Skip to main navigation menu Skip to main content Skip to site footer
Nasza Przeszłość

Vol. 143 (2025): Our Past

Articles

Patrocinia of the collegiate churches of the diocese of Wrocław in the middle ages. Part 1

DOI: https://doi.org/10.52204/np.2025.143.31-89  [Google Scholar]
Published: 2025-07-28

Abstract

The Diocese of Wrocław in the mediaeval period had ten collegiate chapters, which, due to the extent of the bishopric, as well as the period of district fragmentation and a considerable number of duchies added splendour to the Church and to the princely courts. The invocations given to churches serving as seats of eccle-siastical corporations point to many circumstances of a religious, social, and political nature. The first part catalogues all collegiate churches in the Diocese of Wrocław, along with the most important information related to the particular religious building and foundation purposes. Further, on the basis of available sources primarily from the Middle Ages, an attempt was made to display all the patrocinia that were used in the collegiate church. The modern sources, primarily visitation reports, were aimed at demonstrating a phenomenon of the permanence of the invocation and possibly its disappearance.

References

  1. Annales Glogovienses Bis Z. J. 1493, w: Scriptores Rerum Silesiacarum, t. 6, wyd. H. Markgraf, Breslau 1877. [Google Scholar]
  2. Bartłomieja Steina Renesansowe Opisanie Wrocławia, oprac. i red. R. Żerelik, Wrocław 1995 [Google Scholar]
  3. Breslauer Urkundenbuch, wyd. G. Korn, t. 1, Breslau 1870 [Google Scholar]
  4. Cronica et numerus episcoporum Wratislaviensium, wyd. W. Kętrzyński, w: „Monumenta Poloniae Historica”, t. 6, Lwów 1893, s. 576-584. [Google Scholar]
  5. Cureo J., Gentis Silesiae Annales complectens historiam de origine, propagatione et migrationibus gentis et recitationem praecipuorum eventuum, qui in Ecclesia et Republica usque ad necem Ludovici Hungariae et Bohemiae regis acciderunt, Witebergae M. D LXXI. [Google Scholar]
  6. Die Inventare der nichtstaatliche Archive Schlesien. Kreis Neustadt, wyd. E. Graber, w: „Codex Diplomaticus Silesiae”, t. 33, Breslau 1928 [Google Scholar]
  7. Jana Długosza Roczniki czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego. Księga siódma, Księga ósma 1241-1299, red. zbiorowa, Warszawa 2009 [Google Scholar]
  8. Kronika Książąt Polskich, tłum. oprac. J. Wojtczak-Szyszkowski, Opole 2019 [Google Scholar]
  9. Monumenta Poloniae Vaticana, t. 3 Analecta Vaticana 1202-1366, wyd. J. Ptaśnik, Kraków 1914, nr 434. [Google Scholar]
  10. Monumenta Vaticana Res Gestas Bohemicas illustrantias, t. 5 Acta Urbani VI et Bonifatii IX 1378-1404, cz. 1, wyd. L. Klicman, Praga 1903, nr 152. [Google Scholar]
  11. Monumenta Vaticana Res Gestas Bohemicas illustrantias, t. 5, Acta Urbani VI et Bonifatii IX, cz. 2 1397-1404, wyd. C. Krofta, Praga 1905, nr 1738. [Google Scholar]
  12. Najstarszy zachowany protokół wizytacyjny kościoła kolegiackiego i kapituły Świętego Krzyża w Opolu z 1653 r., oprac. i wyd. K. Dola, w: „Studia Teologiczno Historyczne Śląska Opolskiego”, t. 12 (1987), s. 223-247. [Google Scholar]
