Skip to main navigation menu Skip to main content Skip to site footer
Nasza Przeszłość

Vol. 117 (2012): Our Past

Articles

Parochial schools Canons Regular of the Lateran in Lesser Poland in times of Old Poland

  • Kazimierz Łatak
DOI: https://doi.org/10.52204/np.2012.117.351-380  [Google Scholar]
Published: 2012-06-30

Abstract

Canons Regular of the Lateran have been present in Poland since the turn of the 11th – 12th century. In times of Old Poland they had six provostries in Little Poland – at the parish of Corpus Christi Church in Kazimierz near Cracow, in Kłobuck with a subsidiary in Truskolasy, in Kraśnik, in Kurozwęki, in Sucha Beskidzka with a subsidiary in Krzeszów and in Wolbrom with a subsidiary in Dłużec. All those centers functioned to-gether with parishes, at which – in turn – schools existed. Some schools, as for example those in Cracow or Wolbrom, had been founded before the parish was taken over by the Canons Regular, others were organized under their management. The compilation of the obtained source data concerning those schools in times of Old Poland shows quite clearly that their history and activity was closely connected with the history of the country, the history of the Catholic Church and the history of the Order. Even at the beginning of the 17th century the schools resembled in their form the medieval school model. The reform of the Order and its institutions carried out by provost Marcin Kłoczyński (1612-1644) result-ed in introducing Tridentine decisions in schools, as well as some elements borrowed from the Jesuits and Piarists. Wars and the crisis of the half of the 17th century did not significantly influence the activity of canon schools in Little Poland. It is only in the 18th century that we can speak about unsatisfactory condition of the schools, which, however, can be explained not by the Order’s lack of care, but by wars and economic breakdown. The remaining records of monastic visitations quite often mention that the convent’s income was so small that sometimes it did not suffice for its daily maintenance. As a rule the administrative positions were held by clerks with university education. They usually had a permanent salary and the right of board and lodging in the convent. The school to deserve most merit out of all schools managed by Canons Regular in Little Poland in the times of Old Poland, is the one at the Corpus Christi Convent in Kazimierz near Cracow.

