Skip to main navigation menu Skip to main content Skip to site footer
##common.pageHeaderLogo.altText##

Vol. 30 (2023)

Artykuły

The complete edition of the surviving correspondence between Cardinal Edmund Dalborand Archbishop Józef Bilczewski

  • Rev. Józef Wołczański
DOI: https://doi.org/10.52097/rs.2023.299-368  [Google Scholar]
Published: 2024-10-25

Abstract

In the structures of the Catholic Church of the Polish lands, in the last stage of the partitions and the beginning of the Second Polish Republic, two hierarchs stood out - the governor of the Archdiocese of Gniezno and Poznań, the Archbishop and, from 1919, Cardinal Edmund Dalbor (1869-1926) and the Metropolitan of Lviv of the Latin rite, Archbishop Józef Bilczewski (1860-1923 ). From the moment the first of them took office, the two hierarchs immediately established close contacts. Their basic form was correspondence. 52 letters from Poznań or Gniezno to Lviv have survived to our times, of which 37 were written by the Primate of Poland and 15 by the Lviv hierarch. The first documented contacts in the epistolary form occurred just after Archbishop Dalbor took office in the autumn of 1915. Over the years, especially after 1918, those relations intensified. The Metropolitan of Lviv, without the slightest hesitation, recognised his interlocutor as the Primate of Poland, who reciprocated the trust and loyalty shown to him by frequent consultations on current matters concerning the relationship between the state and the Church, the organisation and functioning of the Church structures or the issue of religious culture. One of the manifestations of the Primate’s respect towards Józef Bilczewski was the Primate’s proposition directed to the Archbishop to deliver a sermon in the Gniezno Cathedral on the occasion of the first Episcopate Congress in the Reborn Homeland in 1919. Apart from correspondence, the aforementioned hierarchs met during meetings of the Polish Episcopate in various regions of the country.
On the pages of the preserved correspondence to Lviv, the Primate informed Archbishop Bilczewski in detail about the dates of the bishops’ conferences, invited him to the meetings, he addressed the issues of the Catholic press, he shared his reflection on the threats to youth formation from foreign associations installed in Poland.
He was concerned about the talks between the state and the Church on the agrarian reform, excessive interference of government factors in the internal affairs of the Catholic Church, he cared for the development of a uniform religious education programme throughout Poland, he raised the issue of pastoral care for the American Polonia, he promoted the idea of organising joint conferences of Latin rite bishops and Greek Catholic rite bishops, he dealt with the issues of preparing teaching and research staff for theological faculties. A clear place in the pages of the Primate’s letters is occupied by the fate of Bishop Władysław Bandurski, who was deprived of the office of the collaborator of the Metropolitan of Lviv and was promoted by the Polish military and government circles to the position of the Field Bishop of the Polish Army.
In his correspondence, the Lviv hierarch congratulated the Primate of Poland on his cardinalship, recognising him as the real head of the Catholic Church in Poland. He informed him about the numerous deaths of the clergy of the Lviv archdiocese in the years 1919-1920, raised the issue of financial assistance from the Holy See and Polish ministries of the Second Polish Republic, declared his readiness to donate redundant liturgical paraments made of precious metals to the national treasure, informed his correspondent about the status of the editorial works of the pastoral letter, commissioned by the Polish Episcopate, devoted to the sacrament of marriage. All letters are dominated by the tone of cordial intimacy between the two correspondents and, at the same time, responsibility for the fate of the Church and the homeland.