  13. Pobóg-Lenartowicz A., Zaginiona średniowieczna kronika dominikanów opolskich, w: „Studia Teologiczno-Historyczne Śląska Opolskiego”, t. 31 (2011), s. 323-331. [Google Scholar]
  14. Regesten zur schlesischen Geschichte, wyd. C. Grünhagen, K. Wutke, w: “Codex Diplomaticus Silesiae”, t. 16, Breslau 1892, nr: 3021, 3057, 4834. [Google Scholar]
  15. Regesty Dokumentów Kolegiaty w Głogówku, oprac. W. Urban, w: „Rocznik Teologiczny Śląska Opolskiego”, Opole 1970, s. 415, nr 14. [Google Scholar]
  16. Schlesisches Urkundenbuch, t. 1, 971-1230, wyd. Appelt H., Menzel J., Köln 1963, nr: 170, 177, 238, 291, 311. [Google Scholar]
  17. Schlesisches Urkundenbuch, t. 2, 1231-1250, wyd. Irgang W., Appelt H., Menzel J., Köln 1977, nr: 173, 278, 287, 380. [Google Scholar]
  18. Schlesisches Urkundenbuch, t. 3, 1251-1266, wyd. Irgang W., Appelt H., Menzel J., Wien-Köln 1984, nr: 166, 580, 582. [Google Scholar]
  19. Schlesisches Urkundenbuch, t. 4, 1267-1281, wyd. Irgang W., Appelt H., Menzel J., Köln 1988, nr: 55. [Google Scholar]
  20. Schlesisches Urkundenbuch, t. 5, 1282-1290, Irgang W., Appelt H., Menzel, J., Köln 1993, nr: 110, 135, 264, 367, 386, 407, 479. [Google Scholar]
  21. Schlesisches Urkundenbuch, t. 6, 1291-1300, Irgang W., Appelt H., Menzel, J., Köln 1998, nr: 70, 119, 225. [Google Scholar]
  22. Urkunden der stadt Brieg, wyd. C. Grünhagen, w: „Codex Diplomaticus Silesiae”, t. 9, Breslau 1870, nr XXXIV b, 180, 181, 1611, 1644. [Google Scholar]
  23. Urkundenbuch der Stadt Liegnitz und ihres Weichbildes bis zum Jahre 1455, wyd. F. W. Schirrmacher, Liegnitz 1866, nr 236. [Google Scholar]
  24. Visitationsberichte der Diözese Breslau. Archidiakonat Breslau, wyd. J. Jungnitz, Breslau 1902 [Google Scholar]
  25. Visitationsberichte der Diözese Breslau. Archidiakonat Glogau, wyd. J. Jungnitz, Breslau 1907. [Google Scholar]
  26. Visitationsberichte der Diözese Breslau. Archidiakonat Oppeln, wyd. J. Jungnitz, Breslau 1904. [Google Scholar]
  27. Adamski J., Gotycka architektura sakralna na Śląsku w latach 1200-1420. Główne kierunki rozwoju, Kraków 2017 [Google Scholar]
  28. Antkowiak Z., Kościoły Wrocławia, Wrocław 1991 [Google Scholar]
  29. Bazydło J., Gentilis de Montefiore, w: „Encyklopedia Katolicka”, t. 5, red. L. Bieńkowskiego, Lublin 1989, kol. 971-972. [Google Scholar]
  30. Bilska-Ciećwierz M., Powstanie i organizacja kapituł kolegiackich metropolii gnieźnieńskiej w średniowieczu, Kraków 2007 [Google Scholar]
  31. Bilska-Ciećwierz M., Statuty kapituł kolegiackich metropolii gnieźnieńskiej w średniowieczu, w: „Nasza Przeszłość”, t. 108 (2007), s. 183-213. DOI: https://doi.org/10.52204/np.2007.108.183-213 [Google Scholar]
  32. Bober S., Kult św. Idziego w Polsce w świetle wezwań kościołów, Opole 2004 [Google Scholar]
  33. Boras Z., Książęta piastowscy Śląska, Katowice 1978 [Google Scholar]
  34. Chrzanowski T., Głogówek, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk, 1977 [Google Scholar]
  35. Cieślak J., Nowak J., Newerla P., Wawoczny G., Dzieje Parafii Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Raciborzu, red. G. Wawoczny, Racibórz 2005 [Google Scholar]
  36. Dalewski Z., Władza Przestrzeń Ceremoniał. Miejsce i uroczystość inauguracji władzy w Polsce średniowiecznej do końca XIV w., Warszawa 1998 [Google Scholar]
