Zur Hauptnavigation springen Zum Inhalt springen Zur Fußzeile springen
Nasza Przeszłość

Bd. 117 (2012): Nasza Przeszłość

Artykuły

Szkolnictwo kanoników regularnych na Śląsku w świetle reform podejmowanych przez opata Johanna Ignaca Melchiora von Felbigera - wybrane aspekty

  • Wacław Szetelnicki
DOI: https://doi.org/10.52204/np.2012.117.259-300  [Google Scholar]
Veröffentlicht: 2012-06-30

Abstract

Przez lata Kanonicy Regularni wnieśli ogromny wkład w rozwój nauki i kultury łacińskiej w Europie. Kanonicy przybyli do Polski w XI wieku z północnej Francji i Belgii, z potężnych ośrodków należących do opactwa Arrouaise. Kanonicy Regularni założyli pierwsze klasztory na Górze Ślęży pod Wrocławiem, następnie w Trzemesznie i Czerwińsku. Swój specyficzny styl życia łączyli głównie z działalnością duszpasterską. Zakładali ośrodki kulturalne i intelektualne, promowali odnowę duchową związaną z nowym nurtem oddania, określanym mianem „devotio moderna”. Ponadto zakładali i prowadzili szkoły, które cieszyły się dużym zainteresowaniem społeczeństwa. Podstawowym celem niniejszego opracowania jest przedstawienie działalności edukacyjnej tego zakonu na Śląsku, zwłaszcza w epoce nowożytnej. Rozwój systemu oświaty ukazany jest w kontekście okresu życia i pracy największego reformatora oświaty – opata klasztoru żagańskiego Jana Ignacego Melchiora von Felbiger. Ponadto zilustrowano złożoną sytuację i problematykę szkolnictwa kościelnego na Śląsku u progu czasów nowożytnych. Rozpatrywany jest także system oświaty i metody nauczania stosowane przez Kanoników Regularnych w konwentach śląskich, głównie w kontekście przyjmowanych reform, zwłaszcza tych stworzonych przez wspomnianego prałata Jana Felbigera.

Literaturhinweise

  1. Arnold F., Pastoraltheologische Durchblicke, Freiburg im Breisgau 1965. [Google Scholar]
  2. Banaszak M., Historia Kościoła Katolickiego, t. 3, Warszawa 1989 [Google Scholar]
  3. Bautz F. W., Hähn Johann Friedrich, [w:] Biographisch-Bibliographisches Kirchenlexikon, t. 2, Hamm 1990, kol. 434-435. [Google Scholar]
  4. Bieniek J., Szkoła katolicka na Górnym Śląsku w oświetleniu historyczno-prawnym, Katowice 1933. [Google Scholar]
  5. Blaschke J., Geschichte der Stadt Glogau und des Landes, Glogau 1913. [Google Scholar]
  6. Bloth H. G., Johann Julius Hecker (1707-1768). Seine „Universalschule” und seine Stellung zum Pietismus und Absolutismus, [w:] Jahrbuch des Vereins für Westfälische Kirchengeschichte 61(1968), s. 63-129. [Google Scholar]
  7. Błaszczyk T., Zakony na Śląsku w czasach reformacji i reformy kościelnej oraz ich znaczenie, SCh 8 (2001) nr 1, s. 31. [Google Scholar]
  8. Bosl K., Regularkanoniker (Augustinerchorherren) und Seelsorge in Kirche und Gesellschaft des europäischen zwölften Jahrhunderts, München 1979, passim. [Google Scholar]
  9. Brandl M., Die Deutschen katholischen Theologen der Neuzeit. Aufklärung, t. 2, Graz 1978. [Google Scholar]
  10. Buben M. M., Encyklopedie českých a moravských sídelních biskupů, Praha 2000. [Google Scholar]
  11. Burda B., Jan Ignacy Felbiger – osiemnastowieczny reformator szkolnictwa elementarnego na Śląsku i jego wpływ na szkołę ludową w monarchii austriackiej, [w:] 40-lecie powstania Uniwersytetu Śląskiego – szkolnictwo i nauka na Górnym Śląsku, red. A. Barciak, Katowice 2009. [Google Scholar]