References

  1. Alma Mater Tremesnensis, Poznań 1996. [Google Scholar]
  2. Bardecka A., Lokacje miast małopolskich za Władysława Łokietka (1306-1333). Problematyka i stan badań. „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. XXXI, 1983, s. 57n. [Google Scholar]
  3. Błażkiewicz H., Szkolnictwo parafialne w diecezji przemyskiej w latach 1636-1757 w świetle wizytacji biskupich. „Nasza Przeszłość” 46:1976, s. 153-206. [Google Scholar]
  4. Brzęczek B., Szkolnictwo parafialne w diecezji przemyskiej w latach 1740-1760 w świetle wizytacji biskupa W.H. Sierakowskiego, Lublin 1973 [mpis w BKUL]. [Google Scholar]
  5. Chachaj J., Łacińskie szkolnictwo parafialne na Rusi Koronnej od XVI do XVIII wieku, Lublin 2003. [Google Scholar]
  6. Derwich M., Szkoły w dobrach i parafiach opactwa łysogórskiego, [w]: Nauczanie w dawnych wiekach. Edukacja w średniowieczu i u progu ery nowożytnej. Polska na tle Europy, red. W. Iwańczak, K. Bracha, Kielce 1997, s. 47-48. [Google Scholar]
  7. Dzieje klasztoru w Czerwińsku, red. E. Olbromski, Lublin 1997; M Stawski, Pragmatyczna działalność skryptorium klasztornego w Czerwińsku w średniowieczu, [w]: Pismiennictwo pragmatyczne w Polsce do końca XVIII wieku na tle powszechnym, red. J. Gancewski i A. Wałkówski, Olsztyn 2006, s. 168-189. [Google Scholar]
  8. Fijałkowski A., Szkolnictwo parafialne na Mazowszu, [w]: Nauczanie w dawnych wiekach. Edukacja w średniowieczu i u progu ery nowożytnej. Polska na tle Europy, red. W. Iwańczak, K. Bracha, Kielce 1997, s. 41-46. [Google Scholar]
  9. Froch W., Dzieje szkoły lubelskiej przy kościele parafialnym św. Michała w XV-XVIII w., Lublin 1999. [Google Scholar]
  10. Gawlik C., Szkolnictwo parafialne na terenie prepozytury wiślickiej od końca XVI wieku do rozbiorów, Lublin 1976 [mpis w BKUL]. [Google Scholar]
  11. Gliński T., Kanonicy regularni (bożeciałki) w opinii Długosza, [w]: Studia z dziejów, s. 201. [Google Scholar]
  12. Graczyk W., Zakon kanoników regularnych laterańskich w XV wieku, [w]: Święty Stanisław Kazimierczyk (1433-1489). Postać-Środowisko-Kultura-Dziedzictwo, red. K. Łatak, Kraków 2010. [Google Scholar]
  13. Gregoire R., La vocazione sacerdotale. I canonici regolari nel medioevo, Roma 1982. [Google Scholar]
  14. Janowska B., Szkolnictwo parafialne w archidiakonacie warszawskim w XVII-XVIII w., Lublin 1993 [mpis w BKUL]. [Google Scholar]
  15. Karbowiak A., Dzieje wychowania i szkół w Polsce w wiekach średnich, t. 1: Od 966 do 1363, Petersburg 1898; t. 2: Od 1364 do 1432, Petersburg 1903; t. 2: Od 1433 do 1510, Lwów 1923. [Google Scholar]
  16. Karbowiak A., Szkoła katedralna krakowska w wiekach średnich, Kraków 1899; Szkoły diecezyi chełmińskiej w wiekach średnich. „Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu” 6:1899, s. 5-124. [Google Scholar]
  17. Karbowiak A., Szkoły parafialne w Polsce w XIII i XIV wieku. „Rozprawy Wydziału Filozoficznego Akademii Umiejętności” 10:1897, s. 292-360. [Google Scholar]
  18. Kiryk F., Ministri ecclesiae i rectores scholae w wypisach źródłowych z akt konsystorza sandomierskiego z lat 1522-1618, [w]: Religia. Edukacja. Kultura. Księga Pamiątkowa dedykowana profesorowi Stanisławowi Litakowi, Lublin 2002, s. 337-348. [Google Scholar]
  19. Kiryk F., Szkolnictwo i stosunki kulturalne w okresie przedrozbiorowym, [w]: Dzieje Olkusza i regionu olkuskiego, t. 1, Kraków 1978, s. 431-457. [Google Scholar]
  20. Kłobuck, [w]: Słownik Historyczno-Geograficzny Województwa Krakowskiego w Średniowieczu, red. F. Sikora, cz. II, z. 4, Kraków 1993, s. 561-594. [Google Scholar]
  21. Kot S., Historia wychowania, t. 1: Od starożytnej Grecji do połowy w. XVIII, Lwów 1934. [Google Scholar]
  22. Kot S., Szkolnictwo parafialne w Małopolsce XVI-XVIII w., Lwów 1912. [Google Scholar]
  23. Kowalik J., Szkolnictwo parafialne w archidiakonacie sądeckim od XVI do XVIII wieku, Lublin 1983. [Google Scholar]
  24. Krętosz J., Organizacja archidiecezji lwowskiej obrządku łacińskiego od XV wieku do 1772 roku, Lublin 1986. [Google Scholar]
