Artykuł dotyczy kwestii udziału duchowieństwa katolickiego w życiu religijnym dworu Radziwiłłów nieświeskich w XVIII w., ze szczególnym uwzględnieniem zagadnienia opieki duszpasterskiej. Pod względem ujęcia problematyki odcina się on od dotychczasowych, głównie statystyczno-formalnych sposobów prezentacji tego zagadnienia, nawiązując silnie do nurtu badań o ukierunkowaniu społecznym, ujmujących dzieje Kościoła w kontekście rozwoju społeczeństwa i jego kulturowych i politycznych uwarunkowań. Punktem wyjścia dla podejmowanych tutaj rozważań jest analiza form i możliwości działalności duszpasterskiej i związana z tym kwestia potencjału ludzkiego w nią zaangażowanego, jego struktur i formacji intelektualno-pastoralnej. Na podstawie tego rodzaju ustaleń podjęto następnie zagadnienie konkretnych przejawów tej działalności i jej efektów.
Najbardziej rozpowszechnioną formę sprawowania opieki duszpasterskiej na dworze Radziwiłłowskim w XVIII w. stanowiło kapelaństwo dworskie. Kapelani, wywodzący się w większości z zakonu jezuickiego, sprawowali jednak nie tylko funkcje religijne, lecz pełnili również szereg rozmaitych obowiązków o charakterze świeckim, często służąc swoim patronom radą i pomocą w sprawach politycznych. Świadczona przez nich opieka religijna obejmowała przede wszystkim sprawowanie kultu i dystrybucję sakramentów. Szczególną wagę przywiązywano do udziału duchownych w uroczystościach pogrzebowych, którym zazwyczaj nadawali oni ton swoją obecnością i którym zapewniali nie tylko obsługę religijną, lecz także retoryczną. Kaznodziejstwo stanowiło bowiem niezwykle istotny aspekt działalności duchowieństwa na dworze Radziwiłłowskim. Obok niego ogromne znaczenie miał również udział duchownych w kształceniu młodych książąt; kształceniu polegającym głównie na zapoznawaniu ich z podstawowymi zasadami religii katolickiej i umacnianiu ich wiary. Duchowieństwo swoją działalnością w istotny sposób oddziaływało także na światopogląd swoich chlebodawców, ich postawy i zachowania myślowe. Jego praca w tym zakresie polegała m.in. na nakłanianiu do zmiany trybu życia, jeśli z religijnego punktu widzenia budził on pewne obiekcje, zwalczaniu złych i gorszących obyczajów, walce z przestępczością i z patologiami rodzinnymi. Duszpasterstwo obejmowało więc szerokie spektrum działalności dworu Radziwiłłów, stając się tym samym jedną z podstawowych płaszczyzn udziału duchowieństwa w życiu elit politycznych doby staropolskiej i nierzadko wykraczając poza swoje podstawowe znaczenie, jakim było umacnianie w wierze i pośrednictwo w sprawach sakralnych.