Ir al menú de navegación principal Ir al contenido principal Ir al pie de página del sitio

Vol. 97 (2002): Nasza Przeszłość

Artykuły

Kazania barokowe jako źródło do badań nad mechanizmami kształtowania postaw mieszkańców Rzeczypospolitej

  • Robert Kościelny
DOI: https://doi.org/10.52204/np.2002.97.89-124  [Google Scholar]
Publicado: 2002-06-30

Resumen

W XVII wieku dość powszechne było, że duchowni, a zwłaszcza osoby zakonne, rzucali z ambon niezwykle ponure wizje przyszłości Polski. Winę za zbliżającą się katastrofę zrzucono na szlachtę katolicką. Polska tonęła, ale – jak podkreślali kaznodzieje – kraj można jeszcze uratować poprzez moralne przebudzenie. Pociągało to za sobą przewartościowanie samej idei szlachty, która w zbyt dużym stopniu uzależniła się od urodzenia, wykluczając inne kwalifikacje, takie jak cnota i wzorowe życie chrześcijańskie. Argumentowano, że bardziej zrównoważone spojrzenie na to, czym jest szlachta, stworzyłoby okazję do uznania i uhonorowania najbardziej zasłużonych mieszczan i chłopów. W innym toku argumentacji za pogarszającą się sytuację Polski obwiniano cudzoziemców i dysydentów religijnych, tj. braci polskich, luteran i kalwinów. Ten sposób myślenia zyskał na sile dzięki temu, że wojna lat 1648-1660, która pozostawiła po sobie ślad bezprecedensowej nędzy i zniszczeń, została wywołana przez obcego najeźdźcę (Szwecję) w zmowie z interesami protestantów. Co więcej, kryzys wywołany najazdem szwedzkim sprawił, że druga, pełna wyrzutów linia, okazała się mało pomocna. Kaznodzieje stanęli przed problemem: jak utrzymać krytykę polskiego społeczeństwa, nie podważając pewności siebie tych Polaków, którzy byli gotowi walczyć z nacierającymi armiami. Trzeba dodać, że krytyczna samoocena nie ustała w okresie „ potopu szwedzkiego”; w rzeczywistości wady i nadużycia zakorzenione w mentalności polskiej klasy rządzącej były nadal ujawniane z niesłabnącym zapałem. Jednocześnie jednak ani wypędzenie Braci Polskich, ani zmiana losów wojny na korzyść Polski nie wpłynęły w żaden sposób na złagodzenie stanowiska tych kaznodziejów, dla których eliminacja zagrożenia dysydenckiego była najważniejszym warunkiem odrodzenie kraju. Tym, co łączyło oba nurty kleryckich opiniotwórców, była chęć zaszczepienia wymiaru moralnego w tradycyjnym modelu polskości katolickiej i politycznej.

Citas

  1. Aronson E., Człowiek istota społeczna, Warszawa 1987. [Google Scholar]
  2. Białobrzeski M., Postilla, t. 2, Kraków 1581. [Google Scholar]
  3. Birkowski F., Kazania przygodne i pogrzebowe, Kraków 1859. [Google Scholar]
  4. Cichowski M., Wyklęcie ministrów ariańskich, Kraków 1654. [Google Scholar]
  5. Dziechcińska H., Oglądanie i słuchanie w kulturze dawnej Polski, Warszawa 1987. [Google Scholar]
  6. Hernas Cz., Barok, Warszawa 1993. [Google Scholar]
  7. Kołakowski L., Czy diabeł m oże być zbaw iony i 27 innych kazań, Warszawa 1983. [Google Scholar]
  8. Kościelny L., Problem tolerancyjności kontrreformatorów w Rzeczypospolitej na przełom ie XVI i XVII wieku, Szczecin 1997. [Google Scholar]
  9. Liberiusz J., Gospodarz nieba i ziem i, Kraków 1665. [Google Scholar]
  10. lumeau J., Strach w kulturze Zachodu, Warszawa 1986. [Google Scholar]
  11. Łagowski B., Co je s t lepsze o d prawdy?, Kraków 1986. [Google Scholar]
  12. Maliszewski K., Problem badań nad dziejami komunikacji społecznej w dobie nowożytnej na przykładzie polskich gazet rękopiśmiennych XVII-XVIII wieku, w: Między barokiem a oświeceniem. Nowe spojrzenie na czasy saskie, Olsztyn 1996. [Google Scholar]
  13. Skarga P., Kazania na niedziele i święta całego roku, cz. 2, Lwów 1898. [Google Scholar]
  14. Tazbir J., Nietolerancja wyznaniowa i wygnanie arian, w: Polska w okresie drugiej wojny północnej 1655-1660, t. 1, Warszawa 1957. [Google Scholar]
  15. Tazbir J., Szlaki kultury polskiej, Warszawa 1986. [Google Scholar]

Descargas

Los datos de descargas todavía no están disponibles.