Artykuł stanowi próbę przedstawienia procesów urbanizacyjnych na obszarach majątków ziemskich wielkopolskich klasztorów w okresie od XII do XIV wieku. Autor, korzystając z ustaleń archeologicznych i dostępnych źródeł pisanych, przeprowadził szczegółową analizę powstawania miast w dziewięciu osadach klasztornych, aż do osiągnięcia przez nie tzw. progu lokacyjnego. Na podstawie zebranego materiału stwierdzić można, że miasteczka klasztorne na terenie Wielkopolski nie były powszechnym zjawiskiem. Spośród ogólnej liczby 95 miast istniejących pod koniec XIV wieku, tylko dziewięć należało do wielkopolskich klasztorów, z których dwa powstały w XIII wieku, a siedem w XIV wieku. Zazwyczaj były to małe miasteczka, pełniące funkcje centrów kompleksów majątkowych, lokalnej wymiany handlowej oraz siedzib niewielkich parafii. Wewnętrzna struktura miast klasztornych przypominała te z pozostałych prywatnych miast, podobnie jak one, opierała się na sprawdzonych wzorcach miast królewskich. Wszystkie wymienione miasteczka powstały w obszarach bogatych w lasy i wody powierzchniowe, a ich fizjograficzne położenie zapewniało naturalne możliwości obronne mieszkańcom. Powstanie osiedla miejskiego zawsze było związane z daną sytuacją osadniczą i siecią starych wielkopolskich dróg, prowadzących od Śląska przez Kujawy do Pomorza. Miasta klasztorne powstawały głównie na miejscu wcześniejszych osad targowych, rzadziej osad położonych przy zamkach i wsiach. Fundacja miast miała charakter czysto ekonomiczny. Zawsze poprzedzały je wyraźnie zaznaczone w źródłach procesy komasacji na gruntach opactw oraz ich gruntowna przebudowa. Po spełnieniu funkcji gospodarczych i administracyjnych większość opisywanych miast powróciła do roli wiejskich osad.