Przejdź do głównego menu Przejdź do sekcji głównej Przejdź do stopki
Nagłówek strony

Tom 30 (2023)

Artykuły

Sztuka i władza w kopalni soli w Wieliczce w okresie zarządu austriackiego w latach 1772-1918

  • Dariusz Śladecki
DOI: https://doi.org/10.52097/rs.2023.187-212  [Google Scholar]
Opublikowane: 25.10.2024

Abstrakt

W pierwszych dekadach po zajęciu Wieliczki, w wyniku zaboru części ziem polskich, władcy z dynastii Habsburgów za pomocą rozbudowanego aparatu administracyjnego koncentrowali wysiłki na unifikacji z systemem prawnym Austrii, depolonizacji administracji, ograniczeniu i kontroli gości zwiedzających kopalnię. Jednocześnie zaniechano wszelkich realizacji artystycznych w kopalni, udostępniając turystom wybrane obiekty sztuki sakralnej i kultury materialnej powstałe przed 1772 rokiem. W XIX wieku w kilku komorach na trasie turystycznej powstały obiekty sztuki świeckiej takie jak portale i bramy, pomniki w formie piramidy i obeliski upamiętniające wizyty w kopalni przedstawicieli rodziny panującej. Sztuka świecka miała przyczynić się do postrzegania kopalni w Wieliczce przez wszystkich gości i turystów jako dziedzicznego regale Habsburgów oraz do umocnienia lojalności polskich górników wobec państwa austriackiego i panującej dynastii. Na początku XX wieku, dzięki inicjatywie polskich inżynierów, w Sali Balowej w komorze Łętów zmieniono wymowę ideową wystroju wnętrza umieszczając obraz Władysława Tetmajera pt. Przybycie królowej Kingi do Wieliczki. Celem tej sztuki było uzmysłowienie zwiedzającym, że kopalnia stanowi pomnik narodowej przeszłości Polaków.

