Artykuł dotyczy ważnego źródła, które zostało niedawno odnalezione w Archiwum Państwowym w Lublinie. Jest to rejestr z wpisami dokumentującymi śmierć kilku wiernych unickich w Pratulinie (Podlasie) 26 stycznia 1874 r. Do incydentu doszło, gdy tłum miejscowej ludności próbował uniemożliwić przejęcie ich cerkwi przez kleryka prawosławnego. Jego eskorta żołnierzy rosyjskich strzelała do tłumu i zabiła trzynastu mężczyzn. W okresie międzywojennym zaginął oryginał księgi metrykalnej parafii Pratulina; później zniknął również duplikat. Obecnie jednak odnaleziono go w zbiorach ksiąg metrykalnych parafii prawosławnych Archiwum Lubelskiego. Później Unici, których zgony są odnotowane w księdze, zostali uznani przez Kościół za męczenników. Trzynaście wpisów, spisanych tak jak reszta rejestru w języku rosyjskim, zawiera nazwiska i imiona chrześcijańskie ofiar (podane w wersji polskiej i rosyjskiej), dokładne wskazanie czasu ich śmierci (dzień i godzina), a także wiek i stan rodzinny. Zapisy sugerują, że dziewięciu mężczyzn musiało zginąć na miejscu zdarzenia, przed kościołem, a czterech rannych zmarło wkrótce potem w swoich domach. Autor tego artykułu zapoznał się również z metryką unickiej parafii Drelów, gdzie podobny incydent miał miejsce 17 stycznia 1874 r., skutkując, jak wynika ze świadectwa tej księgi, jedną śmiercią. Tradycyjne relacje, powtarzane później w literaturze, podają liczbę zgonów w Drelowie jako pięć, a nawet trzynaście. Rozbieżność musi zostać wyjaśniona. Jak dotąd mocne dowody z wpisów rejestrowych wskazują, że konfrontacje z wojskiem rosyjskim w Pratulinie i Drelowie kosztowały życie 14 osób.