Zur Hauptnavigation springen Zum Inhalt springen Zur Fußzeile springen
##common.pageHeaderLogo.altText##

Bd. 30 (2023)

Artykuły

Pełna edycja zachowanej korespondencji kardynała Edmunda Dalbora z arcybiskupem Józefem Bilczewskim

  • Józef Wołczański
DOI: https://doi.org/10.52097/rs.2023.299-368  [Google Scholar]
Veröffentlicht: 2024-10-25

Abstract

W strukturach Kościoła katolickiego ziem polskich w ostatnim etapie rozbiorów i początkach II Rzeczypospolitej wyróżniało się dwóch hierarchów: rządca archidiecezji gnieźnieńsko-poznańskiej, arcybiskup, a od roku 1919 kardynał Edmund Dalbor (1869-1926) oraz metropolita lwowski obrządku łacińskiego abp Józef Bilczewski (1860-1923). Od chwili objęcia przez pierwszego z nich urzędu, natychmiast obaj hierarchowie nawiązali ze sobą ścisłe kontakty. Podstawową formą tychże była korespondencja. Do naszych czasów zachowało się 52 listy kierowane z Poznania lub Gniezna do Lwowa, z czego 37 sporządził prymas Polski, a 15 hierarcha lwowski. Pierwsze udokumentowane kontakty w formie epistolarnej miały miejsce tuż po objęciu przez abp. Dalbora swojego urzędu jesienią 1915 r. Z biegiem lat, zwłaszcza po roku 1918, relacje te uległy intensyfikacji. Metropolita lwowski bez najmniejszego wahania uznał w osobie swego interlokutora prymasa Polski, ten zaś okazane mu zaufanie i lojalność odwzajemniał postawą częstych konsultacji w bieżących sprawach dotyczących relacji państwo-Kościół, organizacji i funkcjonowania struktur kościelnych, czy też kwestii kultury religijnej. Jednym z przejawów szacunku prymasa względem abp. Bilczewskiego była propozycja wygłoszenia przezeń kazania w katedrze gnieźnieńskiej w 1919 r. z okazji pierwszego zjazdu episkopatu w Odrodzonej Ojczyźnie. Poza korespondencją, wspomniani hierarchowie spotykali się podczas posiedzeń Episkopatu Polski w różnych regionach kraju. Na kartach zachowanej korespondencji adresowej do Lwowa, prymas szczegółowo informował abp. Bilczewskiego o terminach konferencji biskupów, zapraszając go na obrady, podejmował problematykę prasy katolickiej, dzielił się refleksją nad zagrożeniami formacji młodzieży ze strony stowarzyszeń zagranicznych instalowanych w Polsce. Niepokojem napawały go rozmowy państwo-Kościół na temat reformy agrarnej, zbytniej ingerencji czynników rządowych w wewnętrzne sprawy Kościoła katolickiego, troszczył się o wypracowanie jednolitego programu nauczania religii w całej Polsce, podejmował kwestie opieki pastoralnej nad Polonią amerykańską, promował ideę organizowania wspólnych konferencji biskupów obrządku łacińskiego i greckokatolickiego, zajmował się problematyką przygotowania kadry dydaktyczno-naukowej dla fakultetów teologicznych. Wyraźne miejsce na kartach listów prymasa zajmuje kwestia losów bp. Władysława Bandurskiego, pozbawionego urzędu współpracownika metropolity lwowskiego, a lansowanego przez polskie koła wojskowo-rządowe na stanowisko biskupa polowego Wojska Polskiego. We wszystkich listach dominuje ton serdecznej zażyłości pomiędzy obu korespondentami, a zarazem odpowiedzialności za losy Kościoła
i Ojczyzny.

