Dziewiętnastowieczne zarządzenia dla dziekana (na przykładzie dekanatu radomszczańskiego)

Abstract

Relacje z przedstawicielami uznanych religii były integralną częścią polityki zaborczej w XIX wieku na terytorium dawnej Rzeczypospolitej. Doświadczywszy dominacji Kościoła prawosławnego w Rosji, carat próbował ustanowić swoją supremację nad Kościołem rzymskokatolickim także na terenie Królestwa Polskiego. Tam sprawy związane z wyznawaniem wiary były przedkładane Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych i Duchownych, z którą kontaktowali się biskupi i delegaci. Za jej pośrednictwem wydawano dyrektywy krajowe, wnikając tym samym w wewnętrzne sprawy religii. Natomiast konsystorze i dziekani, jako przedstawiciele władzy diecezjalnej, stawali się odbiorcami i pośrednikami przepisów wydawanych nie tylko przez biskupa, ale także przez czynniki cywilne.
Akty dyrektywne i normatywne pełniły taką samą funkcję jak ustawa, dekret, ułaskawienie czy jakakolwiek inna decyzja, mająca wpływ na dziekana. Pisma te przybierały formę manifestów, odezw, listów, instrukcji, rachunków, listów odwoławczych itp. Konsystorz piotrkowski, jako bezpośredni przełożony, wydawał zarządzenia i liczne pisma. Docierały one zwykłą drogą do dziekanatu w Radomsku. Dokumentacja ta jest bezcenna, gdyż daje wgląd w pełny zakres uprawnień dziekanów. Uprawnienia dziekanów radomszczańskich w reżimie administracyjnym Królestwa Polskiego nie są dobrze opisane przez przepisy synodalne oraz prawa i obowiązki określone w ich aktach nominacyjnych. Szersze spojrzenie na rolę tego urzędu pozwala na rozgraniczenie dekretów władzy diecezjalnej i krajowej.