Przejdź do głównego menu Przejdź do sekcji głównej Przejdź do stopki
Nasza Przeszłość

Tom 114 (2010): Nasza Przeszłość

Artykuły

Antyklerykalizm Socjaldemokracji Królestwa Polskiego i Litwy w końcu XIX i na początku XX wieku

  • Aleksander Gotowicz
DOI: https://doi.org/10.52204/np.2010.114.159-196  [Google Scholar]
Opublikowane: 30.12.2010

Abstrakt

Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy była niewątpliwie jedną z najbardziej radykalnych partii politycznych XIX i XX wieku. Tym, co ją wyróżniało, był stosunek do sprawy narodowej, przejawiający się w odrzuceniu idei niepodległości Polski oraz, co najciekawsze, w żarliwym antyklerykalizmie. Niniejszy artykuł przedstawia analizę głównych ruchów agitacyjnych w walce socjaldemokratów z duchowieństwem katolickim, a także próby ukierunkowanych działań podejmowanych przez środowisko kościelne. Analiza obejmuje okres od początku istnienia SDRP, tj. od 1893 r., do sformalizowania stanowiska SDRP w 1905 r., w którym to czasie działalność partii była zorganizowana w formie "kółek".

Bibliografia

  1. stycznia 1886 r., „Kurjerek Robotniczy”, nr 1, marzec 1901, s. 1-2. [Google Scholar]
  2. Bazylow L., Historia Rosji, t. 2, Warszawa 1983. [Google Scholar]
  3. Bender R., Gałka A, Popiel (Chościak Popiel) Wincenty Teofil (1825-1912), [w:] Polski słownik biograficzny, t. 27, red. E. Rostworowski. [Google Scholar]
  4. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1983, s. 580-581. [Google Scholar]
  5. Blobaum R., The Revolution of 1905-1907 and the Crisis of Polish Catholicism, „Slavic Review”, vol. 47, 1988, nr 4, s. 670-671. [Google Scholar]
  6. Burżuazja i duchowieństwo na usługach cara. Dwojaka Sprawiedliwość, Ibidem, nr 20, wrzesień 1904; przedruk: SDKPiL 1893-1904, s. 549. [Google Scholar]
  7. Chmura J. [R. Luksemburg], Kościół a socjalizm, Warszawa 1906. [Google Scholar]
  8. Chrześcijaństwo w Polsce. Zarys przemian 966-1979, red. J. Kłoczowski, Lublin 1992. [Google Scholar]
  9. Chwalba A. „Czy socjalista może być katolikiem?” Kwestia udziału wierzących w polskich partiach socjalistycznych doby zaborów, „Kwartalnik Historyczny”, 92(1985), nr 2, s. 235-250. [Google Scholar]
  10. Chwalba A., Dylągowa H, Żarnowska A., Kościół katolicki – religia i ruch robotniczy, „Przegląd Historyczny”, 83(1992), z. 2, s. 281-297. [Google Scholar]
  11. Chwalba A., Dzień święty czy odpoczynek niedzielny? (Niedziela w perspektywie polskich socjalistów), „Przegląd Humanistyczny”, 34(1990), nr 8/9, s. 65-78. [Google Scholar]
  12. Chwalba A., Polskie partie socjalistyczne wobec świąt religijnych na przełomie XIX i XX wieku, „Analecta Cracoviensia”, t. 21/22, 1989/1990, s. 353-374. [Google Scholar]
  13. Chwalba A., Kościół katolicki a socjaliści polscy na przełomie XIX i XX w., „Studia Historyczne”, 38(1995), z. 1, s. 55-71. [Google Scholar]
  14. Chwalba A., Odezwy SDKPiL. Próba analizy, „Z Pola Walki”, 20(1977), nr 2, s. 230. [Google Scholar]
  15. Czego chcemy?, „Przegląd Robotniczy”, nr 5, 1904, s. 10. [Google Scholar]
  16. Encyklika Świętego Ojca naszego Leona XIII z boskiej opatrzności papieża do biskupów polskich, Warszawa 1894. [Google Scholar]
  17. Fijałek B., Lata walki. Wspomnienia SDKPiL-owca, Warszawa 1955. [Google Scholar]
  18. Frazeologia chrześcijańska w polskiej literaturze socjalistycznej doby zaborów, „Przegląd Historyczny”, 77(1986), z. 2, s. 223-239. [Google Scholar]
  19. Główniejsze uchwały zjazdów i poszczególnych konferencyj SDKPiL, „Z Pola Walki”, nr 16, Moskwa-Leningrad 1934, s. 125. [Google Scholar]
  20. Kłoczowski J., Müllerowa L., Skarbek J., Zarys dziejów Kościoła katolickiego w Polsce, Kraków 1986. [Google Scholar]
  21. Kalabiński S., Fijałek Bronisław (1881-1958), [w:] Słownik biograficzny działaczy polskiego ruchu robotniczego, t. 2, red. F. Tych, Warszawa 1987, s. 94. [Google Scholar]
