Przejdź do głównego menu Przejdź do sekcji głównej Przejdź do stopki
Nasza Przeszłość

Tom 112 (2009): Nasza Przeszłość

Artykuły

"Participationem omnium bonorum" - forma i znaczenie przyjęcia do udziału w dobrach duchowych zakonu na przykładzie mendykantów w Państwie Zakonu Krzyżackiego w Prusach

  • Rafał Kubicki
DOI: https://doi.org/10.52204/np.2009.112.55-86  [Google Scholar]
Opublikowane: 30.12.2009

Abstrakt

Zasadą działania mendykantów w średniowiecznym społeczeństwie było utrzymywanie bliskiego kontaktu z najbliższymi, którzy zapewniali im znaczne wsparcie materialne. Potwierdzenie tych bliskich relacji przybierało formę umów podpisywanych ze wspólnotami rzemieślników i osobami prywatnymi, obejmujących przyjęcie do bractwa monastycznego i uczestnictwo we wszystkich duchowych dobrach zakonu (participationem omnium bonorum). Powstanie tej praktyki miało swoje korzenie w tradycji, zgodnie z którą klasztory były traktowane jako wspólnoty gromadzące, poprzez swoje modlitwy, pewne szczególne zasługi od Boga, znajdując swoje wypełnienie w tworzeniu zwyczajów polegających na przyjmowaniu osób i wspólnot kupieckich do udziału w łaskach klasztoru. Zwyczaj ten był również praktykowany w klasztorach mendykanckich. Uniwersalny charakter tych umów był uzasadniony użyciem gotowych formularzy. Można zauważyć pewną gradację w dostępie do dóbr duchowych zgromadzonych przez klasztor. Najpierw był to udział w dobrach klasztoru, następnie prowincji i wreszcie całego zakonu, potwierdzony przez kompetentne władze klasztorne (ojca gwardiana lub przeora, ministra lub ojca prowincjała, kapitułę i wreszcie generała). Współuczestnictwo w modlitwach monastycznych oznaczało przyjęcie do wspólnoty braterskiej (confraternitas). Gwarantowało to duchowy udział w dobrach płynących z dobrych uczynków spełnianych przez zakon.

Ponad połowa znanych nam dokumentów dotyczących przyjęcia do konfraterni, a sporządzonych przez mendykantów z kraju zakonu krzyżackiego, mówi o darowiznach od wiernych. Była to forma opłaty ustalana przez klasztor lub cały zakon. W przypadku dopuszczenia do udziału w dobrach duchowych klasztoru na ogół nie wspominano o zdeponowanych ofiarach, gdyż mogło to być potwierdzeniem pobożności i zaangażowania ze strony osoby przyjmowanej do konfraterni. Inaczej sytuacja wyglądała w przypadku zobowiązania do odprawiania mszy świętej, modlitwy przed ołtarzem, w kaplicy oraz w przypadku prawa do pogrzebu. Analiza adresatów tych dokumentów pokazuje, że mendykanci byli aktywni w bardzo różnych środowiskach. Należało do nich oczywiście mieszczaństwo, ale także lokalne rycerstwo, a nawet mieszkańcy wsi. Znaczenie pamięci jest wyczuwalne zarówno w tekstach dokumentów sporządzonych dla świeckich (wymieniających imiona i nazwiska osób, za które należało się modlić), jak i w ich treści. dla których należało odmówić modlitwę), jak i dla przedstawicieli bractw i wspólnot kupieckich. przedstawicieli bractw i wspólnot kupieckich (wpisy do monastycznego kalendarzu monastycznym).