Literaturhinweise

  1. Źródła [Google Scholar]
  2. A. Źródła archiwalne [Google Scholar]
  3. Archiwum Archidiecezjalne w Gnieźnie [Google Scholar]
  4. sygn. 154, Episkopat Polski. Personalne sprawy (1923-1939), Listy abp. Józefa Bilczewskiego do kard. Edmunda Dalbora. [Google Scholar]
  5. Archiwum Archidiecezji Lwowskiej ob. łac. w Krakowie (tzw. Archiwum Arcybiskupa Eugeniusza Baziaka) [Google Scholar]
  6. bsygn., Teka: Korespondencja abp. Józefa Bilczewskiego, Listy kard. Edmunda Dalbora do abp. Józefa Bilczewskiego. [Google Scholar]
  7. Zbiory ks. Józefa Wołczańskiego w Krakowie [Google Scholar]
  8. bsygn., Bilczewski J., Dziennik, Lwów 1900-1923, mps. [Google Scholar]
  9. bsygn., List kard. E. Dalbora do ks. K. Waisa, Poznań 16 XI 1921 r. [Google Scholar]
  10. B. Źródła drukowane [Google Scholar]
  11. Bibliografia katolickich czasopism religijnych w Polsce 1918-1939, red. Z. Zieliński, Lublin 1981. [Google Scholar]
  12. Bilczewski J., Kazanie wypowiedziane z okazji zjazdu biskupów w katedrze gnieźnieńskiej św. Wojciecha w dniu 26 sierpnia 1919 r., Poznań 1919. [Google Scholar]
  13. Bilczewski J., Przemówienie przy pożegnaniu wojsk wielkopolskich w dniu 4 czerwca 1919 r. na Błoniu Cytadeli Lwowskiej, Lwów 1919. [Google Scholar]
  14. Biskupi polscy zebrani w Gnieźnie u grobu św. Wojciecha do narodu polskiego, Poznań 1919. [Google Scholar]
  15. Elenchus cleri saecularis ac regularis archidioecesis Leopoliensis ritus latini pro anno Domini 1920-1922, Leopoli 1920-1922. [Google Scholar]
  16. Kościół rzymskokatolicki i Polacy w Małopolsce Wschodniej podczas wojny ukraińsko-polskiej 1918-1919. Źródła, t. 1-2, oprac. J. Wołczański, Lwów-Kraków 2012. [Google Scholar]
  17. Kakowski A., Z niewoli do niepodległości. Pamiętniki, Warszawa 2000. [Google Scholar]
  18. List pasterski biskupów polskich do duchowieństwa i wiernych o małżeństwie, Poznań 1922. [Google Scholar]
  19. Schematismus archidioecesis Leopoliensis ritus latini 1914-1939, Leopoli 1914-1939. [Google Scholar]
  20. Wołczański J., Eksterminacja narodu polskiego i Kościoła rzymskokatolickiego przez ukraińskich nacjonalistów w Małopolsce Wschodniej w latach 1939-1945. Materiały źródłowe, cz. 1-2, Kraków-Lwów 2005-2006. [Google Scholar]
  21. Wołczański J., Listy abp. Józefa Teodorowicza do abp. Józefa Bilczewskiego z lat 1900-1923, w: Arcybiskup Józef Teodorowicz (1864-1938). Studia i materiały, oprac. J. Wołczański, Kraków 2017, s. 93-243. [Google Scholar]
  22. Wołczański J., Listy biskupa Piotra Mańkowskiego do arcybiskupa Józefa Bilczewskiego z lat 1912-1922, w: Pasterz i twierdza. Księga jubileuszowa dedykowana księdzu biskupowi Janowi Olszańskiemu ordynariuszowi diecezji w Kamieńcu Podolskim, red. J. Wołczański, Kraków-Kamieniec Podolski 2001, s. 401-447. [Google Scholar]
  23. Wołczański J., Memoriał metropolity lwowskiego obrządku łacińskiego Józefa Bilczewskiego o relacjach ukraińsko-polskich w Galicji (Małopolsce) Wschodniej w latach 1914-1920, „Folia Historica Cracoviensia”, 2004, vol. 10, s. 449-473. [Google Scholar]
  24. Zakrzewski T. P., Wspomnienia, Ciechanów–Płock 2026. [Google Scholar]
  25. Opracowania [Google Scholar]
  26. A. Opracowania drukowane [Google Scholar]
  27. Academia Militans. Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie, red. A. Redzik, Kraków 2015². [Google Scholar]