References

  1. Źródła [Google Scholar]
  2. A. Źródła archiwalne [Google Scholar]
  3. Archiwum Archidiecezjalne w Gnieźnie [Google Scholar]
  4. sygn. 154, Episkopat Polski. Personalne sprawy (1923-1939), Listy abp. Józefa Bilczewskiego do kard. Edmunda Dalbora. [Google Scholar]
  5. Archiwum Archidiecezji Lwowskiej ob. łac. w Krakowie (tzw. Archiwum Arcybiskupa Eugeniusza Baziaka) [Google Scholar]
  6. bsygn., Teka: Korespondencja abp. Józefa Bilczewskiego, Listy kard. Edmunda Dalbora do abp. Józefa Bilczewskiego. [Google Scholar]
  7. Zbiory ks. Józefa Wołczańskiego w Krakowie [Google Scholar]
  8. bsygn., Bilczewski J., Dziennik, Lwów 1900-1923, mps. [Google Scholar]
  9. bsygn., List kard. E. Dalbora do ks. K. Waisa, Poznań 16 XI 1921 r. [Google Scholar]
  10. B. Źródła drukowane [Google Scholar]
  11. Bibliografia katolickich czasopism religijnych w Polsce 1918-1939, red. Z. Zieliński, Lublin 1981. [Google Scholar]
  12. Bilczewski J., Kazanie wypowiedziane z okazji zjazdu biskupów w katedrze gnieźnieńskiej św. Wojciecha w dniu 26 sierpnia 1919 r., Poznań 1919. [Google Scholar]
  13. Bilczewski J., Przemówienie przy pożegnaniu wojsk wielkopolskich w dniu 4 czerwca 1919 r. na Błoniu Cytadeli Lwowskiej, Lwów 1919. [Google Scholar]
  14. Biskupi polscy zebrani w Gnieźnie u grobu św. Wojciecha do narodu polskiego, Poznań 1919. [Google Scholar]
  15. Elenchus cleri saecularis ac regularis archidioecesis Leopoliensis ritus latini pro anno Domini 1920-1922, Leopoli 1920-1922. [Google Scholar]
  16. Kościół rzymskokatolicki i Polacy w Małopolsce Wschodniej podczas wojny ukraińsko-polskiej 1918-1919. Źródła, t. 1-2, oprac. J. Wołczański, Lwów-Kraków 2012. [Google Scholar]
  17. Kakowski A., Z niewoli do niepodległości. Pamiętniki, Warszawa 2000. [Google Scholar]
  18. List pasterski biskupów polskich do duchowieństwa i wiernych o małżeństwie, Poznań 1922. [Google Scholar]
  19. Schematismus archidioecesis Leopoliensis ritus latini 1914-1939, Leopoli 1914-1939. [Google Scholar]
  20. Wołczański J., Eksterminacja narodu polskiego i Kościoła rzymskokatolickiego przez ukraińskich nacjonalistów w Małopolsce Wschodniej w latach 1939-1945. Materiały źródłowe, cz. 1-2, Kraków-Lwów 2005-2006. [Google Scholar]
  21. Wołczański J., Listy abp. Józefa Teodorowicza do abp. Józefa Bilczewskiego z lat 1900-1923, w: Arcybiskup Józef Teodorowicz (1864-1938). Studia i materiały, oprac. J. Wołczański, Kraków 2017, s. 93-243. [Google Scholar]
  22. Wołczański J., Listy biskupa Piotra Mańkowskiego do arcybiskupa Józefa Bilczewskiego z lat 1912-1922, w: Pasterz i twierdza. Księga jubileuszowa dedykowana księdzu biskupowi Janowi Olszańskiemu ordynariuszowi diecezji w Kamieńcu Podolskim, red. J. Wołczański, Kraków-Kamieniec Podolski 2001, s. 401-447. [Google Scholar]
  23. Wołczański J., Memoriał metropolity lwowskiego obrządku łacińskiego Józefa Bilczewskiego o relacjach ukraińsko-polskich w Galicji (Małopolsce) Wschodniej w latach 1914-1920, „Folia Historica Cracoviensia”, 2004, vol. 10, s. 449-473. [Google Scholar]
  24. Zakrzewski T. P., Wspomnienia, Ciechanów–Płock 2026. [Google Scholar]
