Przejdź do głównego menu Przejdź do sekcji głównej Przejdź do stopki
Nasza Przeszłość

Tom 101 (2004): Nasza Przeszłość

Artykuły

Geneza i początki miast w dobrach biskupów poznańskich w Wielkopolsce (XIII-XIV wiek)

  • Mieczysław Brust
DOI: https://doi.org/10.52204/np.2004.101.79-146  [Google Scholar]
Opublikowane: 30.06.2004

Abstrakt

Utworzona po roku 1000 diecezja poznańska obejmowała tereny zachodniej i południowo-zachodniej Wielkopolski. Ani gleby, ani gęstość zaludnienia nie czyniły tego obszaru atrakcyjnym. Niezbyt obiecujące początki nie okazały się jednak poważną przeszkodą w późniejszym wzroście liczby ludności i rozpoczęciu procesów urbanizacyjnych. W dobrach biskupów poznańskich faza intensywnego rozwoju gospodarczego rozpoczęła się w połowie XIII w. i trwała do końca następnego stulecia. Wraz ze wzrostem liczby biskupich majątków ziemskich wokół dogodnie położonych osad nastąpiło ich przekształcenie w ośrodki miejskie (Pszczew, Dolsk, Krobia, Słupca, Ślesin, Śródka, Buk). Z czasem wszystkie one rozwinęły się w lokalne ośrodki handlowe i uzyskały własne parafie, a pięć z nich (Pszczew, Dolsk, Krobia, Ślesin i Buk) było jednocześnie ośrodkami administracyjnymi dóbr kościelnych. Położone wzdłuż głównych szlaków wiodących z Wielkopolski do Niemiec, na Pomorze, Kujawy i Śląsk, miasta biskupie miały dogodne warunki zarówno do rozwoju handlu dalekosiężnego i lokalnego, jak i czerpania z niego korzyści. Wśród biskupów poznańskich, którzy byli pionierami rozwoju gospodarczego latyfundium biskupiego i zakładania nowych miast, byli Bogufał III z Czerlina (1255-1265), Jan II Herbicz (1286-1297), Andrzej Zaremba (1297-1318) i Jan V Doliwa (1356-1374).

            Z siedmiu miast biskupich jedno zostało przyłączone do połowy XIII wieku (Śródka), trzy w drugiej połowie XIII wieku (Buk, Pszczew i Słupca), a trzy w XIV wieku (Krobia, Dolsk i Ślesin). Pewne powiązania nowych miast z wcześniejszymi osadami można prześledzić w przypadku Śródki, Pszczewa i Krobi. O ile Buk znajdował się niedaleko dworu książęcego, o tyle przedinkorporacyjne osady Słupca, Ślesin i Dolsk miały już związek z ruchem, targami i bramami. Mieszkańcy tych miast utrzymywali się przede wszystkim z rolnictwa, w mniejszym stopniu z handlu i wytwórczości. Tylko cztery z nich rozwijały się i przekształciły w ważniejsze ośrodki gospodarcze: Słupca w połowie XV w. (1458 r.) awansowała do drugiej klasy miast wielkopolskich, a Buk, Dolsk i Krobia do klasy trzeciej. Pozostałe ośrodki lokalne nigdy nie pozbyły się wiejskiego charakteru, a ich prawa lokacyjne zostały później cofnięte.

Bibliografia

  1. Bieniaka J., Wielkopolska, Kujawy wobec problemu zjednoczenia państwowego w latach 1300-1306, Toruń 1969. [Google Scholar]
  2. Bogucka M., H.Samsonowicz, Dzieje miast i mieszczaństwa w Polsce przedrozbiorowej, Wrocław 1986. [Google Scholar]
  3. Dubowski A., Zabytkowe kościoły Wielkopolski, Poznań 1956. [Google Scholar]
  4. Hładyłowicz K., Zmiany krajobrazu i rozwój osadnictwa w Wielkopolsce od XIV do XIX wieku, Lwów 1932. [Google Scholar]
  5. Kaczmarczyk Z., Immunitet sądowy i jurysdykcja poimmunitetowa w dobrach Kościoła w Polsce do końca XIV wieku Poznań 1936. [Google Scholar]
  6. Kondracki J., Geografia regionalna Polski, Warszawa 2000. [Google Scholar]
  7. Kozierowski S., Szematyzm historyczny ustrojów parafialnych archidiecezji poznańskiej, Poznań 1935. [Google Scholar]
  8. Nitecki P., Biskupi Kościoła w Polsce. Słownik biograficzny, Warszawa 1992. [Google Scholar]
  9. Podwińska S., Zmiany form osadnictwa wiejskiego na ziemiach polskich we wcześniejszym Średniowieczu. Zręb, wieś, opole. Wrocław 1971. [Google Scholar]
  10. Warschauer A., Die Städtischen Archive in der Provinz Posen, Leipzig 1901. [Google Scholar]
  11. Weymann S., Ze studiów nad zagadnieniem dróg w Wielkopolsce od X do XVIII wieku, PZ R. 9; 1953. [Google Scholar]

Downloads

Download data is not yet available.