  12. Burda B., Szkolnictwo średnie na Dolnym Śląsku w okresie wczesnonowożytnym (1526-1740), Zielona Góra 2007. [Google Scholar]
  13. Burda P. A., Untersuchungen zur mittelalterlichen Schulgeschichte im Bistum Breslau, Breslau 1916. [Google Scholar]
  14. Catalogus abbatum Saganensium [w:] Scriptores Rerum Silesiacarum oder Sammlung Schlesischer Geschichtschreiber namens der Schlesischen Gesellschaft für Vaterländische Cultur, wyd. G. A. Stenzel, t. 1, Breslau 1835. [Google Scholar]
  15. Catechetische Betrachtungen, in denen der Inhalt des heiligen römisch-katholischen Glaubens dergestalt vorgetragen wird, daß Personen, welche in der Jugend schlecht unterrichtet worden, oder die den erhaltenen Unterricht vergessen haben, die Glaubenswahrheiten und Lebenspflichten dieser heilöigen Religion sich leicht und rührend bekannt machen können. Bamberg und Würzburg 1768. [Google Scholar]
  16. Chlebowczyk J., Kultura i oświata, [w:] Historia Śląska 1763-1850, t. II, cz. 2 1807-1850, red. S. Michalkiewicz, Wrocław-Warszawa-Kraków 1970, s. 432-433. [Google Scholar]
  17. Clemenz B., Geschichte des schlesischen Bildungswesens in Mittelalter, Liegnitz 1927. [Google Scholar]
  18. Constable G., The Reformation of the Twelfth Century, Cambridge 2008. [Google Scholar]
  19. Cronica monasterii canonicorum regularium (s. Augustini) in Glacz, wyd. W. Mrozowicz, Wrocław 2003. [Google Scholar]
  20. Deptuła C., Arrowezyjska reforma klasztorów w Polsce po roku 1180 a reforma premonstrateńska. Z problematyki przemian polskiego kanonikatu regularnego w średniowieczu, RH 17 (1969) z. 2, s. 5-49. [Google Scholar]
  21. Deptuła C., Przyczynek do dziejów Ślęży i jej opactwa, Roczniki Humanistyczne (dalej skrót: RH) 15 (1967) z. 2, s. 17-35. [Google Scholar]
  22. Die Evangelien, wie sie von den vier Evangelisten geschrieben worden nebst den Lectionen und Episteln, die das Jahr hindurch in der katholischen Kirche gelesen werden; zum Gebrauch der Leseschüler des Saganschen Stifts, Sagan 1764. [Google Scholar]
  23. Długoborski W., Kultura i oświata [w:] Historia Śląska 1763-1850, t. II, cz. 1 – 1763-1806, red. Tenże, Wrocław-Warszawa-Kraków 1966, s. 433. [Google Scholar]
  24. Długoborski W., Kultura i oświata [w:] Historia Śląska 1763-1850, t. II, cz. 1, 1763-1806, red. W. Długoborski, Wrocław-Warszawa-Kraków 1966, s. 435-436. [Google Scholar]
  25. Doering H., Die gelehrten Theologen Deutschlands im achtzehnten und neunzehnten Jahrhundert, t. 4, Neustadt an der Orla 1835. [Google Scholar]
  26. Dola K., Problemy kościelno duszpasterskie w diecezji wrocławskiej w XV w., SKHS 4 (1986), s. 528. [Google Scholar]
  27. Dola K., Szkolnictwo w rejencji opolskiej w XIX wieku, Studia Pastoralne 1 (2005), s. 206. [Google Scholar]
  28. Engelbrecht H., J. I. Felbiger und die Vereinheitlichung des Primarschulwesens in Österreich, 1981. [Google Scholar]
  29. G. Bauch, Geschichte des Breslauer Schulwesens in der Reformation, Breslau 1909. [Google Scholar]
  30. G. Bauch, Geschichte des Breslauer Schulwesens in der Zeit der Reformation, Breslau 1911. [Google Scholar]
