Przejdź do głównego menu Przejdź do sekcji głównej Przejdź do stopki
Nasza Przeszłość

Tom 117 (2012): Nasza Przeszłość

Artykuły

Szkoły parafialne kanoników regularnych laterańskich w Małopolsce w czasach staropolskich

  • Kazimierz Łatak
DOI: https://doi.org/10.52204/np.2012.117.351-380  [Google Scholar]
Opublikowane: 30.06.2012

Abstrakt

Kanonicy Regularni Kongregacji Laterańskiej są obecni w Polsce od przełomu XI-XII wieku. W czasach staropolskich mieli sześć probostw w Małopolsce – w parafii Bożego Ciała na Kazimierzu pod Krakowem, w Kłobucku z filią w Truskolasach, w Kraśniku, w Kurozwękach, w Suchej Beskidzkiej z filią w Krzeszowie oraz w Wolbromiu z spółką zależną w Dłużcu. Wszystkie te ośrodki funkcjonowały wspólnie z parafiami, przy których z kolei istniały szkoły. Niektóre szkoły, np. w Krakowie czy Wolbromiu, powstały przed przejęciem parafii przez Kanoników Regularnych, inne organizowano pod ich kierownictwem. Zestawienie uzyskanych danych źródłowych dotyczących tych szkół w czasach staropolskich pokazuje dość wyraźnie, że ich historia i działalność była ściśle związana z historią kraju, historią Kościoła katolickiego i dziejami Zakonu. Już na początku XVII wieku szkoły przypominały swoją formą model szkoły średniowiecznej. Reforma zakonu i jego instytucji dokonana przez proboszcza Marcina Kłoczyńskiego (1612-1644) zaowocowała wprowadzeniem w szkołach decyzji trydenckich, a także elementów zapożyczonych od jezuitów i pijarów. Wojny i kryzys połowy XVII wieku nie wpłynęły znacząco na działalność szkół kanonicznych w Małopolsce. Dopiero w XVIII wieku można mówić o niezadowalającym stanie szkół, co jednak można tłumaczyć nie brakiem opieki Zakonu, ale wojnami i załamaniem gospodarczym. Pozostałe zapisy wizytacji zakonnych dość często wspominają, że dochody konwentu były tak małe, że czasami nie wystarczały na jego codzienne utrzymanie. Z reguły stanowiska administracyjne zajmowali urzędnicy z wyższym wykształceniem. Mieli zwykle stałą pensję oraz prawo do wyżywienia i mieszkania w klasztorze. Spośród szkół prowadzonych przez Kanoników Regularnych w Małopolsce w czasach staropolskich najbardziej zasłużona jest szkoła przy klasztorze Bożego Ciała na podkrakowskim Kazimierzu.