  28. Arcybiskup Józef Teodorowicz (1864-1938). Studia i materiały, red. J. Wołczański, Kraków 2017. [Google Scholar]
  29. Białous T., Biskup Stanisław Kostka Łukomski (1874-1948). Pasterz niezłomny, Rajgród 2010 [Google Scholar]
  30. Biedrzycka A., Kalendarium Lwowa 1918-1939, Kraków 2012. [Google Scholar]
  31. Błogosławiony Józef Bilczewski arcybiskup metropolita lwowski obrządku łacińskiego. Sesja naukowa na Uniwersytecie Jagiellońskim, Kraków 4-5 czerwca 2002, red. J. Wołczański, Kraków 2003. [Google Scholar]
  32. Bieńkowski L., Garampi Giuseppe, w: Encyklopedia Katolicka, t. 5, red. zbior., Lublin 1989, kol. 858-859. [Google Scholar]
  33. Brzoza C., Stroński Stanisław, w: Kto był kim w II Rzeczypospolitej, red. J. M. Majchrowski, Warszawa 1994, s. 439. [Google Scholar]
  34. Gołębiowski J., Jastrzębski Zygmunt, w: Kto był kim w II Rzeczypospolitej, red. J. M. Majchrowski, Warszawa 1994, s. 44. [Google Scholar]
  35. Gołębiowski J., Kumaniecki Kazimierz Władysław, w: Kto był kim w II Rzeczypospolitej, red. J. M. Majchrowski, Warszawa 1994, s. 49. [Google Scholar]
  36. Kozyrska A., Arcybiskup Edward Ropp. Życie i działalność, Lublin 2004. [Google Scholar]
  37. Krasowski K., Biskupi katoliccy II Rzeczypospolitej. Słownik biograficzny, Poznań 1996. [Google Scholar]
  38. Ksiądz Biskup Adolf Piotr Szelążek. Człowiek, pasterz, założyciel. Materiały z sympozjum z okazji 50 rocznicy śmierci Założyciela Zgromadzenia Sióstr św. Teresy od Dzieciątka Jezus, Toruń 1999. [Google Scholar]
  39. Kupczewska J., Dar papieski dla wolnej Warszawy. Historia papieskiej świecy opowiedziana przez św. Józefa Sebastiana Pelczara, w: Constantia et virtute. Księga dedykowana o. prof. dr. hab. Zdzisławowi Gogoli OFMConv w 70. rocznicę urodzin, red. J. Wołczański, Kraków 2021, s. 541-554. [Google Scholar]
  40. Majewski P., Posłowie i senatorowie Rzeczypospolitej Polskiej 1919-1939. Słownik biograficzny, t. 3, Warszawa 2005. [Google Scholar]
  41. Makowski M., Kardynał Aleksander Kakowski – metropolita warszawski (1913-1938). Kalendarium, Warszawa 2015. [Google Scholar]
  42. Micewski B., Zapała Władysław, w: Encyklopedia Katolicka, t. 20, Lublin 2014, red. zbior., kol. 1243-1244. [Google Scholar]
  43. Mściwujewski A., Drexler Ignacy Tadeusz Marian, w: Polski Słownik Biograficzny, t. 8, red. zbior., Kraków-Warszawa 1959-1946, s. 375-376. [Google Scholar]
  44. Nabywaniec N., Mińska diecezja, w: Encyklopedia Katolicka, t. 12, red. zbior., Lublin 2008, kol. 1184-1189. [Google Scholar]
  45. Nir R., Rhode Paweł Piotr, w: Encyklopedia Katolicka, t. 17, red. zbior., Lublin 2012, kol. 74-75. [Google Scholar]
  46. Nurowski M., Szymon Askenazy. Wielki Polak wyznania mojżeszowego, Warszawa 2005. [Google Scholar]
  47. Paderewski Ignacy Jan, w: Kto był kim w II Rzeczypospolitej, red. J. M. Majchrowski, Warszawa 1994, s. 60. [Google Scholar]
  48. Pest C., Kardynał Edmund Dalbor. Pierwszy prymas Polski odrodzonej, Poznań 2004. [Google Scholar]
  49. Piłsudski Józef Klemens, w: Kto był kim w II Rzeczypospolitej, red. J. M. Majchrowski, Warszawa 1994, s. 16. [Google Scholar]
  50. Przybylski H., Paderewski. Między muzyką a polityką, Katowice 1992. [Google Scholar]
  51. Rataj Maciej, w: Kto był kim w II Rzeczypospolitej, red. J. M. Majchrowski, Warszawa 1994, s. 16-17. [Google Scholar]
