Wychowanie i kształcenie dziewcząt w szkołach klasztornych w Krakowie w XVII i XVIII wieku

Abstrakt

Artykuł dotyczy wychowania i edukacji dziewcząt na pensjach klasztornych w Krakowie, które pełniły jednocześnie rolę internatu i szkoły. Dolną granicę rozważań stanowi przełom XVI i XVII wieku, górną początek XIX stulecia. Podyktowane to zostało zmianami, jakie dokonały się w organizacji szkół klasztornych w czasach po soborze trydenckim i po III rozbiorze. W pracy wykorzystano dostępne opracowania i materiały źródłowe, zgromadzone w archiwach klasztorów krakowskich, Archiwum Państwowym w Krakowie, Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego i Bibliotece PAN w Krakowie. Kraków w XVII i XVIII stuleciu stanowił ośrodek życia zakonnego kobiet, była tu największa spośród wszystkich miast Rzeczypospolitej ilość klasztorów żeńskich oraz najwyższa liczba zakonnic. Prowadzeniem szkół zajmowały się mniszki w kilkunastu klasztorach, jedynie karmelitanki nie trudniły się nauczaniem dziewcząt. Zakonem powołanym specjalnie do wychowywania i kształcenia dziewcząt były prezentki.
Szkoły były zlokalizowane w klasztorach za klauzurą, nauczaniem zajmowały się zakonnice nazywane mistrzyniami panien świeckich, a od II połowy XVIII wieku również nauczycielki świeckie. We wszystkich szkołach najważniejsze było wychowanie religijne i ukształtowanie charakteru uczennic. Kształcenie polegało na nauczeniu czytania, pisania, rachunków oraz tzw. robót kobiecych, których zakres uzależniony był od rodzaju zakonu. Od lat 80. XVII wieku w klasztorze wizytek nauczano też języka francuskiego. W większości szkół klasztornych w II połowie XVIII wieku wprowadzono zmiany w programach nauczania, dostosowując je do zmieniających się potrzeb społecznych. Wychowankami były dziewczęta pochodzenia mieszczańskiego i szlacheckiego. Pobyt na pensji był odpłatny, chociaż przyjmowano też bezpłatnie po kilka ubogich dziewcząt. Prowadzone przez zakonnice pensje były jedynymi w tym czasie placówkami edukacji dziewcząt.