  37. Dobrowolski T., Sztuka na Śląsku, Katowice-Wrocław 1948 [Google Scholar]
  38. Dola K., Szpitale średniowiecznego Śląska, w: „Rocznik Teologiczny Śląska Opolskiego”, t. 1 (1968), s. 239-293. [Google Scholar]
  39. Dola K., Wrocławska Kapituła Katedralna w XV wieku. Ustrój, skład osobowy, działalność, Lublin 1983 [Google Scholar]
  40. Fabisiak P., Wiadomość o Legatach i Nuncyuszach Apostolskich w dawnej Polsce (1075-1863), Ostrów 1864 [Google Scholar]
  41. Fundacje i fundatorzy w średniowieczu i epoce nowożytnej, red. E. Opaliński, T. Wiślicz, Warszawa 2000 [Google Scholar]
  42. Wawoczny G., Kaplica zamkowa w Raciborzu. Perła gotyku i pomnik dziejowy, Racibórz 2016 [Google Scholar]
  43. Gerlic H., Kapituła Głogowska w dobie piastowskiej i jagiellońskiej (1120-1526), Gliwice 1993 [Google Scholar]
  44. Górniak M. R., Fundacja Kolegiaty Głogowskiej, w: Kolegiata głogowska-historia i przyszłość. Materiały z konferencji popularno-naukowej, red. W. Haas, A. Bok, R. Rokaszewicz, Głogów 2006, s. 13-22. [Google Scholar]
  45. Grzybkowski A., Między Formą a Znaczeniem. Studia z ikonografii architektury i rzeźby gotyckiej, Warszawa 1997 [Google Scholar]
  46. Grzybkowski A., Średniowieczne kaplice zamkowe Piastów Śląskich (XII-XIV wiek), Warszawa 1990 [Google Scholar]
  47. Heyne J., Dokumentirte Geschichte des Bisthums und hochstiftes Breslau, t. 2, Breslau 1864 [Google Scholar]
  48. Heyne J., Dokumentirte Geschichte des Bisthums und hochstiftes Breslau, t. 1, Breslau 1860 [Google Scholar]
  49. Jasiński K., Rodowód Piastów śląskich, Kraków 2007 [Google Scholar]
  50. Jasiński K., Rodowód Piastów śląskich, s. 634-636; Tenże, hasło: Kazimierz, Kaźko w: „Encyklopedia Katolicka”, t. 8, red. B. Migut, Lublin 2000, kol. 1279. [Google Scholar]
  51. Jerzak N., Wielki spór biskupa Tomasza II z księciem Henrykiem IV Probusem o należne Kościołowi prawa w latach 1272-1287, Wrocław 2022 [Google Scholar]
  52. Jujeczka S., Duchowni średniowiecznej Legnicy. Studium prozopograficzne nad klerem diecezjalnym, Legnica 2006 [Google Scholar]
  53. Jurek T., Kto i kiedy fundował kolegiatę głogowską?, w: „Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka”, t. 49 (1994), nr 1/2, s. 21-36. [Google Scholar]
  54. Jurek T., Rodowód Pogorzelów, Kraków 2005 [Google Scholar]
  55. Karłowska-Kamzowa A., Sztuka Piastów Śląskich w średniowieczu, Warszawa-Wrocław 1991 [Google Scholar]
  56. Karłowska-Kamzowa A., Sztuka Piastów Śląskich w średniowieczu, Warszawa-Wrocław 1991 [Google Scholar]
  57. Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. VII Województwo opolskie, z. 12 Powiat prudnicki, red. T. Chrzanowski, M. Kornecki, Warszawa 1977 [Google Scholar]
  58. Kelly J. N. D., Encykopedia Papieży, tłum. T. Szafrański, 2006 [Google Scholar]
  59. Kopietz J. A., Das Collegiatstift von St. Nikolaus in Ottmachau (1386-1477), w: „Zeitschrift des Vereins für Geschichte und Alterthum Schlesiens”, red. C. Grünhagen, t. 26, Breslau 1892, s. 131-164. [Google Scholar]
  60. Kozaczewski T., Głogów średniowieczny do końca XIII w. Osadnictwo i architektura, red. H. Kozaczewska-Golasz, Głogów 2006 [Google Scholar]
  61. Kuchendorf C., Das Breslauer Kreuzstift in seiner persönlichen Zusammensetzung von der Gründung (1238) bis 1456, Breslau 1937 [Google Scholar]
