Przejdź do głównego menu Przejdź do sekcji głównej Przejdź do stopki
Nasza Przeszłość

Tom 139 (2023): Nasza Przeszłość

Artykuły

Patrocinia archidiakonatu wrocławskiego według protokołów wizytacyjnych z 1579-1580 roku cz. 2

DOI: https://doi.org/10.52204/np.2023.139.65-96  [Google Scholar]
Opublikowane: 30.06.2023

Abstrakt

            Artykuł poświecony został problematyce patrociniów kościołów w archidiakonacie wrocławskim znanych dzięki wizytacjom kanonicznym z l .1579-1580 przeprowadzonych zgodnie z zarządzeniami soboru Trydenckiego w 1547 roku. Przed przystąpieniem do wykonania zarządzenia i zwizytowania diecezji przygotowana została instrukcja, gdzie bardzo mocny akcent położono na kwestię wezwania jakie posiadał dany obiekt katolickiego kultu religijnego. Miało to wielkie znaczenie wobec rozwoju reformacji i odrzucenia dotychczasowego obrządku sakralnego, w tym kultu świętych. Stąd badając pochodzenie i znaczenie wezwań kościołów można było dostrzec cechy charakterystyczne dla religijności wiernych Kościoła na Śląsku mające swoje źródło w okresie średniowiecza. Wśród 36 wizytowanych obiektów wymieniono aż 46 różnych wezwań, które łączone w wielorakie warianty dedykacyjne wskazały 153 przykłady świętych, tajemnic bożych i prawd wiary.

Analiza poszczególnych wezwań, oraz poszukiwania we wcześniejszych źródłach pozwoliła na wskazanie ciągłości kultu, a także jego ewolucję uwydatnioną poprzez pojawienie się także innych tytułów dla tych samych obiektów. Dane o patrociniach w 26 przypadkach są pierwszymi informacjami o wezwaniu dla poszczególnych wymienionych kościołów. Na podstawie przeprowadzonych badań można przyjąć, iż archidiakona wrocławski charakteryzował się otwartością na wiele trendów i przejawów kultury religijnej ówczesnej Europy i Kościoła.