  25. Krukowski J., Nauczyciele krakowskich szkół parafialnych w XVII wieku, [w]: Nauczanie w dawnych wiekach. Edukacja w średniowieczu i u progu ery nowożytnej. Polska na tle Europy, red. W. Iwańczak, K. Bracha, Kielce 1997s. 71-87. [Google Scholar]
  26. Krukowski J., Nauczyciele szkół parafialnych Krakowa w XVI wieku, Kraków 2003. [Google Scholar]
  27. Krukowski J., Szkolnictwo parafialne Krakowa w XVII wieku, Kraków 2001. [Google Scholar]
  28. Leśniakiewicz M., Woźniak B., Parafia w Suchej Beskidzkiej, Kraków 2008; Sucha Beskidzka, red. J. Hampel, F. Kiryk, Kraków 1998. [Google Scholar]
  29. Leśniakiewicz M., Woźniak B., Sucha Beskidzka wczoraj i dziś, Sucha Beskidzka 2005. [Google Scholar]
  30. Lewko M., Donat, w: Encyklopedia Katolicka, t. 4, Lublin 1989, kol. 107. [Google Scholar]
  31. Litak S., Kilka uwag w sprawie szkolnictwa parafialnego w dobie Komisji Edukacji Narodowej, [w]: W kręgu wielkiej reformy, Warszawa 1977, s. 284-289. [Google Scholar]
  32. Litak S., Sieć szkół parafialnych w Rzeczypospolitej w XVI i w pierwszej połowie XVII wieku. Próba podsumowania. „Rozprawy z Dziejów Oświaty” 37:1996, s. 21-35. [Google Scholar]
  33. Litak S., Szkoły parafialne w Polsce w XVIII wieku przed powstaniem Komisji Edukacji Narodowej. „Roczniki Humanistyczne” 25:1977, s. 137-162. [Google Scholar]
  34. Łatak K., Kanonicy regularni laterańscy na Kazimierzu w Krakowie do końca XVI wieku, Ełk 1999. [Google Scholar]
  35. Łatak K., Kongregacja krakowska kanoników regularnych laterańskich na przestrzeni dziejów, Kraków 2002. [Google Scholar]
  36. Łatak K., Ksiądz Stefan Ranatowicz CRL (1617-1694). Barokowy kronikarz i pisarz klasztorny, Kraków 2010. [Google Scholar]
  37. Łatak K., Kultura książki w wolbromskim klasztorze kanoników regularnych laterańskich w czasach nowożytnych. „Echa Przeszłości”, t. XI, Olsztyn 2010, s. 69-90. [Google Scholar]
  38. Łatak K., La vocazione e missione dei canonici regolari della prevostura del Corpus Christi di Cracovia nel periodo pretridentino alla luce delle consuetudines e dei trattati di Pietro Clareta di Roudnice, Roma 2005. [Google Scholar]
  39. Łatak K., Nalbach S., Ze studiów nad kulturą umysłową kanoników regularnych krakowskiej prepozytury Bożego Ciała w XV i XVI wieku, Kraków 2009. [Google Scholar]
  40. Łatak K., Prepozytury autonomiczne i kongregacje centralistyczne kanoników regularnych w dawnej Polsce. „Ełckie Studia Teologiczne” 2:2001, s. 107-130. [Google Scholar]
  41. Łatak K., Prepozytury autonomiczne i kongregacje centralistyczne kanoników regularnych, jw. W 1778 r. [Google Scholar]
  42. Łukaszewicz J., Historya szkół w Koronie i Wielkim Księstwie Litewskim od najdawniejszych czasów aż do roku 1794, t. 1-4, Poznań 1848-1851. [Google Scholar]
  43. Mrozowicz W., Szkoła klasztoru kanoników regularnych – augustianów w Kłodzku w średniowieczu, [w]: Klasztor w kulturze średniowiecznej Polski, Opole 1995, s. 63-64. [Google Scholar]
  44. Nowacki J., Dzieje archidiecezji poznańskiej, t. 2, Poznań 1964. [Google Scholar]
  45. Olczak S., Sieć szkół parafialnych w wielkopolskiej części diecezji poznańskiej w XVII stuleciu. „Roczniki Humanistyczne” 21:1973, s. 171-229. [Google Scholar]
  46. Olczak S., Sieć szkół parafialnych w zachodniej Wielkopolsce w XVIII stuleciu. „Summarium. Sprawozdania Towarzystwa Naukowego KUL” 25:1976, s. 155-162. [Google Scholar]
  47. Olczak S., Szkolnictwo parafialne w Wielkopolsce w XVII i XVIII wieku, Lublin 1978. [Google Scholar]
  48. Olczak S., Szkoły parafialne w archidiakonacie włocławskim w drugiej połowie XVI i pierwszej połowie XVII wieku. „Studia Płockie” 9:1981, s. 155-167. [Google Scholar]
  49. Olczak S., Wizytacja biskupa Rozrażewskiego jako źródło do badań nad szkolnictwem parafialnym. ABMK, 40:1980, s. 183-190. [Google Scholar]
  50. Orczyk A., Zarys historii szkolnictwa i myśli pedagogicznej, Warszawa 2008. [Google Scholar]
  51. Pelczar R., Szkolnictwo parafialne w ziemi przemyskiej i sanockiej (XIV-XVIII w.), Warszawa 1998. [Google Scholar]
  52. Pelczar R., Szkolnictwo w miastach zachodnich ziem województwa ruskiego (XVI-XVIII w.), Rzeszów 1998. [Google Scholar]
  53. Perzanowski Z., Zarys dziejów miasta Kłobucka. „Małopolskie Studia Historyczne” 2, 1958, s. 22-58. [Google Scholar]