Bibliografia

  1. Alma Mater Tremesnensis, Poznań 1996. [Google Scholar]
  2. Bardecka A., Lokacje miast małopolskich za Władysława Łokietka (1306-1333). Problematyka i stan badań. „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. XXXI, 1983, s. 57n. [Google Scholar]
  3. Błażkiewicz H., Szkolnictwo parafialne w diecezji przemyskiej w latach 1636-1757 w świetle wizytacji biskupich. „Nasza Przeszłość” 46:1976, s. 153-206. [Google Scholar]
  4. Brzęczek B., Szkolnictwo parafialne w diecezji przemyskiej w latach 1740-1760 w świetle wizytacji biskupa W.H. Sierakowskiego, Lublin 1973 [mpis w BKUL]. [Google Scholar]
  5. Chachaj J., Łacińskie szkolnictwo parafialne na Rusi Koronnej od XVI do XVIII wieku, Lublin 2003. [Google Scholar]
  6. Derwich M., Szkoły w dobrach i parafiach opactwa łysogórskiego, [w]: Nauczanie w dawnych wiekach. Edukacja w średniowieczu i u progu ery nowożytnej. Polska na tle Europy, red. W. Iwańczak, K. Bracha, Kielce 1997, s. 47-48. [Google Scholar]
  7. Dzieje klasztoru w Czerwińsku, red. E. Olbromski, Lublin 1997; M Stawski, Pragmatyczna działalność skryptorium klasztornego w Czerwińsku w średniowieczu, [w]: Pismiennictwo pragmatyczne w Polsce do końca XVIII wieku na tle powszechnym, red. J. Gancewski i A. Wałkówski, Olsztyn 2006, s. 168-189. [Google Scholar]
  8. Fijałkowski A., Szkolnictwo parafialne na Mazowszu, [w]: Nauczanie w dawnych wiekach. Edukacja w średniowieczu i u progu ery nowożytnej. Polska na tle Europy, red. W. Iwańczak, K. Bracha, Kielce 1997, s. 41-46. [Google Scholar]
  9. Froch W., Dzieje szkoły lubelskiej przy kościele parafialnym św. Michała w XV-XVIII w., Lublin 1999. [Google Scholar]
  10. Gawlik C., Szkolnictwo parafialne na terenie prepozytury wiślickiej od końca XVI wieku do rozbiorów, Lublin 1976 [mpis w BKUL]. [Google Scholar]
  11. Gliński T., Kanonicy regularni (bożeciałki) w opinii Długosza, [w]: Studia z dziejów, s. 201. [Google Scholar]
  12. Graczyk W., Zakon kanoników regularnych laterańskich w XV wieku, [w]: Święty Stanisław Kazimierczyk (1433-1489). Postać-Środowisko-Kultura-Dziedzictwo, red. K. Łatak, Kraków 2010. [Google Scholar]
  13. Gregoire R., La vocazione sacerdotale. I canonici regolari nel medioevo, Roma 1982. [Google Scholar]
  14. Janowska B., Szkolnictwo parafialne w archidiakonacie warszawskim w XVII-XVIII w., Lublin 1993 [mpis w BKUL]. [Google Scholar]
  15. Karbowiak A., Dzieje wychowania i szkół w Polsce w wiekach średnich, t. 1: Od 966 do 1363, Petersburg 1898; t. 2: Od 1364 do 1432, Petersburg 1903; t. 2: Od 1433 do 1510, Lwów 1923. [Google Scholar]
  16. Karbowiak A., Szkoła katedralna krakowska w wiekach średnich, Kraków 1899; Szkoły diecezyi chełmińskiej w wiekach średnich. „Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu” 6:1899, s. 5-124. [Google Scholar]
  17. Karbowiak A., Szkoły parafialne w Polsce w XIII i XIV wieku. „Rozprawy Wydziału Filozoficznego Akademii Umiejętności” 10:1897, s. 292-360. [Google Scholar]
  18. Kiryk F., Ministri ecclesiae i rectores scholae w wypisach źródłowych z akt konsystorza sandomierskiego z lat 1522-1618, [w]: Religia. Edukacja. Kultura. Księga Pamiątkowa dedykowana profesorowi Stanisławowi Litakowi, Lublin 2002, s. 337-348. [Google Scholar]
  19. Kiryk F., Szkolnictwo i stosunki kulturalne w okresie przedrozbiorowym, [w]: Dzieje Olkusza i regionu olkuskiego, t. 1, Kraków 1978, s. 431-457. [Google Scholar]
  20. Kłobuck, [w]: Słownik Historyczno-Geograficzny Województwa Krakowskiego w Średniowieczu, red. F. Sikora, cz. II, z. 4, Kraków 1993, s. 561-594. [Google Scholar]
  21. Kot S., Historia wychowania, t. 1: Od starożytnej Grecji do połowy w. XVIII, Lwów 1934. [Google Scholar]
  22. Kot S., Szkolnictwo parafialne w Małopolsce XVI-XVIII w., Lwów 1912. [Google Scholar]
  23. Kowalik J., Szkolnictwo parafialne w archidiakonacie sądeckim od XVI do XVIII wieku, Lublin 1983. [Google Scholar]
  24. Krętosz J., Organizacja archidiecezji lwowskiej obrządku łacińskiego od XV wieku do 1772 roku, Lublin 1986. [Google Scholar]