Bibliografia

  1. Dokumenty Soborów Powszechnych, t. 4, (1511-1870) Lateran V, Trydent, Watykan I, oprac. A. Baron, H. Pietras, Kraków 2005 [Google Scholar]
  2. Handbuch des Erzbistums Breslau für das Jahr 1942, Breslau 1942 [Google Scholar]
  3. Kronika xiążąt polskich (Chronica principium Poloniae), wyd. Z. Węclewski, w: Monumenta Poloniae Historica, t. 3, red. A. Małecki, W. Kętrzyński, X. Liske, Lwów 1878 [Google Scholar]
  4. Liber fundationis claustri Sancte Marie Virginis in Heinrichow, czyli Księga Henrykowska, tłum. R. Grodecki, Wrocław 1991 [Google Scholar]
  5. Liber Fundationis Episcopatus Vratislaviensis, wyd. H. Markgraf, J. W. Schulte, w: Codex Diplomaticus Silesiae, t. 14, Breslau 1889 [Google Scholar]
  6. Monumenta Germaniae Franciscana, t. 2, Urkundenbücher, cz. 1, Die Kustodien Goldberg und Breslau 1240-1517, wyd. Ch. Reisch, Düsseldorf 1917, nr 527 [Google Scholar]
  7. Monumenta Vaticana Res Gestas Bohemicas illustrantias, t. 5 Acta Urbani VI et Bonifatii IX 1378-1404, cz. 2, 1397-1404, wyd. C. Krofta, Pragae 1903, nr 1629. [Google Scholar]
  8. Regesten zur schlesischen Geschichte, wyd. C. Grünhagen, K. Wutke, w: Codex Diplomaticus Silesiae, t. 16, Breslau 1892, nr: 2755, 4547 [Google Scholar]
  9. Regesty Śląskie, t. 1, 1343-1348, oprac. K. Bobowski, J. Gilewska-Dubis, W. Korta, B. Turoń, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1975, nr 679 [Google Scholar]
  10. Schematismus des Bisthums Breslau, Breslau 1891 [Google Scholar]
  11. Schlesisches Urkundenbuch, t. 1, 971-1230, wyd. H. Appelt, Wien-Köln-Graz 1977, nr: 16,19, 23, 28, 38, 45, 83, 94, 115, 122, 128, 225, 263, 283, 308 [Google Scholar]
  12. Schlesisches Urkundenbuch, t. 2, 1231-1250, wyd. Irgang W., Appelt H., Menzel J., Köln 1977, nr: 60, 88, 136, 159, 278, 287, 289, 352, 380, 394, 411 [Google Scholar]
  13. Schlesisches Urkundenbuch, t. 3, 1251-1266, wyd. Irgang W., Appelt H., Menzel J., Wien-Köln 1984, nr: 33, 112, 264, 375, 449 [Google Scholar]
  14. Schlesisches Urkundenbuch, t. 4, 1267-1281, wyd. Irgang W., Appelt H., Menzel J., Köln 1988, nr: 34, 393 [Google Scholar]
  15. Schlesisches Urkundenbuch, t. 5, 1282-1290, Irgang W., Appelt H., Menzel, J., Köln 1993, nr: 6, 117, 135, 202, 237, 242, 264, 367, 381, 500 [Google Scholar]
  16. Schlesisches Urkundenbuch, t. 6, 1291-1300, Irgang W., Appelt H., Menzel, J., Köln 1998, nr: 136, 137, 206, 314, 462 [Google Scholar]
  17. Teksty źródłowe do historii Wrocławia, t. 1, do końca XVIII w., wyd. K. Maleczyński, J. Reiter, Wrocław 1951 [Google Scholar]
  18. Urkunden des klosters Kamenz, w: Codex Diplomaticus Silesiae, t. 10, wyd. P. Pfotenhauer, Breslau 188, nr 87, 99 [Google Scholar]
  19. Urkundensammlung zur Geschichte des Fürstenthums Oels bis zum aussterben der piastischen herzogslinie, wyd. W. Haeusler, Breslau 1883, nr 9 [Google Scholar]
  20. Visitationsberichte der Dözese Breslau. Archidiakonat Breslau, wyd. J. Jungnitz, Breslau 1902 [Google Scholar]
  21. Vita S. Hedwigis, w: Scriptores Rerum Silesiacarum, t. 2, wyd. G. A. Stenzel, Breslau 1839, s. 1-127. [Google Scholar]
  22. Araszczuk S., Kult św. Jadwigi na Śląsku w świetle przedtrydenckich wrocławskich ksiąg liturgicznych, Opole 1995 [Google Scholar]
  23. Banik J., Działalność fundacyjna Panów z Pogorzeli na Śląsku w XIII i XIV w. Fundacje kościelne, Warszawa 2009 [Google Scholar]
  24. Boras Z., Książęta piastowscy Śląska, Katowice 1978 [Google Scholar]
  25. Cetwiński M., Rycerstwo Śląskie do końca XIII w. Biogramy i rodowody, Wrocław 1982 [Google Scholar]
  26. Chronik der Stadt Grottkau. Mit Benutzung amtlicher Quellen heraugegeben, Grottkau 1867 [Google Scholar]
