i bocheńskiej, 31 XII 1709 – 24 IV 1710 r., rkps sygn. 430/III; Komisja żup krakowskich, I 1714 r., rkps sygn. 430/III; Komisja żup wielickich i bocheńskich, 10 VII – 4 IX 1717 r., rkps sygn. 431/III; Komisja żup wielickich i bocheńskich, 6 II – 25 III 1723 r., rkps sygn. 431/III; Komisja w żupach wielickich i bocheńskich, 11 IX 1724 – 26 V 1725 r., rkps 432/III; Komisja w żupach wielickich i bocheńskich, 1 VII – 29 IX 1730 r., rkps sygn. 432/III; Komisja w żupach Wieliczki i Bochni, 28 VII – 6 VIII 1733 r., rkps sygn. 432/III; Komisja w żupach krakowskich, komorach mazowieckich i składach wielkopolskich, 5 VII 1762 – 11 IV 1763 r., rkps sygn. 433/III. [Google Scholar]
  14. Biblioteka Polskiej Akademii Nauk w Krakowie [Google Scholar]
  15. Rewizja dolna żupy wielickiej, 22 VI – 4 VII 1693 r., rkps sygn. 402; Komisja w żupach krakowskich sub tempus interregni po śmierci Najjaśniejszego Króla JMci Jana III, 10 I – 1 II 1697 r., rkps sygn. 403. [Google Scholar]
  16. Biblioteka Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu [Google Scholar]
  17. Komisja w żupie wielickiej, 1 V 1642 r., rkps sygn. 3608/II; Rewizja żupy wielickiej, 20 XII 1642 r., rkps sygn. 218/II; Rewizja gór wielickich, 19 IX 1646 r., rkps sygn. 218/II; Komisja i rewizja generalna żup wielickich, 15 VIII – 10 IX 1647 r., rkps sygn. 3608/II; Komisja i rewizja generalna żupy wielickiej, 9 IX 1648 r., rkps sygn. 3608/II; Komisja w żupach krakowskich, 20 I 1661 r., rkps sygn. 9526/II; Komisja w żupach wielickich i bocheńskich, 8 VIII 1661 r., rkps sygn. 6140/II; Komisja w żupach krakowskich, 3 VII 1674 – 16 III 1676, rkps sygn. 211/II; Komisja w żupach krakowskich, 20 VI – 1 VIII 1690 r., rkps sygn. 9685/II, por BNUL; Komisja w żupie wielickiej, 8 XI 1698 r., rkps 9685/II; Komisja w żupach krakowskich, XI 1743 r., rkps sygn. 3395/III [Google Scholar]
  18. Kopalnia Soli w Bochni. Dział Kadr [Google Scholar]
  19. Księga wypisów robotników salinarnych za lata 1880-1935; Dział Mierniczo-Geologiczny, Księga objazdów sztygarskich w Kopalni Soli w Bochni za lata 1922-1950, rkps nsygn. [Google Scholar]
  20. Źródła drukowane [Google Scholar]
  21. Österrreichisches Nationalbibliothek, ÖNB Bildarchiv und Grafiksammlung, A. M. Seykotta, Album der Stadt und des Steinsalzbergwerkes zu Wieliczka, Wieliczka 1851 r., sygn. Pk.764. [Google Scholar]
  22. Instrukcje górnicze dla żup krakowskich z XVI-XVIII wieku, opr. Keckowa A., Wrocław-Warszawa-Kraków 1963. [Google Scholar]
  23. Schematyzm funkcjonariuszy małopolskich państwowych zakładów salinarnych zestawiony wedle stanu z dnia 1 stycznia 1922, Kraków 1922. [Google Scholar]
  24. Opracowania [Google Scholar]
  25. Banach R., Grób i relikwie bł. Kingi w ciągu dziejów, „Studia i Materiały do Dziejów Żup Solnych w Polsce”, XVIII (1994), s. 47-52. [Google Scholar]
  26. Boczkowski F., O Wieliczce pod względem historyi naturalnej dziejów i kąpieli, Bochnia 1843. [Google Scholar]
  27. Charkot J., Skubisz M., Kaplice św. Krzyża w komorze Piżmowa i przy podłużni Geramb w kopalni wielickiej, „Studia i Materiały do Dziejów Żup Solnych w Polsce”, XXVI (2009), s. 65-92. [Google Scholar]
  28. Dobrowolska D., Górnicy salinarni Wieliczki w latach 1880-1939. Studium historyczno-socjologiczne załogi robotniczej, Wrocław-Warszawa-Kraków 1965. [Google Scholar]