  62. Kumor B. S., Dzieje diecezji krakowskiej do roku 1795, t. 1, Kraków 1998 [Google Scholar]
  63. Lalik T., Początki kolegiaty głogowskiej, w: „Prace Lubuskiego Towarzystwa Naukowego”, t. 7, z. 3, s. 63-73. [Google Scholar]
  64. Maciejowski M., Orientacje polityczne biskupów metropolii gnieźnieńskiej 1283-1320, Kraków 2007 [Google Scholar]
  65. Małachowicz E., Wrocławski zamek książęcy i kolegiata św. Krzyża na Ostrowie, Wrocław 1994 [Google Scholar]
  66. Mandziuk J., Historia Kościoła Katolickiego na Śląsku, t. 1, cz. 2 (1302-1417), Warszawa, 2004 [Google Scholar]
  67. Mandziuk J., Kolegiacka kapituła świętokrzyska we Wrocławiu, Warszawa 2021 [Google Scholar]
  68. Mandziuk J., Rządcy (Archi) Diecezji Wrocławskiej na przestrzeni wieków, Wrocław 2018 [Google Scholar]
  69. Mandziuk J., Sakralna sztuka gotycka na Śląsku, Wrocław 2003 [Google Scholar]
  70. Marschall W., Alte Kirchenpatrozinien des Archidiakonates Breslau, Köln 1966 [Google Scholar]
  71. Mateja E., Śląski Kalendarz Liturgiczny Świętych. Geneza i rozwój do czasu reformy Piusa X, Opole 2006 [Google Scholar]
  72. Michałowski R., Princeps Fundator. Studium z dziejów kultury politycznej Polsce X-XIII wieku, Warszawa 1993 [Google Scholar]
  73. Mika N., Dzieje Ziemi Raciborskiej, Kraków 2010 [Google Scholar]
  74. Müller A., Die Pfarrer von Neiße. Ein Beitrag zur schlesischen Presbyterologie, w: „Archiv für schlesische Kirchengeschichte”, t. 14 (1956), s. 59-105. [Google Scholar]
  75. Nieszwiec R., Kościoły opolskie w I połowie XIII w., w: Sacra Silentii Provincia. 800 lat powstania dziedzicznego księstwa opolskiego (1202-2002), red. A. Pobóg-Lenartowicz, Opole 2003, s. 119-124. [Google Scholar]
  76. Nowowiejski A., Wykład Liturgii Kościoła Katolickiego, t. 3, cz. 1 O środkach rozwinięcia kultu, Płock 1905 [Google Scholar]
  77. Piotrowicz K., Bolesław (Bolko) IV, w: „Polski Słownik Biograficzny” t. 2, red. W. Konopczyński, Kraków 1936, s. 278-279. [Google Scholar]
  78. Nieszwiec R., Kapituła Kolegiacka w Opolu w okresie rządów Habsburgów 1532-1741, Opole 2006 [Google Scholar]
  79. Nieszwiec R., Z dziejów kapituły kolegiackiej w Opolu do końca XV wieku, w: Milenium Kościoła na Śląsku. Materiały sympozjum zorganizowanego przez Katedrę Historii Kościoła i Patrologii Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Opolskiego w dniu 31 maja 2000 roku, Opole 2000, s. 69-89. [Google Scholar]
  80. Rajman J., Średniowieczne patrocinia krakowskie, Kraków 2002 [Google Scholar]
  81. Samsonowicz H., Chronologia średniowieczna, Lublin 2016 [Google Scholar]
  82. Schenk W., Rękopisy liturgiczne od XIII do XV wieku w Bibliotece Uniwersyteckiej we Wrocławiu, w: „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, t. 2 (1961), z. 1-2, s. 187-209. DOI: https://doi.org/10.31743/abmk.6202 [Google Scholar]
  83. Schenk W., Rękopisy liturgiczne od XIII do XV wieku w Bibliotece Uniwersyteckiej we Wrocławiu, w: ABMK, t. 6 (1963), s. 191-210. DOI: https://doi.org/10.31743/abmk.6407 [Google Scholar]
  84. Schindler G., Das Breslauer Domkapitel von 1341–1417. Untersuchungen über seine Verfassungsgeschichte und persönliche Zusammensetzung, Breslau 1938 [Google Scholar]