  54. Pietrzkiewicz I., Biblioteka kanoników regularnych w Krakowie, Kraków 2003. [Google Scholar]
  55. Podedworny I., Nauczanie w klasztorze kanoników regularnych w Mstowie na przełomie średniowiecza i czasów nowożytnych, [w]: Przemijanie i trwanie. Kanonicy regularni laterańscy w dawnej i współczesnej Polsce, red. K. Łatak i I. Makarczyk, Kraków 2009, s. 453. [Google Scholar]
  56. Ranatowicz S., Casimiriae civitatis, k. 19, 144; B. Krasnowolski, Ulice i place krakowskiego Kazimierza, s. 70-71. [Google Scholar]
  57. Raporty szkół niższych i o szkołach parafialnych 1776-1793, wyd. T. Wierzbowski, Warszawa 1908, s. 56-57. [Google Scholar]
  58. Różański M., Szkolnictwo parafialne w archidiakonacie uniejowskim w latach 1512-1773, Lublin 1999. [Google Scholar]
  59. Różański M., Szkoły parafialne w XVI-XVIII wieku w archidiakonacie uniejowskim, Łódź 2003. [Google Scholar]
  60. Ryś J., Stan szkolnictwa parafialnego w miastach Małopolski w XIII w. „Rozprawy z Dziejów Oświaty” 37:1996, s. 3-19. [Google Scholar]
  61. Ryś J., Szkolnictwo parafialne w miastach Małopolski w XV wieku, Warszawa 1995. [Google Scholar]
  62. Schrott M., De natura et officio Ordinis Canonicorum Regularium. „Ordo Canonicus” 1:1946, s. 2-8. [Google Scholar]
  63. Stawski M., Opactwo czerwińskie w średniowieczu, Warszawa 2007. [Google Scholar]
  64. Szczur S., Liber receptorum et expensarum Petri Stephani 1373-1374, [w]: MPV, t. 9: Acta Camerae Apostolicae, vol. 3, Kraków 1994, s. 4, 24. [Google Scholar]
  65. Tritscher M., Chanoines reguliers de Saint-Augustin. Des temoins pour notre temps, Strassbourg 1997. [Google Scholar]
  66. Urban W., Materiały do słownika wiejskich szkół parafialnych w Małopolsce w XVI wieku. „Kieleckie Studia Historyczne” 12:1994, s. 197-204. [Google Scholar]
  67. Urban W., Regesty do dziejów szkolnictwa parafialnego w pierwszej połowie XVI w. z Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie. ABMK, 66:1996, s. 205-389. [Google Scholar]
  68. Urban W., Szkolnictwo małopolskie od XVI do XVIII wieku, [w]: Nauczanie w dawnych wiekach. Edukacja w średniowieczu i u progu ery nowożytnej. Polska na tle Europy, red. W. Iwańczak, K. Bracha, Kielce 1997, s. 67-70. [Google Scholar]
  69. Wierzbowski T., Szkoły parafialne w Polsce i na Litwie za czasów Komisji Edukacji Narodowej 1773-1794, Kraków 1921. [Google Scholar]
  70. Wiesiołowski J., Szkoły wielkopolskie i ich absolwenci w końcu średniowiecza, [w]: Nauczanie w dawnych wiekach. Edukacja w średniowieczu i u progu ery nowożytnej. Polska na tle Europy, red. W. Iwańczak, K. Bracha, Kielce 1997, s. 23-28. [Google Scholar]
  71. Wiśniowski E., Parafia w średniowiecznej Polsce. Struktura i funkcje społeczne, Lublin 2004. [Google Scholar]
  72. Wiśniowski E., Prepozytura wiślicka do schyłku XVIII wieku. Materiały do struktury organizacyjnej, Lublin 1976, s. 101-106. [Google Scholar]
  73. Wiśniowski E., Sieć szkół parafialnych w Wielkopolsce i Małopolsce w początkach XVI wieku. „Roczniki Humanistyczne” 15:1967, s. 85-127. [Google Scholar]
  74. Wiśniowski E., Uwagi na temat sieci szkół parafialnych w Polsce na przełomie XV/XVI wieku, [w]: Nauczanie w dawnych wiekach. Edukacja w średniowieczu i u progu ery nowożytnej. Polska na tle Europy, red. W. Iwańczak, K. Bracha, Kielce 1997, s. 13. [Google Scholar]
  75. Wiśniowski E., Z zagadnień szkolnictwa parafialnego w Polsce u schyłku wieków średnich. „Folia Societatis Scientiarum Lublinensis” 19:1977, s. 37-42. [Google Scholar]
  76. Witanowski M., Kościół w Kłobucku z XII, XV i XVII wieku. „Sprawozdanie Komisji Historii Sztuki” 9:1913, s. 94-95. [Google Scholar]
  77. Wojtyska H.D., Nauka i nauczanie u kanoników regularnych (na przykładzie kongregacji Bożego Ciała), [w]: Dzieje Teologii Katolickiej w Polsce, t. 2 cz. 2, Lublin 1975, s. 451-507. [Google Scholar]
  78. Zapart A., Szkolnictwo parafialne w archidiakonacie krakowskim od XVI do XVIII wieku, Lublin 1983. [Google Scholar]
  79. Zielińska E., Kultura intelektualna kanoników regularnych z klasztoru w Kraśniku w latach 1469-1563, Lublin 2002. [Google Scholar]

Downloads

Download data is not yet available.