  25. Opracowania [Google Scholar]
  26. A. Opracowania drukowane [Google Scholar]
  27. Academia Militans. Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie, red. A. Redzik, Kraków 2015². [Google Scholar]
  28. Arcybiskup Józef Teodorowicz (1864-1938). Studia i materiały, red. J. Wołczański, Kraków 2017. [Google Scholar]
  29. Białous T., Biskup Stanisław Kostka Łukomski (1874-1948). Pasterz niezłomny, Rajgród 2010 [Google Scholar]
  30. Biedrzycka A., Kalendarium Lwowa 1918-1939, Kraków 2012. [Google Scholar]
  31. Błogosławiony Józef Bilczewski arcybiskup metropolita lwowski obrządku łacińskiego. Sesja naukowa na Uniwersytecie Jagiellońskim, Kraków 4-5 czerwca 2002, red. J. Wołczański, Kraków 2003. [Google Scholar]
  32. Bieńkowski L., Garampi Giuseppe, w: Encyklopedia Katolicka, t. 5, red. zbior., Lublin 1989, kol. 858-859. [Google Scholar]
  33. Brzoza C., Stroński Stanisław, w: Kto był kim w II Rzeczypospolitej, red. J. M. Majchrowski, Warszawa 1994, s. 439. [Google Scholar]
  34. Gołębiowski J., Jastrzębski Zygmunt, w: Kto był kim w II Rzeczypospolitej, red. J. M. Majchrowski, Warszawa 1994, s. 44. [Google Scholar]
  35. Gołębiowski J., Kumaniecki Kazimierz Władysław, w: Kto był kim w II Rzeczypospolitej, red. J. M. Majchrowski, Warszawa 1994, s. 49. [Google Scholar]
  36. Kozyrska A., Arcybiskup Edward Ropp. Życie i działalność, Lublin 2004. [Google Scholar]
  37. Krasowski K., Biskupi katoliccy II Rzeczypospolitej. Słownik biograficzny, Poznań 1996. [Google Scholar]
  38. Ksiądz Biskup Adolf Piotr Szelążek. Człowiek, pasterz, założyciel. Materiały z sympozjum z okazji 50 rocznicy śmierci Założyciela Zgromadzenia Sióstr św. Teresy od Dzieciątka Jezus, Toruń 1999. [Google Scholar]
  39. Kupczewska J., Dar papieski dla wolnej Warszawy. Historia papieskiej świecy opowiedziana przez św. Józefa Sebastiana Pelczara, w: Constantia et virtute. Księga dedykowana o. prof. dr. hab. Zdzisławowi Gogoli OFMConv w 70. rocznicę urodzin, red. J. Wołczański, Kraków 2021, s. 541-554. [Google Scholar]
  40. Majewski P., Posłowie i senatorowie Rzeczypospolitej Polskiej 1919-1939. Słownik biograficzny, t. 3, Warszawa 2005. [Google Scholar]
  41. Makowski M., Kardynał Aleksander Kakowski – metropolita warszawski (1913-1938). Kalendarium, Warszawa 2015. [Google Scholar]
  42. Micewski B., Zapała Władysław, w: Encyklopedia Katolicka, t. 20, Lublin 2014, red. zbior., kol. 1243-1244. [Google Scholar]
  43. Mściwujewski A., Drexler Ignacy Tadeusz Marian, w: Polski Słownik Biograficzny, t. 8, red. zbior., Kraków-Warszawa 1959-1946, s. 375-376. [Google Scholar]
  44. Nabywaniec N., Mińska diecezja, w: Encyklopedia Katolicka, t. 12, red. zbior., Lublin 2008, kol. 1184-1189. [Google Scholar]
  45. Nir R., Rhode Paweł Piotr, w: Encyklopedia Katolicka, t. 17, red. zbior., Lublin 2012, kol. 74-75. [Google Scholar]
  46. Nurowski M., Szymon Askenazy. Wielki Polak wyznania mojżeszowego, Warszawa 2005. [Google Scholar]
  47. Paderewski Ignacy Jan, w: Kto był kim w II Rzeczypospolitej, red. J. M. Majchrowski, Warszawa 1994, s. 60. [Google Scholar]
  48. Pest C., Kardynał Edmund Dalbor. Pierwszy prymas Polski odrodzonej, Poznań 2004. [Google Scholar]