  85. Schramek E. M., Das Kollegiatstift zum hl. Kreuz in Oppeln. ein Beitrag zur Breslauer Diözesangeschichte, Breslau 1915 [Google Scholar]
  86. Schulte L., Die Gründung des Kollegiatstifts Unser Lieben Frau in Groß Glogau, w: „Zeitschrift des Vereins für Geschichte und Alterthum Schlesiens”, t. 48, (1914), s. 19-33. [Google Scholar]
  87. Seppelt F., Löffler K., Dzieje Papieży, tłum. J. Kozolubski, Poznań 1936 [Google Scholar]
  88. Starnawska M., Świętych życie po życiu. Relikwie w kulturze religijnej na ziemiach polskich w średniowieczu, Warszawa 2008 [Google Scholar]
  89. Stelmach R., Kolegiaty na Opolszczyźnie w świetle zachowanych dokumentów (Niemodlin, Opole, Racibórz), w: Tysiącletnie dziedzictwo kulturowe diecezji wrocławskiej, red. A. Barciak, Katowice 2000, s. 171-180. [Google Scholar]
  90. Swastek J., Założenie metropolii praskiej w 1344 roku i sprawa przynależności do niej diecezji wrocławskiej w XIV wieku, mps, ss. 13. Repozytorium ks. prof. Józefa Swastka w dyspozycji autora. [Google Scholar]
  91. Sztuka Wrocławia, red. T. Broniewski, M. Zlat, Wrocław-Warszawa-Kraków 1967 [Google Scholar]
  92. Szymański A., Patrocinia Krzyża Świętego w Polsce, w: „Studia Teologiczno-Historyczne Śląska Opolskiego”, t. 27 (2007), s. 137-155. [Google Scholar]
  93. Tukay H. Eine Untersuchung der Kirchenpatrozinien im mittelalterlichen Archidiakonat Oppeln, Köln-Wien 1976 [Google Scholar]
  94. Urban W., Studia nad dziejami wrocławskiej diecezji w pierwszej połowie XV wieku, Wrocław 1959 [Google Scholar]
  95. Urban W., Studia nad dziejami wrocławskiej diecezji w pierwszej połowie XV w., Wrocław 1959 [Google Scholar]
  96. Wattenbach W., Aus der Wiener hofbibliothek. Mitgetheilt, w: „Zeitschrift des Vereinsfür Geschichte und Alterthum Schlesiens”, t. 10, z. 1, Breslau 1870, s. 122-173. [Google Scholar]
  97. Witkowska A., Titulus Ecclesie. Wezwania współczesnych kościołów katedralnych w Polsce, Warszawa 1999 [Google Scholar]
  98. Wółkiewicz E., Kapituła Kolegiacka św. Bartłomieja w Głogówku (1379-1500), Opole 2005 [Google Scholar]
  99. Wółkiewicz E., Kapituła kolegiacka św. Mikołaja w Otmuchowie. Dzieje-organizacja-skład osobowy (1386-1477), Opole 2004 [Google Scholar]
  100. Wółkiewicz E., Kościół i jego wierni, Struktury kościelne i formy pobożności w średniowiecznej Nysie, Kraków 2014 [Google Scholar]
  101. Wółkiewicz E., Proletariusze Modlitwy? Drogi karier, finanse i kultura materialna niższego kleru w średniowiecznej Nysie, Warszawa 2020 [Google Scholar]
  102. Wróblewski S., Fabrica et Dedicatio. Odbudowa i poświęcenie katedry wrocławskiej w 1951 roku symbolem polskiego dziedzictwa i racji stanu, w: Wróciła sława twoja Vratislavia, Wrocławiu! Więzi kardynała Stefana Wyszyńskiego, Prymasa Polski z Dolnym Śląskiem, red. G. Sokołowski, S. Wróblewski, Wrocław-Lublin 2023, s. 113-191. [Google Scholar]
  103. Wróblewski S., Patrocinia Archidiakonatu Wrocławskiego według protokołów wizytacyjnych z lat 1579-1580, cz. 2, w: „Nasza Przeszłość”, t. 139 (2023), s. 65-97. DOI: https://doi.org/10.52204/np.2023.139.65-96 [Google Scholar]
  104. Zielonka Z., Henryk Prawy, Poznań 2015 [Google Scholar]

Downloads

Download data is not yet available.