Z różnych źródeł, które dotyczą początków cystersów Żaden z zakonów nie cieszył się taką popularnością jak Exordium Parvum (czyli list pierwszych cystersów do wszystkich ich następców). Jego łacińską wersję można znaleźć w 35 MSS i ok. 20 wydań drukowanych, istnieją także liczne tłumaczenia na inne języki. Oryginał listu musiał być napisany przez jednego z ojców założycieli Zakonu i jego pierwszego klasztoru, prawdopodobnie św. Stefana Hardinga. Przytacza początki nowej wspólnoty zakonnej na tle historycznym i prawnym. Dokument podzielony jest na osiemnaście rozdziałów poprzedzonych Prologiem i tworzy uporządkowaną całość, choć historia powstania opactwa w Citeaux nie jest ułożona w sposób ściśle chronologiczny. Wydanie krytyczne Exordium Parvum ukazało się niedawno nakładem F. de Place. Pierwsi cystersi przybyli do Polski w latach ok. 1140 (?) — 1153, kiedy ich zakon przeżywał swój rozkwit. Do niedawna klasztor w Jędrzejowie uchodził za najstarsze opactwo cystersów w Polsce, jednakże w świetle najnowszych badań wyróżnienie to powinno raczej przypaść klasztorowi w Łęknie. Choć formalne procedury związane z założeniem klasztorów łękńskiego i jędrzejowskiego toczyły się równolegle, w aktach potwierdzających ich lokację widnieją różne daty lat, odpowiednio 1153 i 1154. Z. Kozłowska-Budkowa wykazała, że datowanie w tych dokumentach jest zgodne ze stylem pizańskim (Zwiastowania). Oznaczałoby to, że lokacja łękńska została ogłoszona między 25 marca 1152 r. a 24 marca 1153 r., natomiast lokacja jędrzejowska została nadana pomiędzy 25 marca a połową sierpnia 1153 r. Ustalenia te jasno pokazują, że NMP i opactwo św. Piotra w Łęknie była pierwszą w Polsce fundacją cystersów (protoopactwa); po nim pojawił się najpierw Jędrzejów, a następnie dwadzieścia cztery inne wspólnoty zakonne cystersów.
Bibliografia
Derwich M., Monastycyzm benedyktyński w średniowiecznej Europie i Polsce. Wybrane problemy, Wrocław 1998. [Google Scholar]
Holzherr G. , Reguła benedyktyńska w życiu chrześcijańskim, Tyniec 1988. [Google Scholar]
Kętrzyński W. , Studia nad dokumentami XII wieku, Rozprawy Akademii Umiejętności, Kraków 1891. [Google Scholar]
Kowalski J.W., Monastycyzm wczesnośredniowieczny, w: Katolicyzm wczesnośredniowieczny, red. J. Keller, Warszawa 1973. [Google Scholar]
Kozłowska-Budkowa Z., Repertorjum polskich dokumentów doby piastowskiej, Kraków 1937. [Google Scholar]
Lebeau M. , Chronologie de l ’histoire de Cîteaux, Dijon 1987. [Google Scholar]
Noschitzka C. , Codex manuscriptus 31 Bibliothecae Universitatis Labacensis, w: ASOC 6:1950. [Google Scholar]
Rogier L.J. , Aubert R., Knowles M.D. , t. 1, Od początków do roku 600, Warszawa 1984. [Google Scholar]
Zawadzka, Proces fundowania opactw cysterskich w XII i XIII wieku, „Roczniki Humanistyczne”, 1958. [Google Scholar]