  25. Krukowski J., Nauczyciele krakowskich szkół parafialnych w XVII wieku, [w]: Nauczanie w dawnych wiekach. Edukacja w średniowieczu i u progu ery nowożytnej. Polska na tle Europy, red. W. Iwańczak, K. Bracha, Kielce 1997s. 71-87. [Google Scholar]
  26. Krukowski J., Nauczyciele szkół parafialnych Krakowa w XVI wieku, Kraków 2003. [Google Scholar]
  27. Krukowski J., Szkolnictwo parafialne Krakowa w XVII wieku, Kraków 2001. [Google Scholar]
  28. Leśniakiewicz M., Woźniak B., Parafia w Suchej Beskidzkiej, Kraków 2008; Sucha Beskidzka, red. J. Hampel, F. Kiryk, Kraków 1998. [Google Scholar]
  29. Leśniakiewicz M., Woźniak B., Sucha Beskidzka wczoraj i dziś, Sucha Beskidzka 2005. [Google Scholar]
  30. Lewko M., Donat, w: Encyklopedia Katolicka, t. 4, Lublin 1989, kol. 107. [Google Scholar]
  31. Litak S., Kilka uwag w sprawie szkolnictwa parafialnego w dobie Komisji Edukacji Narodowej, [w]: W kręgu wielkiej reformy, Warszawa 1977, s. 284-289. [Google Scholar]
  32. Litak S., Sieć szkół parafialnych w Rzeczypospolitej w XVI i w pierwszej połowie XVII wieku. Próba podsumowania. „Rozprawy z Dziejów Oświaty” 37:1996, s. 21-35. [Google Scholar]
  33. Litak S., Szkoły parafialne w Polsce w XVIII wieku przed powstaniem Komisji Edukacji Narodowej. „Roczniki Humanistyczne” 25:1977, s. 137-162. [Google Scholar]
  34. Łatak K., Kanonicy regularni laterańscy na Kazimierzu w Krakowie do końca XVI wieku, Ełk 1999. [Google Scholar]
  35. Łatak K., Kongregacja krakowska kanoników regularnych laterańskich na przestrzeni dziejów, Kraków 2002. [Google Scholar]
  36. Łatak K., Ksiądz Stefan Ranatowicz CRL (1617-1694). Barokowy kronikarz i pisarz klasztorny, Kraków 2010. [Google Scholar]
  37. Łatak K., Kultura książki w wolbromskim klasztorze kanoników regularnych laterańskich w czasach nowożytnych. „Echa Przeszłości”, t. XI, Olsztyn 2010, s. 69-90. [Google Scholar]
  38. Łatak K., La vocazione e missione dei canonici regolari della prevostura del Corpus Christi di Cracovia nel periodo pretridentino alla luce delle consuetudines e dei trattati di Pietro Clareta di Roudnice, Roma 2005. [Google Scholar]
  39. Łatak K., Nalbach S., Ze studiów nad kulturą umysłową kanoników regularnych krakowskiej prepozytury Bożego Ciała w XV i XVI wieku, Kraków 2009. [Google Scholar]
  40. Łatak K., Prepozytury autonomiczne i kongregacje centralistyczne kanoników regularnych w dawnej Polsce. „Ełckie Studia Teologiczne” 2:2001, s. 107-130. [Google Scholar]
  41. Łatak K., Prepozytury autonomiczne i kongregacje centralistyczne kanoników regularnych, jw. W 1778 r. [Google Scholar]
  42. Łukaszewicz J., Historya szkół w Koronie i Wielkim Księstwie Litewskim od najdawniejszych czasów aż do roku 1794, t. 1-4, Poznań 1848-1851. [Google Scholar]
  43. Mrozowicz W., Szkoła klasztoru kanoników regularnych – augustianów w Kłodzku w średniowieczu, [w]: Klasztor w kulturze średniowiecznej Polski, Opole 1995, s. 63-64. [Google Scholar]
  44. Nowacki J., Dzieje archidiecezji poznańskiej, t. 2, Poznań 1964. [Google Scholar]
  45. Olczak S., Sieć szkół parafialnych w wielkopolskiej części diecezji poznańskiej w XVII stuleciu. „Roczniki Humanistyczne” 21:1973, s. 171-229. [Google Scholar]
  46. Olczak S., Sieć szkół parafialnych w zachodniej Wielkopolsce w XVIII stuleciu. „Summarium. Sprawozdania Towarzystwa Naukowego KUL” 25:1976, s. 155-162. [Google Scholar]
  47. Olczak S., Szkolnictwo parafialne w Wielkopolsce w XVII i XVIII wieku, Lublin 1978. [Google Scholar]
  48. Olczak S., Szkoły parafialne w archidiakonacie włocławskim w drugiej połowie XVI i pierwszej połowie XVII wieku. „Studia Płockie” 9:1981, s. 155-167. [Google Scholar]
  49. Olczak S., Wizytacja biskupa Rozrażewskiego jako źródło do badań nad szkolnictwem parafialnym. ABMK, 40:1980, s. 183-190. [Google Scholar]
  50. Orczyk A., Zarys historii szkolnictwa i myśli pedagogicznej, Warszawa 2008. [Google Scholar]
  51. Pelczar R., Szkolnictwo parafialne w ziemi przemyskiej i sanockiej (XIV-XVIII w.), Warszawa 1998. [Google Scholar]
  52. Pelczar R., Szkolnictwo w miastach zachodnich ziem województwa ruskiego (XVI-XVIII w.), Rzeszów 1998. [Google Scholar]
  53. Perzanowski Z., Zarys dziejów miasta Kłobucka. „Małopolskie Studia Historyczne” 2, 1958, s. 22-58. [Google Scholar]
