Sylwia Zydek(dr) – doktor nauk humanistycznych (historia), mgr pedagogiki, mgr teologii. Zainteresowania naukowe: historia mentalności, kultury (barok, oświecenie), historia Kościoła, pedagogika, historia myśli pedagogicznej ze szczególnym uwzględnieniem oddziaływań zgromadzeń zakonnych w procesie wychowania. Zatrudniona na PWT, w Instytucie Filozofii Chrześcijańskiej i Nauk Społecznych. Autorka m.in. publikacji: Strach i poczucie bezpieczeństwa jako elementy budujące polską mentalność w XVIII wieku w świetle kaznodziejstwa Antoniego Węgrzynowicza (1658–1721), Toruń 2018.
Artykuł jest analizą czterech kazań pogrzebowych. Ich autorami są franciszkanie reformaci: Józef Drohojowski – kazanie na pogrzeb Stanisława Skarbka Ankwicza, Karol Kwinta – kazanie na pogrzeb Stanisława Dłużewskiego, Benedykt Roszkowski – kazanie na pogrzeb Wojciecha Opalińskiego, Franciszek Parażyński – kazanie na pogrzeb Józefa Grodzickiego. Z analizy kazań pogrzebowych wyłaniają się dwa ściśle ze sobą powiązane przesłania, to jest wizja śmierci oraz konieczność dobrego życia, która warunkuje zbawienie. Odbiorca kazania pogrzebowego bez wątpienia na te dwie kwestie musiał zwrócić uwagę, bo to one były w kaznodziejskich rozważaniach najważniejsze. Każdy słuchający na pogrzebie słów duchownego wiedział, że należy naśladować cnotliwe życie zmarłego, by osiągnąć upragnione zbawienie. Ta pedagogika umierania w okresie staropolskim była elementem niezwykle istotnym z punktu widzenia przyszłości eschatologicznej. Dobra, szczęśliwa śmierć gwarantowała dobre umieranie i zbawienie, jak to podkreśla Drohojowski – „przebywanie w ziemi żyjących”. Komunikacja w obliczu śmierci stanowiła jeden ze składowych komponentów staropolskiego artis bene moriendi, czyli sztuki dobrego umierania.
Riferimenti bibliografici
Baczewski S., Obraz śmierci w XVII-wiecznych kazaniach pogrzebowych, “Roczniki Humanistyczne” 1 (2002), vol. 1, pp. 201–229.
Brzozowski M., Teoria kaznodziejstwa, [in:] Dzieje teologii katolickiej w Polsce, vol. 2: Od Odrodzenia do Oświecenia, part 1: Teologia humanistyczna, M. Rechowicz (ed.), Lublin 1975.
Drob J.A., Trzy zegary. Obraz czasu i przestrzeni w polskich kazaniach barokowych, Lublin 1998.
Drohojowski J., Kazanie podczas pogrzebu Jaśnie Wielmożnego Stanisława hrabi z Posławic Skarbka Ankwicza bywszego Kasztelana Sandeckiego polskich orderów kawalera w kościele Krakowskiem XX Reformatów dnia 10 marca 1785 r., Krakow 1785.
Estreicher K., Bibliografia polska, part 3, vol. 24, Warsaw 1977.
Kościelny R., Kazanie barokowe jako źródło do badań nad mechanizmami kształtowania postaw mieszkańców Rzeczpospolitej, “Nasza Przeszłość” 97 (2002), pp. 89–124.
Kwinta K., Sława nieśmiertelna w śmiertelnym upadku powinna należytość przy wypłaconym długu tryumf śmierci (…) wielmożnego Jegomości Pana Stanisława na dłużenie Dłużewskiego Ziemi Chełskiey Chorążego (…) wielmożnej Jejmości Pani Teodory z Cieszkowskiej Dłużewskiey Ziemi Chełskiey Chorążyny w Dobroczynne Jey Ręce podana, Lwów 1749.
Malczewski K., Z dziejów staropolskiej kultury i cywilizacji, Lublin 2010.
Panuś K., Zarys historii kaznodziejstwa w Kościele Katolickim, part 2: Kaznodziejstwo w Polsce od średniowiecza do baroku, Krakow 2001.
Parażyński F., Zabieg na publicznym Trakcie gornolotnemu sławę Imienia z Antenatów szybko biegnącemu cnót chrześcijańskich pobożności terenu Herbowemu Gryfowi w wielmożnym Imc Panu Józefowi Grodzickiemu przy śmiertelnych jego zwłokach nieodwłocznie pogrzebowym kazaniem liczno dystyngowanemu Audytowi do wiadomości podany roku którego Bóg zabieg, zabieg zbawieniem ludzkim dn. 20 stycznia 1755 w Kościele ww oo. Ref. Poznańskich.
Pawlak W., Karmelitańskie kazania pogrzebowe, “Barok–Historia–Literatura–Sztuka” 16 (2009), no. 1(31), pp. 267–276.
Pazera W., Kaznodziejstwo w Polsce, Od początku do końca epoki baroku, Częstochowa 1999.
Polski Słownik Biograficzny, vol. 1, W. Konopczyński (ed.), Krakow 1935.
Rok B., Człowiek wobec śmierci w kulturze staropolskiej, Wrocław 1995.
Rok B., Druki żałobne w dawnej Polsce XVI–XVIII w., [in:] Wesela, chrzciny, pogrzeby w XVI–XVIII w. Kultura życia i śmierci, H. Suchojad (ed.), Warsaw 2001, pp. 187–203.
Roszkowski B., Jaśniewielmożnej Pani Imci Teressie Hrabinie z Domu Potockich Opaleńskich Woiewodzinie Sieradzkiey, Starościnie Bolesławskiey, Pani, Pani Dobrodzice, Poznań 1775.
Szteinke A., Polscy bracia mniejsi w służbie Ziemi Świętej 1342–1995, Poznań 1999.
Wolański F., Kaznodziejstwo bernardyńskie w staropolskim systemie komunikacji społecznej u schyłku epoki saskiej. Studium kształtowania wyobrażeń i postaw, Toruń 2012.
Wolański F., Radziwiłłowskie uroczystości funeralne w XVIII w. na tle zwyczajów pogrzebowych w Rzeczpospolitej, http://etalpykla.lituanistikadb.lt/fedora/objects/ [access: 1.01.2019].
Wyczawski H., Słownik polskich teologów katolickich, vol. 1, Warsaw 1981.
Wyczawski H., Słownik polskich teologów katolickich, vol. 2, Warsaw 1982.
Zydek S., Radość człowieka cnotliwego, czyli o przyczynach radości w dobie saskiej, „Logos i ethos” 40 (2016), pp. 93–103.
Zydek S., Rola magnatów w kształtowaniu kultury prowincjonalnej w ośrodkach kultu reformatów w Rzeczpospolitej w XVIII w., [in:] Fundator i mecenas. Magnateria Rzeczpospolitej w XVI–XVIII, E. Dubas-Urwanowicz, J. Urwanowicz (eds.), Białystok 2011, pp. 333–339.
Zydek S., Strach i poczucie bezpieczeństwa jako elementy budujące polską mentalność w XVIII wieku w świetle kaznodziejstwa Antoniego Węgrzynowicza (1658–1721), Toruń 2018.