  31. Gach P. P., Kasata zakonów na Śląsku Pruskim w latach 1810-1811, RH 26 (1978) z. 2, s. 233-248. [Google Scholar]
  32. Gawlik S., Myśl pedagogiczna i szkoła ludowa Jana Ignacego Felbigera, Opole 1991. [Google Scholar]
  33. Gierowski J. A., Pietyzm na ziemiach polskich, SKHS 2 (1972), s. 238-261. [Google Scholar]
  34. Gierowski J., Epoka feudalna. Od końca XVI w. do r. 1763 – Oświata i nauka [w:] Historia Śląska do roku 1763, t. I, cz. 3 od końca XVI w. do r. 1763, red. K. Maleczyński, Wrocław-Warszawa-Kraków 1963, s. 561. [Google Scholar]
  35. Gosse M. (opr.), Histoire de l’Abbaye de l’ancienne Congrégation des Chanonines Réguliers d’Arrouaise, Avec des Notes Critiques, Hisroriques & Diplomatiques, Lille 1786, s. 275-276. [Google Scholar]
  36. Graczyk W., Opaci kanoników regularnych z Czerwińska w kapitule kolegiaty św. Michała w Płocku, [w:] Przemijanie i trwanie, s. 129-136. [Google Scholar]
  37. Graczyk W., Zakon kanoników regularnych laterańskich w Polsce w XV wieku, [w:] Święty Stanisław Kazimierczyk, s. 201-208. [Google Scholar]
  38. Grünhagen C., Joseph Moritz von Strachwitz [w:] Allgemeine Deutsche Biographie, t. 36, Leipzig 1893, s. 479-480. [Google Scholar]
  39. Grünhagen C., Schlabrendorf, Ernst Wilhelm von, [w:] Allge-meine Deutsche Biographie, t. 31, red. K. Schmidt, Leipzig 1890, s. 316-319. [Google Scholar]
  40. Grünhagen C.: Philipp Gotthard Graf von Schaffgotsch, Fürstbischof von Breslau [w:] Allgemeine Deutsche Biographie, t. 30, ed. R. F. von Liliencron, Leipzig 1890, s. 545. [Google Scholar]
  41. H. Hoffmann, Sandstift und Pfarrkirche St. Maria in Breslau, Stuttgart-Aalen 1971. [Google Scholar]
  42. Haczkiewicz R., Kościół Mariacki w Żaganiu, Żagań 2003. [Google Scholar]
  43. Hamberger G. Ch., Meusel J. G., Das gelehrte Teutschland, oder Lexikon der jetzt lebenden teutschen Schriftsteller, t. 7, Lemgo 1798, s. 692. [Google Scholar]
  44. Heppe H., Felbiger, Johann Ignaz von, [w:] Allgemeine Deutsche Biographie, t. 6, Leipzig 1877, s. 610-611. [Google Scholar]
  45. Herbermann Ch. (red.), Johann Ignaz von Felbiger [w:] Catholic Encyclopedia, 1913, digit. ed.; J. Van Horn Melton, Absolutism and the Eighteenth-Century Origins of Compulsory Schooling in Prussia and Austria, Cambridge-New York-New Rochelle-Melbourne-Sydney 2002, s. 98-105, 229-230. [Google Scholar]
  46. Hoffmann H., Die Geschichte des Breslauer Alumnats, Breslau 1937, s. 17. [Google Scholar]
  47. J. Sulowski, Felbiger Jan Ignacy, EK 5 Lublin 1989, k. 96-97; J. Mrukwa, Wkład Jana Ignacego Felbigera w reformę szkolnictwa podstawowego w drugiej połowie XVIII w., SSHT 13 (1980), s. 329-339. [Google Scholar]
  48. Jougan A., Słownik kościelny łacińsko-polski, Warszawa 1992. [Google Scholar]
  49. Kämmel H. J., Hecker Julius, [w:] Allgemeine Deutsche Biographie t. 11, Leipzig 1880. [Google Scholar]
  50. Katholisches Gebetbuch, vornehmlich zum Gebrauch gemeiner Leute, Sagan 1768. [Google Scholar]
  51. Kirchliches Handlexikon. Ein Nachschlagebuch über das Gesamtgebiet der Theologie und ihrer Hilfswissenschaften, hrsg. M. Buchberger, t. 1, Freiburg im Breisgau 1907, k. 1437. [Google Scholar]