Bibliografia

  1. Źródła rękopiśmienne [Google Scholar]
  2. Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie [Google Scholar]
  3. Rewizja dolna żupy wielickiej, 25 X. 1680 r., Zbiór z Biblioteki Narodowej, rkps 16; [Google Scholar]
  4. Komisja w żupach wielickich i bocheńskich, 8 X – 20 X 1699 r., Zbiór Popielów, rkps 298; [Google Scholar]
  5. Rewizja dolna żupy wielickiej, 19 IV 1733 r., Zbiór z Bibioteki Narodowej, rkps sygn. 27; [Google Scholar]
  6. Ordynacje żupne, 5 VI 1735 – 29 X 1737 r., Dział XVIII, rkps nr 96. [Google Scholar]
  7. Archiwum Muzeum Żup Krakowskich w Wieliczce: [Google Scholar]
  8. Komisja i rewizja generalna żupy wielickiej, 15 VIII – 10 IX 1647 r., rkps sygn. 008; [Google Scholar]
  9. Komisja w żupach krakowskich, 26 XI 1658 – 31 III 1659 r., rkps sygn. 009; [Google Scholar]
  10. Inwentarz Archiwum Salinarnego za lata 1772-1867, opr. L. Cehak, t. 1-4, rkps sygn. 944/1/1 [Google Scholar]
  11. zb. sp., t. 1. cz. 1 (1772-1779); rkps sygn. 944/1/2 zb. sp., t. 1. cz. 2 (1780-1784); rkps sygn. 944/1/3 zb. sp., t. 1. cz. 3 (1785-1799); rkps 944/2/1 zb. sp., t. 2 , cz. 1. (1800‑1807), rkps 944/2/2, zb. sp., t. 2 cz. 2 (1809-1816); rkps 944/2/3, zb. sp., t. 2, cz. 3 (1817‑1830); rkps 944/3, zb. sp., t. 3, (1831-1850); rkps 944/4, zb. sp., t. 4, (1851-1867); [Google Scholar]
  12. Teki Fischera, rkps nr sygn. 46, [Google Scholar]
  13. M. Seykotta, Przewodnik po kopalni wielickiej, rkps sygn. 83; [Google Scholar]
  14. Protokoły Konsultacyjne saliny wielickiej z lat 1772-1906, rkps sygn. 53-68. [Google Scholar]
  15. Bibioteka Czartoryskich w Krakowie: [Google Scholar]
  16. Rewizja żup wielickich i bocheńskich, 30 VII-14 VIII. 1685 r., rkps 1022; [Google Scholar]
  17. Rękopisy do dziejów Wieliczki M. A. Seykotty, nr inw. MNK 2965 IV, vol. VII. [Google Scholar]
  18. Biblioteka Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, Komisja w żupach krakowskich , 23 II-11 VIII 1703 r., rkps sygn. 75. [Google Scholar]
  19. Biblioteka w Kórniku: [Google Scholar]
  20. Komisja w żupach wielickich i bocheńskich, 1 VII – 31 VII 1698 r., rkps sygn. 841; Komisja w żupach krakowskich, komorach mazowieckich i składach wielkopolskich, 5 VII 1762- 11 IV 1763 r., rkps sygn. 461. [Google Scholar]
  21. Biblioteka Naukowa Uniwersytetu Lwowskiego: [Google Scholar]
  22. Komisja w żupach wielickich i bocheńskich, 22 I – 9 II 1669 r., rkps sygn. 429 /III; [Google Scholar]
  23. Komisja w żupach wielickich i bocheńskich, 20 VI – 4 VIII 1670 r., rkps sygn. 429/III; [Google Scholar]
  24. Komisja w żupach wielickich i bocheńskich, IX 1672 r., rkps sygn. 429 /III; [Google Scholar]
  25. Komisja w żupach krakowskich, 3 IV – 14 IV 1674 r., rkps sygn. 429 /III; [Google Scholar]
  26. Komisja w żupach wielickich i bocheńskich, 30 VII – 14 VIII 1685 r., rkps sygn. 430/III; [Google Scholar]
  27. Komisja w żupach wielickich i bocheńskich, 28 VI – 1 VIII 1690 r., rkps sygn. 430 /III; [Google Scholar]
  28. Komisja w żupach wielickich i bocheńskich, 23 II – 11 VIII 1703 r., rkps sygn. 430/III; [Google Scholar]
  29. Komisja żup wielickiej i bocheńskiej, 31 XII 1709 – 24 IV 1710 r., rkps sygn. 430/III; [Google Scholar]
  30. Komisja żup krakowskich, I 1714 r., rkps sygn. 430/III; [Google Scholar]
  31. Komisja żup wielickich i bocheńskich, 10 VII – 4 IX 1717 r., rkps sygn. 431/III; [Google Scholar]
  32. Komisja żup wielickich i bocheńskich, 6 II – 25 III 1723 r., rkps sygn. 431/III; [Google Scholar]
  33. Komisja w żupach wielickich i bocheńskich, 11 IX 1724 – 26 V 1725 r., rkps 432/III; [Google Scholar]