  27. Dola K., Studia nad początkami reformacji protestanckiej na Śląsku, Opole 2009 [Google Scholar]
  28. Dola K., Szpitale Średniowiecznego Śląska, w: Rocznik Teologiczny Śląska Opolskiego, Opole 1968 [Google Scholar]
  29. Domański J., Nazwy miejscowe dzisiejszego Wrocławia i dawnego okręgu wrocławskiego, Warszawa 1967 [Google Scholar]
  30. Eysymontt R., Kod genetyczny miasta. Średniowieczne miasta lokacyjne Dolnego Śląska na tle urbanistyki europejskiej, Wrocław 2009 [Google Scholar]
  31. Goliński M., Środa Śląska w średniowieczu, w: Środa Śląska. Dzieje miasta wina i skarbów, red. R. Żerelik, Wrocław 2006 [Google Scholar]
  32. H. Adamy, Die Schlesischen Ortsnamen ihre entstechung und bedeutung, Breslau 1888 [Google Scholar]
  33. Haeulser W., Geschichte des Fürstenthums Oels, Breslau 1883 [Google Scholar]
  34. Heyne J., Dokumentirte Geschichte des Bisthums und hochstiftes Breslau, t. 2, Breslau 1864 [Google Scholar]
  35. Heyne J., Dokumentirte Geschichte des Bisthums und hochstiftes Breslau, t. 2, Breslau 1864 [Google Scholar]
  36. Hoffmann H. Sandstift und pfarrkirche St. Maria in Breslau. Gestalt und Wandel im Laufe der Jahrhunderte, Stuttgart 1971 [Google Scholar]
  37. Hoffmann H., Die des Breslauer Alumnats. Ein Beitrag zur Geschichte der Priesterbildung in Schlesien, Breslau 1935 [Google Scholar]
  38. Jasiński K., Rodowód Piastów śląskich, Kraków 2007 [Google Scholar]
  39. Jujeczka S., Duchowni średniowiecznej Legnicy. Studium prozopograficzne, Legnica 2006 [Google Scholar]
  40. Jungnitz J., Die Breslauer Weihbischöfe, Breslau 1914 [Google Scholar]
  41. Jureczko A., Henryk III Biały. Książę wrocławski (1247-1266), Kraków 2016 [Google Scholar]
  42. Jurek T., Panowie z Wierzbnej. Studium genealogiczne, Kraków 2006 [Google Scholar]
  43. Jurek T., Rodowód Pogorzelów, Kraków 2005 [Google Scholar]
  44. Kanuer P., Kloster Kamenz in Schlesien. Zeit- und Lebensbilder aus seiner Geschichte 1210-. 1810, Liegnitz 1932 [Google Scholar]
  45. Karolewicz G., Z badań nad wezwaniami kościołów, w: Roczniki Humanistyczne, t. 22 (1974), z. 2, s. 215-231 [Google Scholar]
  46. Kelly J. N. D., Encyklopedia Papieży, tłum. T. Szafrański, Warszawa 2006 [Google Scholar]
  47. Kębłowski J., Nysa, Wrocław-Gdańsk 1972 [Google Scholar]
  48. Kiełbasa A., Święta Jadwiga Śląska, Warszawa 1990 [Google Scholar]
  49. Knoblich A., Kurze Geschichte und Beschreibung der zerstörten St. Nicolaikirche vor Breslau, nebst ihrer Filiale St. Michaelis in Groß-Mochbern und der mit ihnen vereinten St. Corporis-Christi-Kirche in Breslau : als Beitrag zur Diözesan- und Kunstgeschichte Schlesiens quellenmäßig zusammengestellt, Breslau 1862 [Google Scholar]
  50. Kopeć J. J., Męka Pańska w religijnej kulturze polskiego średniowiecza. Studium nad pasyjnymi motywami i tekstami liturgicznymi, Warszawa 1975. [Google Scholar]
  51. Kopietz J. A., Das Collegiatstift von St. Nikolaus in Ottmachau (1386-1477), w: Zeitschrift des Vereins für Geschichte und Alterthum Schlesiens, red. C. Grünhagen, t. 26, Breslau 1892 [Google Scholar]
  52. Kopietz J. A., Geschichte der katholischen pfarrei Patschkau, w: Zeitschrift des Vereins für Geschichte und Alterthum Schlesiens, t. 17 (1883) [Google Scholar]
  53. Kościoły i Kaplice Archidiecezji Wrocławskiej, red. J. Pater, Wrocław 2002 [Google Scholar]
  54. Kozaczewski T., Wiejskie kościoły parafialne XIII wieku na Śląsku (miejscowości H-O), Wrocław 1994 [Google Scholar]
  55. Kozłowska-Budkowa Z., Ekard z Kałkowa, w: Polski Słownik Biograficzny, t. VI, red. W. Konopczyński, Kraków 1948 [Google Scholar]
  56. Maciejowski M., Orientacje polityczne biskupów metropolii gnieźnieńskiej 1283-1320, Kraków 2007 [Google Scholar]