  52. Redzik A., Wydział Prawa, w: Academia militans. Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie, Kraków 2017, s. 387-550. [Google Scholar]
  53. Rezler R., Wielkopolanie pod Lwowem, „Nasza Wielopolska”, 2002, nr 35, s. 31-32. [Google Scholar]
  54. Skirmunt Konstanty, w: Kto był kim w II Rzeczypospolitej, red. J. M. Majchrowski, Warszawa 1994, s. 111-112. [Google Scholar]
  55. Sopuch Stanisław, w: Encyklopedia wiedzy o jezuitach na ziemiach Polski i Litwy 1564-1995, oprac. L. Grzebień, Kraków 1996, s. 633. [Google Scholar]
  56. Staniewicz P., Warszawska diecezja, w: Encyklopedia Katolicka, t. 20, red. zbior., Lublin 2014, kol. 241. [Google Scholar]
  57. Starzyński S., Badeni Stanisław Marcin, w: Polski Słownik Biograficzny, t. 1, red. zbior., Kraków 1935, s. 209-211. [Google Scholar]
  58. Szczepaniak M., Wydział Teologiczny w Poznaniu (1919–1922) w świetle archiwaliów watykańskich, „Ecclesia. Studia z Dziejów Wielkopolski”, 2014, t. 9, s. 223-236. [Google Scholar]
  59. Szier-Kramarek B., Klawek Aleksy, w: Encyklopedia Katolicka, t. 9, red. zbior., Lublin 2002, kol. 88-89. [Google Scholar]
  60. Świetlikowa F., Proces świętojurski, „Palestra”, 1967, nr 3, s. 110-121. [Google Scholar]
  61. Święty Józef Sebastian Pelczar (1842-1924). Rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego i biskup przemyski, red. A. Kubiś, J. Wołczański, Kraków 2005. [Google Scholar]
  62. Waligórski M., Godlewski Włodzimierz, w: Polski Słownik Biograficzny, t. 8, red. zbior., Wrocław-Kraków-Warszawa 1959-1960, s. 188. [Google Scholar]
  63. Wierusz-Kowalski Józef w: Kto był kim w II Rzeczypospolitej, red. J. M. Majchrowski, Warszawa 1994, s. 116. [Google Scholar]
  64. Wilk S., Episkopat Kościoła katolickiego w Polsce w latach 1918-1939, Warszawa 1992. [Google Scholar]
  65. Wojciechowski Stanisław, w: Kto był kim w II Rzeczypospolitej, red. J. M. Majchrowski, Warszawa 1994, s. 17. [Google Scholar]
  66. Wołczański J., Biogram i bibliografia prac drukowanych błogosławionego Józefa Bilczewskiego za lata 1888-1929, w: Błogosławiony Józef Bilczewski arcybiskup metropolita lwowski obrządku łacińskiego. Sesja naukowa na Uniwersytecie Jagiellońskim, Kraków 4-5 czerwca 2002, red. J. Wołczański, Kraków 2003, s. 17-47. [Google Scholar]
  67. Wołczański J., Katalog grobów duchowieństwa rzymskokatolickiego, ormiańskokatolickiego i greckokatolickiego oraz sióstr zakonnych na cmentarzach w Żytomierzu, Czerniowcach i Odessie, „Nasza Przeszłość”, 2001, t. 95, s. 357-399. [Google Scholar]
  68. Wołczański J., Wydział Teologiczny Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie 1918-1939, Kraków 2002. [Google Scholar]
  69. Wyczawski H. E., Pelczar Józef Sebastian, w: Słownik Polskich Teologów Katolickich, t. 3, red. H. E. Wyczawski. Warszawa 1982, s. 335-346. [Google Scholar]
  70. Zakrzewski T. P., Wspomnienia, Ciechanów-Płock 2026. [Google Scholar]
  71. Zdrada J., Piniński Leon, w: Polski Słownik Biograficzny, t. 26, red. zbior., Wrocław 1981, s. 332-337. [Google Scholar]
  72. Zm., Święty Jur, „Kurier Polski”, 14(1921), nr 300, s. 1. [Google Scholar]
  73. Żukowski P., Profesorowie Wydziału Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego, t. 2: 1780-2012, Kraków 2014. [Google Scholar]
  74. Netografia [Google Scholar]
  75. http://www.wtg-gniazdo.org›ksieza [dane: 19 IV 2021 r.]. [Google Scholar]

Downloads

Keine Nutzungsdaten vorhanden.