  34. Komisja w żupach wielickich i bocheńskich, 1 VII – 29 IX 1730 r., rkps sygn. 432/III; [Google Scholar]
  35. Komisja w żupach Wieliczki i Bochni, 28 VII – 6 VIII 1733 r., rkps sygn. 432/III; [Google Scholar]
  36. Komisja w żupach krakowskich, komorach mazowieckich i składach wielkopolskich, 5 VII 1762 – 11 IV 1763 r., rkps sygn. 433/III. [Google Scholar]
  37. Biblioteka Polskiej Akademii Nauk w Krakowie: [Google Scholar]
  38. Rewizja dolna żupy wielickiej, 22 VI – 4 VII 1693 r., rkps 402; [Google Scholar]
  39. Komisja w żupach krakowskich sub tempus interregni po śmierci Najjaśniejszego Króla JMci Jana III, 10 I – 1 II 1697r., rkps sygn. 403. [Google Scholar]
  40. Biblioteka Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu: [Google Scholar]
  41. Komisja w żupie wielickiej, 1 V 1642 r., rkps sygn. 3608/II; [Google Scholar]
  42. Rewizja żupy wielickiej, 20 XII 1642 r., rkps sygn. 218/II; [Google Scholar]
  43. Rewizja gór wielickich, 19 IX 1646 r., rkps sygn. 218/II; [Google Scholar]
  44. Komisja i rewizja generalna żup wielickich, 15 VIII -10 IX 1647 r., rkps sygn. 3608/II; [Google Scholar]
  45. Komisja i rewizja generalna żupy wielickiej, 9 IX 1648 r., rkps sygn. 3608/II; [Google Scholar]
  46. Komisja w żupach krakowskich, 20 I 1661 r., rkps sygn. 9526/II; [Google Scholar]
  47. Komisja w żupach wielickich i bocheńskich, 8 VIII 1661 r., rkps sygn. 6140/II; [Google Scholar]
  48. Komisja w żupach krakowskich, 3 VII 1674 – 16 III 1676, rkps sygn. 211/II; [Google Scholar]
  49. Komisja w żupach krakowskich, 20 VI – 1 VIII 1690 r., rkps sygn. 9685/II, por BNUL; [Google Scholar]
  50. Komisja w żupie wielickiej, 8 XI 1698 r., rkps 9685/II; [Google Scholar]
  51. Komisja w żupach krakowskich, XI 1743 r., rkps sygn. 3395/III [Google Scholar]
  52. Źródła drukowane [Google Scholar]
  53. Österrreichisches Nationalbibliothek, ÖNB Bildarchiv und Grafiksammlung, A. M. Seykotta, Album der Stadt und des Steinsalzbergwerkes zu Wieliczka, Wieliczka 1851 r., sygn. Pk.764. [Google Scholar]
  54. Instrukcje górnicze dla żup krakowskich z XVI-XVIII wieku, opr. Keckowa A., Wrocław-Warszawa-Kraków 1963. [Google Scholar]
  55. Opracowania [Google Scholar]
  56. Banach R., Grób i relikwie bł. Kingi w ciągu dziejów, „Studia i Materiały do Dziejów Żup Solnych w Polsce”, XVIII (1994), s. 47-52. [Google Scholar]
  57. Boczkowski F., O Wieliczce pod względem historyi naturalnej dziejów i kąpieli, Bochnia 1843. [Google Scholar]
  58. Charkot J., Skubisz M., Kaplice św. Krzyża w komorze Piżmowa i przy podłużni Geramb w kopalni wielickiej, „Studia i Materiały do Dziejów Żup Solnych w Polsce”, XXVI (2009), s. 65-92. [Google Scholar]
  59. Dobrowolska D., Górnicy salinarni Wieliczki w latach 1880-1939. Studium historyczno-socjologiczne załogi robotniczej, Wrocław-Warszawa-Kraków 1965. [Google Scholar]
  60. Dziwik K., Saliny krakowskie w latach 1772-1918, w: Dzieje żup krakowskich, Wieliczka 1988, s. 223-304. [Google Scholar]
  61. Grubenkarte von dem obern Theile der Wieliczkaer Saline zur Übersicht des Strecken Betriebes und besonders der durch Fremde befahrenden Gasttour, L. E. Hrdina, Wiedeń 1842. [Google Scholar]
  62. Hrdina L. E., Hrdina J. N,. Geschichte der Wieliczkaer Saline, Wiedeń 1842. [Google Scholar]
  63. Janicka-Krzywda U., Postać bł. Kingi w legendzie ludowej, „Studia i Materiały do Dziejów Żup Solnych”, X (1981), s. 154-178. [Google Scholar]
  64. Kalwajtys E., Kaplica Św. Antoniego w kopalni soli w Wieliczce, „Studia i Materiały do Dziejów Żup Solnych w Polsce”, XIX (1996), s. 47-110. [Google Scholar]