  52. Kłoczowski J., Wspólnoty zakonne w średniowiecznej Polsce, Lublin 2010, s. 168-169. [Google Scholar]
  53. Kłoczowski J., Zakony na ziemiach polskich w wiekach średnich, [w:] Kościół w Polsce. Średniowiecze, t. 1, Kraków 1966, s. 432. [Google Scholar]
  54. Kodeks dyplomatyczny Śląska, red. K. Maleczyński, t. 1, Wrocław 1956, nr 106. [Google Scholar]
  55. Kopiec J., Historiografia diecezji wrocławskiej do 1821 r., ABiMK 45 (1982), s. 362. [Google Scholar]
  56. Kosler A.M., Die preussische Volksschulpolitik in Oberschlesien 1742-1848, Breslau 1929. [Google Scholar]
  57. Kot S., Historia wychowania. Wychowanie nowoczesne. Od połowy wieku XVIII do współczesnej doby, t. 2, Warszawa 1996. [Google Scholar]
  58. Kowalski S., Dziedzictwo [w:] Klasztor augustianów w Żaganiu zarys dziejów, red. idem, Żary 1999 s. 101. [Google Scholar]
  59. Krömer U., Johan Ignaz von Felbiger. Leben und Werk, Freiburg-Basel-Wien 1966. [Google Scholar]
  60. Kurbisowa B., O początkach kanonii w Trzemesznie, [w:] Europa Słowiańszczyzna – Polska. Studia ku uczczenia profesora Kazimierza Tymienieckiego, Poznań 1970, s. 327-343. [Google Scholar]
  61. Kurdybacha Ł., Z dziejów laicyzacji oświaty, t. 1, Warszawa 1961. [Google Scholar]
  62. Kurze biblische Geschichte der Religion, nach dem Hauptsächlisten von der christlichen Sittenlehre, für die zum Saganschen Stift gehörigen Stadt und Landschulen. Sagan 1776. [Google Scholar]
  63. Laur M., Geschichte des katholischen Schullehrer-Serninariums zu Breslau, Breslau 1865. [Google Scholar]
  64. Lec Z., Jezuici we Wrocławiu (1581-1776), Wrocław 1995. [Google Scholar]
  65. Łatak K. (red.), Święty Stanisław Kazimierczyk. Postać – Środowisko – Kultura – Dziedzictwo, Kraków 2010. [Google Scholar]
  66. Łatak K., Augustianie czy kanonicy regularni. Głos w sprawie poprawnej denominacji, [w:] Przemijanie i trwanie. Kanonicy Regularni Laterańscy w dawnej i współczesnej Polsce. Materiały z Międzynarodowej konferencji zorganizowanej z okazji 600-lecia fundacji opactwa Bożego Ciała w Krakowie, red. K. Łatak, I. Makarczyk, Kraków 2008, s. 39-40. [Google Scholar]
  67. Łatak K., Kanonicy Regularni Laterańscy na Kazimierzu w Krakowie do końca XVI wieku, Ełk 1999. [Google Scholar]
  68. Łatak K., Kongregacja krakowska kanoników regularnych laterańskich na przestrzeni dziejów, Kraków 2002. [Google Scholar]
  69. Łatak K., Prepozytury autonomiczne i kongregacje centralistyczne Kanoników Regularnych w dawnej Polsce, EST 2 (2001), s. 107-129. [Google Scholar]
  70. Łatak K., Przemijanie i trwanie. Kanonicy Regularni Laterańscy w dawnej i współczesnej Polsce. Materiały z Międzynarodowej Konferencji zorganizowanej z okazji 600-lecia fundacji opactwa Bożego Ciała w Krakowie, red. K. Łatak, I. Makarczyk, Kraków 2008. [Google Scholar]
  71. M. Montbach, Statuta Synodalia Dioecesana Sanctae Ecclesiae Wratislaviensis, Wratislaviae 1855, s. 118. [Google Scholar]
  72. Maleczyńska E., Tradycje szkoły polskiej na Śląsku na tle walki o narodowość [w:] Dolny Śląsk. Dzieje. Kultura, t. II, Wrocław-Warszawa 1948, s. 412-432. [Google Scholar]