  22. Kalabiński S., Tych F., Czwarte powstanie czy pierwsza rewolucja. Lata 1905-1907 na ziemiach polskich, Warszawa 1976. [Google Scholar]
  23. Kancewicz J., Powstanie i początki działalności Socjaldemokracji Królestwa Polskiego (1893-1895), „Z Pola Walki”, 6(1963), nr 4, s. 39. [Google Scholar]
  24. Kiełza A., Wspomnienia z pracy w Polskiej Partii Socjalistycznej i Socjal-Demokracji Królestwa Polskiego, „Dzieje Najnowsze”, 1(1947), z. 2, s. 462. [Google Scholar]
  25. Kler przeciwko socjalizmowi, „Robotnik”, nr 43, 30 grudnia 1901, s. 1. [Google Scholar]
  26. Klerykalna filantropia, „Robotnik”, nr 14, luty 1904, s. 4. [Google Scholar]
  27. Kłoczowski J., Dzieje chrześcijaństwa polskiego, Warszawa 2000. [Google Scholar]
  28. Koral W., Spotkanie z SDKPiL i jej działaczami, [w:] W pracy i w walce. Wspomnienia robotników warszawskich z przełomu XIX i XX wieku, opr. J. Durko, Warszawa 1970, s. 111. [Google Scholar]
  29. Korespondencje, „Sprawa Robotnicza”, nr 19, styczeń 1895; przedruk: SDKPiL, t. 1, cz. 1, s. 367. [Google Scholar]
  30. Kormanowa Ż, Materiały do bibliografii druków socjalistycznych na ziemiach polskich w latach 1866-1918, Warszawa 1949. [Google Scholar]
  31. Krawczak T., Rewolucja 1905-1907 a życie społeczno-religijne. Ruch mariawitów, [w:] Społeczeństwo i polityka – dorastanie do demokracji. Kultura polityczna w Królestwie Polskim na początku XX wieku, red. A. Żarnowska, T. Wolsza, Warszawa 1993, s. 116, 117. [Google Scholar]
  32. Krisań M., Chłopi wobec zmian cywilizacyjnych w Królestwie Polskim w drugiej połowie XIX – początku XX wieku, Warszawa 2008. [Google Scholar]
  33. Krzywobłocka B., Antyklerykalne tradycje ruchu ludowego i robotniczego, [w:] Problemy religii i laicyzacji. Podręcznik dla Studium Zagadnień Religioznawczych, Warszawa 1967, s. 169-198. [Google Scholar]
  34. Krzyż i czerwony sztandar. Treści religijne w socjalistycznych drukach ulotnych (do roku 1905), „Znak”, 35(1983), nr 4, s. 645-667. [Google Scholar]
  35. Kumor B., Ustrój i organizacja Kościoła polskiego w okresie niewoli narodowej 1772-1918, Kraków 1980. [Google Scholar]
  36. Lewalski K., Kościół katolicki wobec społeczno-politycznej rzeczywistości lat 1905-1907, [w:] Rewolucja 1905-1907 w Królestwie Polskim i w Rosji, red. M. Przeniosło, S. Wiech, Kielce 2005, s. 97. [Google Scholar]
  37. Lewalski K., Między patriotyzmem a uniwersalizmem. Refleksje na temat Kościół katolicki – władza w Królestwie Polskim na przełomie XIX i XX w., „Studia Historyczne”, 46(2003), z. 3-4, s. 296. [Google Scholar]
  38. Luksemburg R., Listy do Leona Jogichesa-Tyszki, t. 2: 1900-1905, opr. F. Tych, Warszawa 1968. [Google Scholar]
  39. Marchlewski J., Jego eminencja ks. Arcybiskup Popiel przeciw socjalistom, [w:] Pisma Wybrane, t. 2, Warszawa 1956, s. 106-107, 110. [Google Scholar]
  40. Marchlewski J., Ludzie, czasy, idee, wyb. Z. Marchlewska, E. Michnowska, N. Michta, Warszawa 1973. [Google Scholar]
  41. Między patriotyzmem a uniwersalizmem. Refleksje na temat Kościół katolicki – władza w Królestwie Polskim na przełomie XIX i XX w., „Studia Historyczne”, 46(2003), z. 3-4, s. 300. [Google Scholar]
  42. Myśliński J., Polska prasa socjalistyczna w okresie zaborów, Warszawa 1982. [Google Scholar]
  43. Narastanie rewolucji w Królestwie Polskim w latach 1900-1904, opr. H. Rappaport, Warszawa 1960. [Google Scholar]
  44. Obrzędowość i symbolika religijna w działalności partii socjalistycznych zaboru rosyjskiego (do roku 1905), „Przegląd Historyczny”, 74(1983), z. 1, s. 29-47. [Google Scholar]
  45. Ochmański J., Historia Litwy, Wrocław-Warszawa-Kraków 1967. [Google Scholar]