Bibliografia

  1. Chojnacki S., Podstawy gospodarcze funkcjonowania klasztorów mendykanckich w państwie krzyżackim w Prusach, Klio, 1, 2001, s. 24-26. [Google Scholar]
  2. Die Danziger Chroniken, [w:] Scriptores rerum Prussicarum, hg. V. T. Hirsch, Bd. IV, Leipzig, s. 387. [Google Scholar]
  3. Donner G. A., St. Erich in Danzig, Mitteilungen des Westpreussischen Geschichtsvereins, 29, 1930, s. 39-47. [Google Scholar]
  4. Eysenblätter H., Die Klöster der Augustiner Eremiten im Nordosten Deutschlands, Altpreuβische Monatschrift, 35, 1898. [Google Scholar]
  5. Goff J. Le, Narodziny czyśćca, Warszawa 1997. [Google Scholar]
  6. Guttzeit E. J., Das Kloster Patollen (zur heiligen Dreifaltigkeit) innerhalb der Geschichte des Rittergutes Gross Waldeck, Kreis Pr. Eylau, [w:] Studien zur Geschichte des Preussenlandes. Festschrift für Erich Keyser zu seinem 70. Geburtstag dargebracht von Freunden und Schülern, wyd. E. Bahr, Marburg 1963. [Google Scholar]
  7. Hirsch T., Die Ober-Pfarrkirche von St. Marien in Danzig, Th. I, Danzig 1843. [Google Scholar]
  8. Kantak K., Kronika bernardynów toruńskich, „Roczniki TNT”, 32, 1925, s. 110. [Google Scholar]
  9. Kłoczowski J., Przyczynek od problemu zaplecza społecznego klasztoru dominikańskiego w Polsce średniowiecznej, [w:] Aetas media, aetas moderna. Studia ofiarowane profesorowi Henrykowi Samsonowiczowi w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, red. H. Manikowska, A. Bartoszewicz, W. Fałkowski, Warszawa 2000, s. 469. [Google Scholar]
  10. Kujot S., Wojna. [w:] Rok 1410, „Rocznik TNT” 17 (1910). [Google Scholar]
  11. Kuźmak K., Bractwo kościelne, konfraternia, [w:] Encyklopedia Katolicka, t. II, Lublin 1976, kol. 1013-1020. [Google Scholar]
  12. Oliński P., Fundacje mieszczańskie w miastach pruskich w okresie średniowiecza i na progu czasów nowożytnych (Chełmno, Toruń, Elbląg, Gdańsk, Królewiec, Braniewo), Toruń 2008. [Google Scholar]
  13. Oliński P., Najstarsze źródła toruńskiego bractwa religijnego kaletników, torebkarzy i rękawiczników z przełomu XIV i XV wieku, „Zapiski Historyczne”, 62, 1997, z. 4, s. 123-132. [Google Scholar]
  14. Oliński. P, Mieszczanin w trosce o zbawienie. Uwagi o funkcjach memoratywnych fundacji mieszczańskich w wielkich miastach pruskich, [w:] Kościół i życie religijne w mieście średniowiecznym, red. H. Manikowskiej, H. Zaremskiej, Warszawa 2002. [Google Scholar]
  15. Participationis omnium bonorum concessio [w:] Zbiór formuł zakonu dominikańskiego prowincji polskiej z lat 1338-1411, wyd. J. Woroniecki, J. Fijałek, (Archiwum Komisji Historycznej t. XII cz.II) Kraków 1938. [Google Scholar]
  16. Roth W. Die Dominikaner und Franziskaner im Deutsch-Ordensland Preuβen bis zum jahre 1466, Königsberg 1918, s. 12. [Google Scholar]
  17. Strzelecka K., Czyściec, [w:] EK, t. III, red. R. Łukaszczyk, L. Bieńskowski, F. Gryglewicz, Lublin 1979, kol. 940. [Google Scholar]
  18. Suffragia mortuorum, vivorum [w:] Acta capitulorum provinciae Poloniae Ordinis Praedicatorum, ed. R.F. Madura, Roma 1972, s. 285. [Google Scholar]
  19. Toeppen M., Elbinger Antiquitäten. Ein Beitrag zur Geschichte des städtischen Lebens im Mittelalter, Danzig 1871-1873. [Google Scholar]
  20. Trajdos T. M., U zarania karmelitów w Polsce, Warszawa 1993. [Google Scholar]
  21. Urkundenbuch des alten sächsischen Franziskanerprovinzen, t. II Die Kustodie Preussen, hrsg. Von L. Lemmens, Düsseldorf 1913. [Google Scholar]
  22. Von Mülverstedt G. A., Fromme stiftungen in Preussen, „Neuer Preuβische Provinzial-Blätter”, Andere Folge, 10, 1856, s. 146-148. [Google Scholar]

Downloads

Download data is not yet available.