  73. Mandziuk J., Dzieje kanoników regularnych św. Augustyna na Śląsku, [w:] Przemijanie i trwanie. Kanonicy Regularni Laterańscy w dawnej i współczesnej Polsce, red. K. Łatak, I. Makarczyk, Kraków 2008, s. 288-289. [Google Scholar]
  74. Mandziuk J., Dzieje kanoników regularnych św. Augustyna na Śląsku, SCh 14 (2007) nr 2, s. 80. [Google Scholar]
  75. Mandziuk J., Dzieje kanoników regularnych św. Augustyna na Śląsku, [w:] Przemijanie i trwanie.Kanonicy Regularni Laterańscy w dawnej i współczesnej Polsce, red. K. Łatak, I. Makarczyk, Kraków 2008, s. 295-296. [Google Scholar]
  76. Mandziuk J., Historia Kościoła Katolickiego na Śląsku; czasy reformacji protestanckiej reformy katolickiej i kontrreformacji (1520-1742), t. 2, Warszawa 1995, s. 59-206. [Google Scholar]
  77. Mandziuk J., Kościół katolicki na Śląsku po wojnie 30-letniej, SCh 8 (2001) nr 1, s. 81-82. [Google Scholar]
  78. Mandziuk J., Rola Kościoła katolickiego w szerzeniu oświaty na Śląsku do czasów pruskich, Colloquium Salutis 14 (1982), s. 160-164. [Google Scholar]
  79. Marshall W., Schlesisches Klosterbuch Gorkau. Augustiner-Chorherren-Abtei, dann Propstei. Jahrbuch des Schlesischen Friedrich-Wilhelms-Universität zu Breslau, t. 26 (1985), s. 5. [Google Scholar]
  80. Marszalska J., Miracula błogosławionego Stanisława Kazimierczyka w czasach staropolskich [w:] Święty Stanisław Kazimierczyk, s. 105-115. [Google Scholar]
  81. Marszalska J., Źródła do badań nad dziejami klasztoru kanoników regularnych Bożego Ciała w Krakowie w zbiorach Archiwum OO. Cystersów w Szczyrzycu [w:] Przemijanie i trwanie, s. 297-307. [Google Scholar]
  82. Matusik L., Niektóre aspekty dziejów klasztoru kanoników regularnych w Kłodzku a zagadnienie „Psałterza floriańskiego”, SKHS 20 (1965) nr 3, s. 277-317. [Google Scholar]
  83. Matusik L., Stan badań nad klasztorem kłodzkim na tle klasztorów augustiańskich w Polsce, AUWr. Historia 23 (1964), s. 111-145. [Google Scholar]
  84. Matusik L., Wpływ myśli czeskiej na Śląsku w świetle rękopisów kanoników regularnych św. Augustyna w XIV i XV wieku, AUWr. Historia 17 (1970) nr 109, s. 45. [Google Scholar]
  85. Matusik L., Ze studiów nad średniowieczną kulturą umysłową kanoników regularnych na Śląsku. Jodok z Głuchołazów, SKHS 22 (1967) nr 1-2, s. 54-55. [Google Scholar]
  86. Milis L., L’orde des chanonies reguliers d’Arrovaise, Brugge 1969, s. 141 nn. [Google Scholar]
  87. Milis L.,, Les origines des abbayes de Ślęża et du Piasek a Wrocław, RH 19 (1971) z. 2, s. 5-27. [Google Scholar]
  88. Molsdorf W., Das Schrift-, Buch- und Bibliothekswesen in Schlesien (Schlesische Landeskunde), Leipzig 1913. [Google Scholar]
  89. Mrozowicz W., Kanonicy regularni św. Augustyna (augustianie) na Śląsku, Śląski Kwartalnik Historyczny „Sobótka” 53 (1998) nr 3-4, s. 401-413. [Google Scholar]
  90. Mrozowicz W., Szkoła klasztoru Kanoników Regularnych – Augustianów w Kłodzku w średniowieczu, [w:] Klasztor w Kulturze średniowiecznej Polski, red. A. Pobóg-Lenartowicz, M. Derwich, Opole 1995. [Google Scholar]
  91. Mrozowicz W., Z dyskusji nad początkami klasztorów w średniowiecznej historiografii śląskiej, [w:] Origines mundi, gentium et civitatum, red. S. Rosik, P. Wiszewski, Wrocław 2001, s. 171-178. [Google Scholar]
