Uznaniowość decyzji organu podatkowego w przedmiocie umorzenia zaległości podatkowej

Abstrakt

Realizacja obowiązku zapłaty podatków zabezpieczona jest środkami przymusu, jakimi dysponuje Państwo (samorząd), zarówno tymi o charakterze finansowym, administracyjnym jak i wręcz karnym. Ich zastosowanie (lub groźba zastosowania) spowodować ma przestrzeganie wymogów uiszczania danin publicznych, w tym podatków. Jednocześnie jednak faktyczna możliwość realizacji obowiązku ponoszenia danin publicznych uzależniona jest od sytuacji finansowej (ekonomicznej) podatnika. W wielu sytuacjach podatnik – bez zagrożenia dla egzystencji lub istotnego pogorszenia sytuacji majątkowej swojej lub najbliższych – nie będzie w stanie zapłacić podatku. Zasada powszechności opodatkowania nie ma także charakteru bezwzględnego i pierwszeństwa nad innymi zasadami konstytucyjnymi, w tym zasady demokratycznego państwa prawnego czy zasady równości. Doprowadzenie do realizacji zapłaty podatku przy wykorzystaniu środków przymusu może czasami stać w opozycji z innymi wartościami chronionymi przez Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej i ustawy. Instrumentem służącym do rozwiązywania takich konfliktów między wartościami oraz wspierania tych podatników, którzy z różnych powodów (zazwyczaj finansowych) nie są w stanie zapłacić podatku jest właśnie umorzenie zaległości podatkowej. Warto w tym miejscu zwrócić szczególną uwagę na art. 217 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, który w swej treści wprost wskazuje na instytucję umorzenia. Przesądza to o konstytucyjnej wartości instytucji, jaką jest umorzenie. Może być ono zastosowane tylko w stosunku do zaległości podatkowych, czyli już po upływie terminu do zapłaty podatku, co wynika z założenia, że dopóki termin zapłaty nie minie, wszelka ingerencja i zwalnianie podatnika z obowiązków konstytucyjnych byłoby przedwczesne, jako że do czasu upływu terminu w sytuacji podatnika mogą zajść takie zmiany, które umożliwią mu jego zapłatę zobowiązania. Użyte w art. 67a § 1 pkt 3 Ordynacji podatkowej sformułowanie „może” wskazuje, że organ orzekający w przedmiocie umorzenia zaległości podatkowych przy rozpatrywaniu takiej sprawy i wydawaniu rozstrzygnięcia korzysta ze swobody uznania administracyjnego. Wolność decyzyjna w zakresie rozstrzygnięcia na gruncie art. 67a § 1 pkt 3 Ordynacji podatkowej sprawia, że nawet wystąpienie ustawowych przesłanek nie obliguje organu podatkowego do zastosowania instytucji umorzenia w każdym przypadku.