  57. Maleczyński K., Historia Śląska, t. 1 do roku 1763, cz. I do połowy XIV w., Wrocław 1960 [Google Scholar]
  58. Maleczyński K., Kilka nie drukowanych dokumentów śląskich z pierwszej połowy XIII w. z różnych archiwów, w: Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka, R. 23 (1968), nr 1, Wrocław 1968, s. 97-105 [Google Scholar]
  59. Maleczyński K., Uwagi nad bullą papieża Hadriana IV dla biskupstwa wrocławskiego opatrzona datą 23 IV 1154, w: Sobótka (1959), nr 3, s. 269-288 [Google Scholar]
  60. Mandziuk J., Biskupi pomocniczy (archi)diecezji wrocławskiej, Wrocław 2019 [Google Scholar]
  61. Mandziuk J., Historia Kościoła katolickiego na Śląsku. Średniowiecze, t. 1, cz. 1 (do 1302 roku), Warszawa 2003 [Google Scholar]
  62. Mandziuk J., Historia Kościoła katolickiego na Śląsku. Średniowiecze, t. 1, cz. 2 (1302-1417), Warszawa 2004 [Google Scholar]
  63. Mandziuk J., Rządcy (Archi) Diecezji Wrocławskiej na przestrzeni wieków, Wrocław 2018 [Google Scholar]
  64. Maroń J., Wojna Trzydziestoletnia na Śląsku. Aspekty militarne, Wrocław-Racibórz 2008 [Google Scholar]
  65. Marschall W., Alte Kirchenpatrozinien des Archidiakonates Breslau, Köln 1966 [Google Scholar]
  66. Mateja, Śląski kalendarz liturgiczny świętych. Geneza i rozwój do czasu reformy papieża Piusa X, Opole 2006 [Google Scholar]
  67. Męczennicy pierwszych wieków chrześcijaństwa, red. M. Starowieyski, Kraków 2020 [Google Scholar]
  68. Michałowski R., Zjazd Gnieźnieński. Religijne przesłanki powstania arcybiskupstwa gnieźnieńskiego, Wrocław 2005 [Google Scholar]
  69. Neuling H., Schlesiens Kirchorte und ihre kirlichen Stiftungen bis zum Ausgange des Mittelalters, Breslau 1902 [Google Scholar]
  70. Nowack A., Der älteste Visitationsbericht über die Breslauer Kathedrale, Kreuzkirche und St. Ägidius vom Jahre 1580, w: Archiv für schlesische Kirchengeschichte, t. 1, Breslau 1936, s. 80-98. [Google Scholar]
  71. Nowacki J., Archidiecezja Poznańska w granicach historycznych i jej ustrój, Poznań 1964 [Google Scholar]
  72. Nowowiejski A., Wykład liturgii Kościoła katolickiego, t. 1, Wiadomości wstępne, część 1, O środkach rozwinięcia kultu, Warszawa 1893 [Google Scholar]
  73. Pedewitz J., Ecclesiae Parochialis s. Jacobi Nissae, wyd. B. Ruffert, Neisse 1905 [Google Scholar]
  74. Pfotenhauer P., Die Schlesischen Siegel von 1250 bis 1300 beziehentlich 1327, Breslau 1879 [Google Scholar]
  75. Pieńkowska-Wiederkehr P., Kult św. Katarzyny aleksandryjskiej w Polsce do końca średniowiecza w świetle wezwań kościołów i kaplic publicznych, w: Kult świętych i ideał świętości w średniowieczu, red. R. Michałowski, Warszawa 2011, s. 149-376. [Google Scholar]
  76. Pobóg-Lenartowicz A., Uposażenie i działalność gospodarcza klasztoru kanoników regularnych NMP na Piasku we Wrocławiu do początku XVI w., Opole 1994 [Google Scholar]
  77. Rajman J., Średniowieczne patrocinia krakowskie, Kraków 2002 [Google Scholar]
  78. Ratzinger J., Opera Omnia, t. 11 Teologia Liturgii. Sakramentalne podstawy życia chrześcijańskiego, tłum. W. Szymona, Lublin 2012 [Google Scholar]
  79. Rocznik Diecezji Opolskiej, Opole 1974 [Google Scholar]
  80. Rozynkowski W., Omnes Sancti et Sanctae Dei. Studium nad kultem świętych w diecezjach pruskich państwa zakonnego, Malbork 2006 [Google Scholar]
  81. W. Rozynkowski, O najstarszych przejawach kultu św. Wawrzyńca w Polsce, w: „Diakon”, nr 12-13 (2015-2016), s. 55-63. [Google Scholar]
  82. Schneider J., Geschichte der Stadt Patschkau nach Urkunden und andern authentischen Quellen bearbeitet, Neisse 1843 [Google Scholar]
  83. Seppelt F. X., Löffler K., Papstgeschichte. Vor den anfängen bis zur gegenwart, München 1933 [Google Scholar]