  92. Mrukwa J., Wkład Jana Ignacego Felbigera w reformę szkolnictwa podstawowego w drugiej połowie XVIII w., SSHT 13 (1980), s. 331-332. [Google Scholar]
  93. Neu eingerichter ABC Buchstabir – und Lesebüchlein zum Gebrauche besonders der Oberschlesischen Schulen Polnisch und Deutsch verfasset. Im Verlage der Katholischen Trivialschule. Mit allergnädigsten Privilegio, Gedruckt bey Johann Christopf Lauher, Sagan 1765. [Google Scholar]
  94. Odnośnie osoby abpa Arnošta z Pardubic np. Arnošta z Pardubic (1297-1364) Postać – Środowisko – Dziedzictwo, red. L. Bobková, R. Gładkiewicz, P. Vorel, Wrocław-Praha-Pardubice 2005, passim. [Google Scholar]
  95. Ostrowski W., Wiejskie szkolnictwo parafialne na Śląsku w drugiej połowie XVII wieku (w świetle wizytacji kościelnych), Wrocław 1971, s. 69-70. [Google Scholar]
  96. Panholzer J. (opr.), Das dutsche Volksschulwesen vor Felbiger [w:] Johann Ignaz von Felbiger. Methodenbuch. Mit einer geschichtlichen Einleitung, Freiburg im Breisgau 1892. [Google Scholar]
  97. Piechocińska J., Walka o szkołę w średniowiecznym Kłodzku, Rocznik Ziemi Kłodzkiej R. 11-13 (1971-1973), s. 7-19. [Google Scholar]
  98. Pobóg-Lenartowicz A., (tzw. „trylogia”): Uposażenie i działalność gospodarcza klasztoru kanoników regularnych we Wrocławiu do początku XVI w., Opole 1994. [Google Scholar]
  99. Pobóg-Lenartowicz A., Edukacja historyczna w klasztorach Kanoników Regularnych w średniowieczu, [w:] Edukacja historyczna a współczesność, red. B. Kubis, Opole 2002, s. 179-180. [Google Scholar]
  100. Pobóg-Lenartowicz A., Kanonicy Regularni na Śląsku. Życie konwentów w śląskich klasztorach Kanoników Regularnych w średniowieczu, Opole 1999. [Google Scholar]
  101. Pobóg-Lenartowicz A., Konwent klasztoru kanoników Regularnych NMP na Piasku we Wrocławiu do początku XVI wieku, Opole 2007. [Google Scholar]
  102. Popiołek K., Historia Śląska od pradziejów do 1945, Katowice 1972, s. 117-121. [Google Scholar]
  103. Rabe C., Alma Mater Leopoldina Kolegium i Uniwersytet Jezuicki we Wrocławiu 1638-1811, tł. L. Wiśniewska, Wrocław 2003. [Google Scholar]
  104. Reimann E., Über die Vorbesserung des niederen Schulwesens in Schlesien in den Jahren 1763-1669, ZGS 17 (1983), s. 317-350. [Google Scholar]
  105. Rethwisch C., Zedlitz, Karl Abraham Freiherr von, [w:] Allgemeine Deutsche Biographie, t. 44, Leipzig 1898, s. 744-748. [Google Scholar]
  106. Romberg W., Johann Ignaz von Felbiger und Kardinal Johann Heinrich von Franckenberg: Wege der religiösen Reform im 18. Jahrhundert, Thorbecke 1999. [Google Scholar]
  107. Römisch-katholischer Catechismus für die dritte Classe der Kinder in den Schulen des Saganschen Stifts, Sagan 1766. [Google Scholar]
  108. Römisch-katholischer Catechismus zum Gebrauch der Schlesischen Schulen für die zweite Classe der Kinde, Sagan 1765. [Google Scholar]
  109. Sauder G., Pietismus [w:] Lexikon für Theologie und Kirche, t. 8, red. W. Kasper, Freiburg-Basel-Rom-Wien 1999, kol. 291-294. [Google Scholar]
  110. Sawicki J., Concilia Poloniae. X. Synody diecezji wrocławskiej i ich statuty, Wrocław 1963, s. 624-625. [Google Scholar]
  111. Schönebaum H., Felbiger, Johann Ignaz v. [w:] Neue Deutsche Biographie, t. 5, hrsg. Historischen Kommission bei der Bayerischen Akademie der Wissenschaften, Berlin 1961, s. 65-66. [Google Scholar]