  29. Dziwik K., Saliny krakowskie w latach 1772-1918, w: Dzieje żup krakowskich, Wieliczka 1988, s. 223-304. [Google Scholar]
  30. Flasza J., Bochnia. Przewodnik po mieście, Bochnia 1998 [Google Scholar]
  31. Grubenkarte von dem obern Theile der Wieliczkaer Saline zur Übersicht des Strecken Betriebes und besonders der durch Fremde befahrenden Gasttour, L. E. Hrdina, Wiedeń 1842. [Google Scholar]
  32. Hrdina L. E., Hrdina J. N., Geschichte der Wieliczkaer Saline, Wiedeń 1842. [Google Scholar]
  33. Janicka-Krzywda U., Wierzenia górników wielickich, „Studia i Materiały do Dziejów Żup Solnych”, VIII (1979), s. 127-156. [Google Scholar]
  34. Janicka-Krzywda U., Postać bł. Kingi w legendzie ludowej, „Studia i Materiały do Dziejów Żup Solnych”, X (1981), s. 154-178. [Google Scholar]
  35. Kalwajtys E., Kaplica Św. Antoniego w kopalni soli w Wieliczce, „Studia i Materiały do Dziejów Żup Solnych w Polsce”, XIX (1996), s. 47-110. [Google Scholar]
  36. Kalwajtys E., Świadectwa kultu świętej Kingi w górnictwie solnym, „Studia i Materiały do Dziejów Żup Solnych w Polsce”, XXI (2001), s. 257-272. [Google Scholar]
  37. Kalwajtys E., Kaplica Świętej Kunegundy w komorze Boczaniec, „Studia i Materiały do Dziejów Żup Solnych w Polsce”, XXIII (2003), s. 37-52. [Google Scholar]
  38. Kalwajtys E., Kaplica pod wezwaniem św. Krzyża w komorze Lizak na poziomie I w Kopalni Soli w Wieliczce, „Studia i Materiały do Dziejów Żup Solnych w Polsce”, XXVII (2011), s. 269-299, [Google Scholar]
  39. Kanior M., Kult bł. Kingi na Ziemi Krakowskiej w ciągu wieków, „Studia i Materiały do Dziejów Żup Solnych w Polsce”, XXI (2001), s. 239-255. [Google Scholar]
  40. Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t. V, Województwo poznańskie, z. 24, red. T. Ruszczyńska, Warszawa 1964. [Google Scholar]
  41. Konwerska B., Opis trasy turystycznej Kopalni soli Wieliczka w świetle opracowania Jana Nepomucena oraz Ludwika Emanuela Hrdiny z 1842 r., „Studia i Materiały do Dziejów Żup Solnych w Polsce”, XXXII (2017), s. 10-68. [Google Scholar]
  42. Konwerska B., Ruch turystyczny w Kopalni Soli Wieliczka w okresie zarządu austriackiego (1772-1918), Wieliczka 2020. [Google Scholar]
  43. Kowalski L., Fischer S, Żywot bł. Kingi i dzieje jej kultu, Tarnów 1992. [Google Scholar]
  44. Kornecki M., Bł. Kinga – pamiątki, obiekty kultu, dzieła sztuki. Inwentarz z terenu diecezji tarnowskiej, „Currenda”, 1990, nr 1-3, s. 87-129. [Google Scholar]
  45. Kramiszewska A., Visio religiosa w polskiej sztuce barokowej, Lublin 2003 [Google Scholar]
  46. Kurowski P., Trasy turystyczne w kopalni wielickiej, „Studia i Materiały do Dziejów Żup Solnych w Polsce”, XVI (1990), s. 124-140. [Google Scholar]
  47. Kurowski P., Działalność wystawiennicza żupy wielickiej do 1951 roku, „Studia i Materiały do Dziejów Żup Solnych w Polsce”, XVII (1992), s. 113-130. [Google Scholar]
  48. Ligęza J., Żywirska M., Zarys kultury górniczej. Górny Śląsk, Zagłębie górnicze, Katowice 1964. [Google Scholar]
  49. Łabęcki H., Górnictwo w Polsce. Opis kopalnictwa i hutnictwa polskiego, t. 1-2, Warszawa 1841-1843. [Google Scholar]
  50. Łuszczkiewicz W., O gotyckim drewnianym posągu św. Kingi, odkrytym w klasztorze klarysek w Starym Sączu, „Sprawozdania Akademii Umiejętności”, 1892, wydz. 1. [Google Scholar]
  51. Łuszczkiewicz W., O posążku drewnianym św. Kingi w Starym Sączu, „Sprawozdania Komisji do Badania Historii Sztuki w Polsce”, V (1896). [Google Scholar]