  54. Pietrzkiewicz I., Biblioteka kanoników regularnych w Krakowie, Kraków 2003. [Google Scholar]
  55. Podedworny I., Nauczanie w klasztorze kanoników regularnych w Mstowie na przełomie średniowiecza i czasów nowożytnych, [w]: Przemijanie i trwanie. Kanonicy regularni laterańscy w dawnej i współczesnej Polsce, red. K. Łatak i I. Makarczyk, Kraków 2009, s. 453. [Google Scholar]
  56. Ranatowicz S., Casimiriae civitatis, k. 19, 144; B. Krasnowolski, Ulice i place krakowskiego Kazimierza, s. 70-71. [Google Scholar]
  57. Raporty szkół niższych i o szkołach parafialnych 1776-1793, wyd. T. Wierzbowski, Warszawa 1908, s. 56-57. [Google Scholar]
  58. Różański M., Szkolnictwo parafialne w archidiakonacie uniejowskim w latach 1512-1773, Lublin 1999. [Google Scholar]
  59. Różański M., Szkoły parafialne w XVI-XVIII wieku w archidiakonacie uniejowskim, Łódź 2003. [Google Scholar]
  60. Ryś J., Stan szkolnictwa parafialnego w miastach Małopolski w XIII w. „Rozprawy z Dziejów Oświaty” 37:1996, s. 3-19. [Google Scholar]
  61. Ryś J., Szkolnictwo parafialne w miastach Małopolski w XV wieku, Warszawa 1995. [Google Scholar]
  62. Schrott M., De natura et officio Ordinis Canonicorum Regularium. „Ordo Canonicus” 1:1946, s. 2-8. [Google Scholar]
  63. Stawski M., Opactwo czerwińskie w średniowieczu, Warszawa 2007. [Google Scholar]
  64. Szczur S., Liber receptorum et expensarum Petri Stephani 1373-1374, [w]: MPV, t. 9: Acta Camerae Apostolicae, vol. 3, Kraków 1994, s. 4, 24. [Google Scholar]
  65. Tritscher M., Chanoines reguliers de Saint-Augustin. Des temoins pour notre temps, Strassbourg 1997. [Google Scholar]
  66. Urban W., Materiały do słownika wiejskich szkół parafialnych w Małopolsce w XVI wieku. „Kieleckie Studia Historyczne” 12:1994, s. 197-204. [Google Scholar]
  67. Urban W., Regesty do dziejów szkolnictwa parafialnego w pierwszej połowie XVI w. z Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie. ABMK, 66:1996, s. 205-389. [Google Scholar]
  68. Urban W., Szkolnictwo małopolskie od XVI do XVIII wieku, [w]: Nauczanie w dawnych wiekach. Edukacja w średniowieczu i u progu ery nowożytnej. Polska na tle Europy, red. W. Iwańczak, K. Bracha, Kielce 1997, s. 67-70. [Google Scholar]
  69. Wierzbowski T., Szkoły parafialne w Polsce i na Litwie za czasów Komisji Edukacji Narodowej 1773-1794, Kraków 1921. [Google Scholar]
  70. Wiesiołowski J., Szkoły wielkopolskie i ich absolwenci w końcu średniowiecza, [w]: Nauczanie w dawnych wiekach. Edukacja w średniowieczu i u progu ery nowożytnej. Polska na tle Europy, red. W. Iwańczak, K. Bracha, Kielce 1997, s. 23-28. [Google Scholar]
  71. Wiśniowski E., Parafia w średniowiecznej Polsce. Struktura i funkcje społeczne, Lublin 2004. [Google Scholar]
  72. Wiśniowski E., Prepozytura wiślicka do schyłku XVIII wieku. Materiały do struktury organizacyjnej, Lublin 1976, s. 101-106. [Google Scholar]
  73. Wiśniowski E., Sieć szkół parafialnych w Wielkopolsce i Małopolsce w początkach XVI wieku. „Roczniki Humanistyczne” 15:1967, s. 85-127. [Google Scholar]
  74. Wiśniowski E., Uwagi na temat sieci szkół parafialnych w Polsce na przełomie XV/XVI wieku, [w]: Nauczanie w dawnych wiekach. Edukacja w średniowieczu i u progu ery nowożytnej. Polska na tle Europy, red. W. Iwańczak, K. Bracha, Kielce 1997, s. 13. [Google Scholar]
  75. Wiśniowski E., Z zagadnień szkolnictwa parafialnego w Polsce u schyłku wieków średnich. „Folia Societatis Scientiarum Lublinensis” 19:1977, s. 37-42. [Google Scholar]
  76. Witanowski M., Kościół w Kłobucku z XII, XV i XVII wieku. „Sprawozdanie Komisji Historii Sztuki” 9:1913, s. 94-95. [Google Scholar]
  77. Wojtyska H.D., Nauka i nauczanie u kanoników regularnych (na przykładzie kongregacji Bożego Ciała), [w]: Dzieje Teologii Katolickiej w Polsce, t. 2 cz. 2, Lublin 1975, s. 451-507. [Google Scholar]
  78. Zapart A., Szkolnictwo parafialne w archidiakonacie krakowskim od XVI do XVIII wieku, Lublin 1983. [Google Scholar]
  79. Zielińska E., Kultura intelektualna kanoników regularnych z klasztoru w Kraśniku w latach 1469-1563, Lublin 2002. [Google Scholar]

Downloads

Download data is not yet available.