  65. Kalwajtys E., Świadectwa kultu świętej Kingi w górnictwie solnym, „Studia i Materiały do Dziejów Żup Solnych w Polsce”, XXI (2001), 257-272. [Google Scholar]
  66. Kalwajtys E., Kaplica Świętej Kunegundy w komorze Boczaniec, „Studia i Materiały do Dziejów Żup Solnych w Polsce”, XXIII (2003), s. 37-52. [Google Scholar]
  67. Kalwajtys E., Kaplica pod wezwaniem św. Krzyża w komorze Lizak na poziomie I w Kopalni Soli w Wieliczce, „Studia i Materiały do Dziejów Żup Solnych w Polsce”, XXVII (2011), s. 269-299. [Google Scholar]
  68. Kanior M., Kult bł. Kingi na Ziemi Krakowskiej w ciągu wieków, „Studia i Materiały do Dziejów Żup Solnych w Polsce”, XXI (2001), s. 239-255. [Google Scholar]
  69. Konwerska B., Opis trasy turystycznej Kopalni soli Wieliczka w świetle opracowania Jana Nepomucena oraz Ludwika Emanuela Hrdiny z 1842 r., „Studia i Materiały do Dziejów Żup Solnych w Polsce”, XXXII (2017), s. 10-68. [Google Scholar]
  70. Konwerska B., Ruch turystyczny w Kopalni Soli Wieliczka w okresie zarządu austriackiego (1772-1918), Wieliczka 2020. [Google Scholar]
  71. Kowalski L., Fischer S., Żywot bł. Kingi i dzieje jej kultu, Tarnów 1992. [Google Scholar]
  72. Kurowski P., Trasy turystyczne w kopalni wielickiej, „Studia i Materiały do Dziejów Żup Solnych w Polsce”, XVI (1990), s. 124-140. [Google Scholar]
  73. Kurowski P., Działalność wystawiennicza żupy wielickiej do 1951 roku, „Studia i Materiały do Dziejów Żup Solnych w Polsce”, XVII (1992), s. 113-130. [Google Scholar]
  74. Łabęcki H., Górnictwo w Polsce. Opis kopalnictwa i hutnictwa polskiego, t. 1-2, Warszawa 1841-1843. [Google Scholar]
  75. Paluch-Staszkiel K., Kaplica bł. Kingi w kopalni Soli w Wieliczce, „Studia i Materiały do Dziejów Żup Solnych”, X (1981), s. 103-151. [Google Scholar]
  76. Śladecki D., Funkcje religijne kaplicy w bocheńskiej kopalni soli, „Currenda”, 1987, nr 4-6, s. 207-215. [Google Scholar]
  77. Śladecki D., Z dziejów kaplic w bocheńskiej kopalni soli, „Currenda”, 1987, nr 7-8, s. 60-377. [Google Scholar]
  78. Śladecki D., Kaplica bł. Kingi w bocheńskiej kopalni soli, „Studia i Materiały do Dziejów Żup Solnych w Polsce”, XV (1989) s. 103-140. [Google Scholar]
  79. Śladecki D., Ikonografia błogosławionej Kingi w sztuce na terenie diecezji tarnowskiej, „Currenda”, 1989, nr 7-9, s. 377-385. [Google Scholar]
  80. Śladecki D., Podziemne miejsca kultu w tradycji bocheńskich górników, „Rocznik Bocheński”, 5 (2001), s. 65-86. [Google Scholar]
  81. Śladecki D, Praktyki religijne górników w Wieliczce i Bochni w kontekście preferowanych wartości w okresie zarządu austriackiego w latach 1772-1918 (w świetle dokumentów salinarnych), „Resovia Sacra”, 28 (2021), s. 605-627. [Google Scholar]
  82. Walczy Ł, Kult bł. Kingi w małopolskich ośrodkach górnictwa solnego, „Studia i Materiały do Dziejów Żup Solnych w Polsce”, XVIII (1994), s. 27-36. [Google Scholar]
  83. Walczy Ł., Przemiany organizacyjne oraz kadra urzędnicza w żupach krakowskich w początkowym okresie administracji austriackiej (1772-1809), „Studia i Materiały do Dziejów Żup Solnych w Polsce”, XIX (1996), s. 111-156. [Google Scholar]
  84. Walczy Ł., Zarządzanie salinami krakowskimi w okresie zaboru austriackiego (1772-1918), „Studia i Materiały do Dziejów Żup Solnych w Polsce”, XXII (2002), s. 56-78. [Google Scholar]
  85. Windakiewicz E., Kaplice w kopalni wielickiej, „Życie Techniczne”, 1938, z. 5, s. 188-191 [Google Scholar]

Downloads

Download data is not yet available.