  46. Odezwa KŁ SDKPiL z dnia 16 stycznia 1903 r., AAN, SDKPiL, mikrofilm 23/2, sygn. 9/II/t. 8, k. 81-82; przedruk: Odezwa Komitetu Łódzkiego SDKPiL o antyrobotniczej działalności księdza Rembielińskiego, [w:] SDKPiL, t. 2: 1902-1903, red. F. Tych, opr. B. Radlak, Warszawa 1962, s. 250. [Google Scholar]
  47. Olszewski D., Polska kultura religijna na przełomie XIX i XX w., Warszawa 1996. [Google Scholar]
  48. Olszewski D., Szkice z dziejów kultury religijnej, Katowice 1986. [Google Scholar]
  49. Program Socjaldemokracji Królestwa Polskiego i Litwy, [w:] Materjały do dziejów ruchu socjalistycznego w Polsce, t. 2: Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy, cz. 2: 1904-1905, red. J. Krasny, Moskwa 1927, s. 166. [Google Scholar]
  50. Protokół I Zjazdu Socjaldemokracji Królestwa Polskiego, odbytego w Warszawie 10-go i 11-go marca r. 1894, [w:] Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy. Materjały i dokumenty 1893-1904 (dalej: SDKPiL 1893-1904), opr. B. Szmidt, Moskwa 1934, s. 81. [Google Scholar]
  51. Przegląd krajowy, „Sprawa Robotnicza”, nr 11-12, maj-czerwiec 1894, s. 9. [Google Scholar]
  52. Radlak B, Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy w latach 1893-1904, Warszawa 1979. [Google Scholar]
  53. Sprawozdanie na Międzynarodowy Socjalistyczny Kongres Robotniczy i Związkowy w Londynie o stanie ruchu socjaldemokratycznego w zaborze rosyjskim w latach 1893-1896, [w:] SDKPiL, t. 1, cz. 2: 1899-1901, red. F. Tych, opr. H. Buczek, Warszawa 1962, s. 257. [Google Scholar]
  54. Rękas M., Z przeszłości chłopskiego antyklerykalizmu w Polsce, Warszawa 1953. [Google Scholar]
  55. Rzym a sprawy polskie w okresie porozbiorowym, opr. J. Skalski, Warszawa 1968. [Google Scholar]
  56. Sacrum i rewolucja: socjaliści polscy wobec praktyk i symboli religijnych 1870-1918, Kraków 2007. [Google Scholar]
  57. Sierpniowa Konferencja Partyjna SDKPiL w Berlinie 14-17 sierpnia r. 1902, [w:] SDKPiL 1893-1904, s. 299. [Google Scholar]
  58. Słowa prawdy, Ibidem, nr 21, marzec 1895; przedruk: Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy. Materiały i dokumenty, t. 1: 1893-1901, cz. 1: 1893-1897, wyd. H. Buczek, F. Tych, Warszawa 1957, s. 403. [Google Scholar]
  59. Socjaliści polscy wobec obrzędowości laickiej, „Przegląd Historyczny”, 79(1988), z. 4, s. 711-727. [Google Scholar]
  60. Sprawozdanie z V-go Zjazdu Socjaldemokracji Królestwa Polskiego i Litwy, Warszawa 1906. [Google Scholar]
  61. Statut robotniczych związków fachowych, [w:] SDKPiL 1893-1904, s. 111-113. [Google Scholar]
  62. Stegner T., Polityka wyznaniowa władz carskich w Królestwie Polskim 1864-1915, [w:] Polacy i sąsiedzi – dystanse i przenikanie kultur, cz. 2, red. R. Wapiński, Gdańsk 2001, s. 72-75. [Google Scholar]
  63. Śledziński L., Wspomnienia z Łodzi (1899-1901), „Kronika Ruchu Rewolucyjnego w Polsce”, 2(1936), nr 3-4, s. 191. [Google Scholar]
  64. Tajemnice klasztoru, „Czerwony Sztandar”, nr 3, luty 1903, s. 7-8. [Google Scholar]
  65. Toporowicz W., Koral Wacław Grzegorz (1876-1949), [w:] Słownik biograficzny działaczy…, t. 3, red. F. Tych, Warszawa 1992, s. 287-288. [Google Scholar]
  66. Tyszka J., Socjalpatriotyzm przed sądem wyborców, Ibidem, nr 6, czerwiec 1903, s. 219. [Google Scholar]
  67. Wiadomości partyjne, „Czerwony Sztandar”, nr 16, kwiecień 1904, s. 9. [Google Scholar]
  68. Wiadomości partyjne, „Czerwony Sztandar”, nr 22, grudzień 1904, s. 12. [Google Scholar]
  69. X., Zaburzenia antysemickie, „Przegląd Socjaldemokratyczny”, nr 4-5, grudzień 1902, s. 59. [Google Scholar]
  70. Z zagranicy. Walka wyborcza klerykałów, „Czerwony Sztandar”, nr 7, lipiec 1903, s. 7. [Google Scholar]
  71. Z zagranicy. Wyzysk pracy dzieci w klasztorach, „Czerwony Sztandar”, nr 4, marzec 1903, s. 8. [Google Scholar]
  72. Zieliński Z., Leon XIII, [w:] Encyklopedia katolicka, t. 10, Lublin 2004, kol. 777-778. [Google Scholar]

Downloads

Download data is not yet available.