  84. Silnicki T., Dzieje i ustrój Kościoła katolickiego na Śląsku do końca w. XIV, Warszawa 1953 [Google Scholar]
  85. Sobeczko H. J., Średniowieczny kult liturgiczny czterech głównych patronów Śląska, Człowiek i Kościół w dziejach, red. J. Kopiec, N. Widok, Opole 2009, s. 129-145. [Google Scholar]
  86. Soffner J., Geschichte der katholischen pfarrei Oltaschin nebst deren Adjuncta Bettlern. Ein Beitrag zur Breslauer Diöcesan Geschichte, Breslau 1875 [Google Scholar]
  87. Starnawska M., Kult św. Piotra w Polsce średniowiecznej na tle europejskim, w: Ecclesia. Studia z dziejów Wielkopolski, t. 6, (2011), s. 25-35. [Google Scholar]
  88. Steinborn B., Otmuchów. Paczków, Wrocław 1982 [Google Scholar]
  89. Swastek J., Proweniencja i rozwój kultu św. Jerzego w Polsce w świetle wezwań kościołów w okresie przedtrydenckim, w: Colloquium Salutis. Wrocławskie Studia Teologiczne, (1969), s. 107-126 [Google Scholar]
  90. Swastek J., Założenie metropolii praskiej w 1344 roku i sprawa przynależności do niej diecezji wrocławskiej w XIV wieku, mps, ss. 13, Repozytorium ks. prof. Józefa Swastka w dyspozycji autora. [Google Scholar]
  91. Swastek J., Zarys historii Wiązowa i życia religijnego w tym mieście od epoki wczesnopiastowskiej do czasów współczesnych, mps, Repozytorium ks. prof. Józefa Swastka w dyspozycji autora. [Google Scholar]
  92. Trzebnica. Zarys rozwoju miasta na przestrzeni wieków, red. L. Wiatrowski, Wrocław-Trzebnica 1995 [Google Scholar]
  93. Tukay H., Eine untersuchung der kirchenpatrozinien im mittelalterlichen archidiakonat Oppeln, Köln-Wien 1976 [Google Scholar]
  94. Urban W., Polskie kazanie ze Smogorzewa z 1859 roku, w: Colloquium Salutis. Wrocławskie Studia Teologiczne, (1969), s. 93-101 [Google Scholar]
  95. Urban W., Studia nad dziejami wrocławskiej diecezji w pierwszej połowie XV wieku, Wrocław 1959 [Google Scholar]
  96. Urban W., Z dziejów duszpasterstwa w archidiakonacie wrocławskim w czasach nowożytnych, Warszawa 1971 [Google Scholar]
  97. Wipszycka E., M. Starowieyski, Męczennicy, Kraków 1991 [Google Scholar]
  98. Witkowska A., Święte średniowiecza w patrociniach kościelnych metropolii warmińskiej, w: A. Witkowska, Sancti Mircula Peregrinationes. Wybór tekstów z l. 1974-2008, Lublin 2009, s. 108-124 [Google Scholar]
  99. Wółkiewicz E., Kapituła kolegiacka św. Mikołaja w Otmuchowie. Dzieje-organizacja-skład osobowy (1386-1477), Opole 2004 [Google Scholar]
  100. Wółkiewicz E., Kościół i jego wierni. Struktury kościelne i formy pobożności w średniowiecznej Nysie, Kraków 2014 [Google Scholar]
  101. Wółkiewicz E., Proletariusze Modlitwy? Drogi karier, finanse i kultura materialna niższego kleru w średniowiecznej Nysie, Warszawa 2020 [Google Scholar]
  102. Wróblewski S., Święta Jadwiga-Klejnot Korony Śląska, w: Święta Jadwiga Śląska. Pamięć-dziedzictwo-inspiracja. Księga Roku Jadwiżańskiego, red. G. Sokołowski, Wrocław 2018 [Google Scholar]
  103. Wyrozumski J., O potrzebie badania najstarszych patrociniów, „Kwartalnik Historyczny”, R. 100, nr 4 (1993), s. 63-72 [Google Scholar]
  104. Zaleski W., Święci na każdy dzień, Łódź 1982 [Google Scholar]
  105. Zalewski Z., Święto Bożego Ciała w Polsce do wydania Rytuału Piotrkowskiego (1631), w: Studia z dziejów liturgii w Polsce, red. M. Rechowicz, W. Schenk, Lublin 1973, s. 97-162 [Google Scholar]
  106. Zielonka Z., Henryk Prawy, Poznań 2015 [Google Scholar]
  107. Zientara B., Henryk Brodaty i jego czasy, Warszawa 1997 [Google Scholar]
  108. Żak Ł., Kult Najświętszej Maryi Panny w Polsce do początku XII wieku, w: Salvatoris Mater 10/3 2008, s. 180-227. [Google Scholar]

Downloads

Download data is not yet available.