  52. Macharska M. Seria rycin Ikones et miracula Sanctorum Poloniae, próba wyjaśnienia genezy, „Rocznik Biblioteki PAN w Krakowie”, 13 (1967). [Google Scholar]
  53. Morelowski M., O trzech wiążących się grupach malarzy, rzeźbiarzy, snycerzy i innych artystów Polaków, szkoły krakowskiej XVIII i początku XIX wieku i ich związku z zagranicą, „Prace Komisji Historji Sztuki PAU”, V (1930), [Google Scholar]
  54. nr 1. [Google Scholar]
  55. Paluch-Staszkiel K., Kaplica bł. Kingi w kopalni Soli w Wieliczce, „Studia i Materiały do Dziejów Żup Solnych”, X (1981), s. 103-151. [Google Scholar]
  56. Śladecki D., Funkcje religijne kaplicy w bocheńskiej kopalni soli, „Currenda”, 1987, nr 4-67, s. 207-215. [Google Scholar]
  57. Śladecki D., Z dziejów kaplic w bocheńskiej kopalni soli, „Currenda”, 1987, nr 7-9, s. 360-377. [Google Scholar]
  58. Śladecki D., Kaplica bł. Kingi w bocheńskiej kopalni soli, „Studia i Materiały do Dziejów Żup Solnych w Polsce”, XV (1989) s. 103-140. [Google Scholar]
  59. Śladecki D., Ikonografia błogosławionej Kingi w sztuce na terenie diecezji tarnowskiej, „Currenda”, 1989, nr 7-9, s. 377-385. [Google Scholar]
  60. Śladecki D., Podziemne miejsca kultu w tradycji bocheńskich górników, „Rocznik Bocheński”, 5 (2001), s. 65-86. [Google Scholar]
  61. Śladecki D., Kaczyka. Zabytki i sąsiedzi, „Tygiel”, 2002, nr 4/29, s. 80-83. [Google Scholar]
  62. Śladecki D, Praktyki religijne górników w Wieliczce i Bochni w kontekście preferowanych wartości w okresie zarządu austriackiego w latach 1772-1918 (w świetle dokumentów salinarnych), „Resovia Sacra”, 28 (2021), s. 605-627. [Google Scholar]
  63. Śladecki D, Sztuka i władza w kopalni w Wieliczce w okresie zarządu austiackiego w latach 1772-1918, „Resovia Sacra”, R.30 (2023), s. 187-212. [Google Scholar]
  64. Śladecki D, Wizerunki malarskie i rzeźbiarskie św. Kingi z XVIII i XIX wieku z kopalni soli zachowane w Bochni, „Rocznik Kolbuszowski”, 23 (2023), s. 167-189. [Google Scholar]
  65. Walczy Ł, Kult bł. Kingi w małopolskich ośrodkach górnictwa solnego, „Studia i Materiały do Dziejów Żup Solnych w Polsce”, XVIII (1994), s. 27-36. [Google Scholar]
  66. Walczy Ł., Przemiany organizacyjne oraz kadra urzędnicza w żupach krakowskich w początkowym okresie administracji austriackiej (1772-1809), „Studia i Materiały do Dziejów Żup Solnych w Polsce”, XIX (1996), s. 111-156. [Google Scholar]
  67. Walczy Ł., Zarządzanie salinami krakowskimi w okresie zaboru austriackiego (1772-1918), „Studia i Materiały do Dziejów Żup Solnych w Polsce”, XXII (2002), s. 56-78. [Google Scholar]
  68. Windakiewicz E., Kaplice w kopalni wielickiej, „Życie Techniczne”, z. 5: 1938, s. 188-191. [Google Scholar]
  69. Wojciechowski T., Zarys rozwoju przestrzennego kopalni bocheńskiej do 1772 roku, „Studia i Materiały do Dziejów Żup Solnych w Polsce”, X (1981), s. 45-101. [Google Scholar]
  70. Wojciechowski T., Kościelne dzieje Bochni w czasach staropolskich, Tuchów 2003. [Google Scholar]
  71. Wojciechowski T., Kopalnia Soli w Bochni, wyd. 2 uzup., Bochnia 2016. [Google Scholar]
  72. Wolańska A., Skubisz M., Krzyż i sól. Dziedzictwo wiary wielickich górników, Wieliczka 2016. [Google Scholar]
  73. Wolańska A., Wiara i patriotyzm w rzeźbach wielickich górników, Kraków 2018. [Google Scholar]

Downloads

Download data is not yet available.