  112. Schopf H., Augustiner-Chorherren, [w:] Kulturgeschichte der christlichen Orden in Einzeldarstellungen, hrsg. P. Dinzelbacher, J. L. Hogg, Stuttgart 1997, s. 37-54. [Google Scholar]
  113. Schrader W.C., Johann Ignaz von Felbiger und Kardinal Johann Heinrich von Frankenberg: Wege der Religiosen Reform im 18. Jahrhundert (review), The Catholic Historical Review 87 (2001) nr 4, s. 751-752. [Google Scholar]
  114. Schwarzer O., Gustav Bauch. Ein Lebensbild, [w:] Zeitschrift des Vereins für Geschichte Schlesiens, Breslau t. 59 (1925), s. 180-187. [Google Scholar]
  115. Sentencje [w:] Klasztor augustianów w Żaganiu zarys dziejów, red. S. Kowalski, Żary 1999, s. 185-199. [Google Scholar]
  116. Solicki S., Z problematyki średniowiecznych bibliotek śląskich, [w:] Średniowieczna kultura na Śląsku. Zbiór materiałów sesji naukowej Towarzystwa Miłośników Ziemi Brzeskiej i Instytutu Historycznego Uniwersytetu Wrocławskiego Brzeg 18-19 X 1974 r., red. R. Heck, Wrocław 1977, s. 21-43. [Google Scholar]
  117. Sturma L., Die Volksschullwessen Schlesiens, Breslau 1881. [Google Scholar]
  118. Swastek J., Starania i próby założenia uczelni akademickiej na Śląsku na przestrzeni XVI-XVIII wieku, CS 6 (1974). [Google Scholar]
  119. Szramek E., Organiczny związek urzędów szkolnych z kościelnymi w historycznym rozwoju na Śląsku, Roczniki Towarzystwa Przyjaciół Nauk na Śląsku (1929), s. 58-68. [Google Scholar]
  120. Szteinke A. J., Struktury organizacyjne I Zakonu Franciszkańskiego na ziemiach polskich (XIII-XXI w.), [w:] Kościół w Polsce. Dzieje i kultura, t. IX, red. J. Walkusz, Lublin 2010, s. 29-59. [Google Scholar]
  121. Świerk A., Średniowieczna biblioteka klasztoru kanoników regularnych św. Augustyna w Żaganiu, Wrocław 1965. [Google Scholar]
  122. Umiński J., Historia Kościoła. Chrześcijańska starożytność i wieki średnie, t. 1, Lwów 1933. [Google Scholar]
  123. Urban W., Szkolnictwo w Archidiecezji Wrocławskiej, [w:] Zarys dziejów Diecezji Wrocławskiej, Wrocław 1962, s. 89. [Google Scholar]
  124. Urban W., Z dziejów duszpasterstwa w archidiako-nacie wrocławskim w czasach nowożytnych, Warszawa 1971. [Google Scholar]
  125. Visitationsberichte der Diözese Breslau. Archidiakonat Breslau, (wyd.) J. Jungnitz, Breslau 1902. [Google Scholar]
  126. Vollmer F., Die preussische Volksschulpolitik unter Friedrich dem Grossen, Berlin 1918. [Google Scholar]
  127. Wojtyska H. D., Duchowość kanoników regularnych, Saeculum Christianum 3 (1996), s. 123-130. [Google Scholar]
  128. Wojtyska H. D., Nauka i nauczanie kanoników regularnych (na przykładzie kongregacji Bożego Ciała), [w:] Dzieje teologii katolickiej w Polsce, t. 2, cz. 2, red. M. Rechowicz, Lublin 1975, s. 451-507. [Google Scholar]
  129. Zemek M., Glatz-Kłodzko [w:] Die Stifte der Augustiner – Chorherren in Böhmen, Mähren und Ungarn, hrsg. F. Röhrig, Klosterneuburg-Wien 1994, s. 104. [Google Scholar]
  130. Żerelik R., Szkolnictwo na średniowiecznym Śląsku, SKHS 3-4 (1998). [Google Scholar]

Downloads

Keine Nutzungsdaten vorhanden.

Am häufigsten gelesenen Artikel dieser/dieses Autor/in