  49. Piłsudski Józef Klemens, w: Kto był kim w II Rzeczypospolitej, red. J. M. Majchrowski, Warszawa 1994, s. 16. [Google Scholar]
  50. Przybylski H., Paderewski. Między muzyką a polityką, Katowice 1992. [Google Scholar]
  51. Rataj Maciej, w: Kto był kim w II Rzeczypospolitej, red. J. M. Majchrowski, Warszawa 1994, s. 16-17. [Google Scholar]
  52. Redzik A., Wydział Prawa, w: Academia militans. Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie, Kraków 2017, s. 387-550. [Google Scholar]
  53. Rezler R., Wielkopolanie pod Lwowem, „Nasza Wielopolska”, 2002, nr 35, s. 31-32. [Google Scholar]
  54. Skirmunt Konstanty, w: Kto był kim w II Rzeczypospolitej, red. J. M. Majchrowski, Warszawa 1994, s. 111-112. [Google Scholar]
  55. Sopuch Stanisław, w: Encyklopedia wiedzy o jezuitach na ziemiach Polski i Litwy 1564-1995, oprac. L. Grzebień, Kraków 1996, s. 633. [Google Scholar]
  56. Staniewicz P., Warszawska diecezja, w: Encyklopedia Katolicka, t. 20, red. zbior., Lublin 2014, kol. 241. [Google Scholar]
  57. Starzyński S., Badeni Stanisław Marcin, w: Polski Słownik Biograficzny, t. 1, red. zbior., Kraków 1935, s. 209-211. [Google Scholar]
  58. Szczepaniak M., Wydział Teologiczny w Poznaniu (1919–1922) w świetle archiwaliów watykańskich, „Ecclesia. Studia z Dziejów Wielkopolski”, 2014, t. 9, s. 223-236. [Google Scholar]
  59. Szier-Kramarek B., Klawek Aleksy, w: Encyklopedia Katolicka, t. 9, red. zbior., Lublin 2002, kol. 88-89. [Google Scholar]
  60. Świetlikowa F., Proces świętojurski, „Palestra”, 1967, nr 3, s. 110-121. [Google Scholar]
  61. Święty Józef Sebastian Pelczar (1842-1924). Rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego i biskup przemyski, red. A. Kubiś, J. Wołczański, Kraków 2005. [Google Scholar]
  62. Waligórski M., Godlewski Włodzimierz, w: Polski Słownik Biograficzny, t. 8, red. zbior., Wrocław-Kraków-Warszawa 1959-1960, s. 188. [Google Scholar]
  63. Wierusz-Kowalski Józef w: Kto był kim w II Rzeczypospolitej, red. J. M. Majchrowski, Warszawa 1994, s. 116. [Google Scholar]
  64. Wilk S., Episkopat Kościoła katolickiego w Polsce w latach 1918-1939, Warszawa 1992. [Google Scholar]
  65. Wojciechowski Stanisław, w: Kto był kim w II Rzeczypospolitej, red. J. M. Majchrowski, Warszawa 1994, s. 17. [Google Scholar]
  66. Wołczański J., Biogram i bibliografia prac drukowanych błogosławionego Józefa Bilczewskiego za lata 1888-1929, w: Błogosławiony Józef Bilczewski arcybiskup metropolita lwowski obrządku łacińskiego. Sesja naukowa na Uniwersytecie Jagiellońskim, Kraków 4-5 czerwca 2002, red. J. Wołczański, Kraków 2003, s. 17-47. [Google Scholar]
  67. Wołczański J., Katalog grobów duchowieństwa rzymskokatolickiego, ormiańskokatolickiego i greckokatolickiego oraz sióstr zakonnych na cmentarzach w Żytomierzu, Czerniowcach i Odessie, „Nasza Przeszłość”, 2001, t. 95, s. 357-399. [Google Scholar]
  68. Wołczański J., Wydział Teologiczny Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie 1918-1939, Kraków 2002. [Google Scholar]
  69. Wyczawski H. E., Pelczar Józef Sebastian, w: Słownik Polskich Teologów Katolickich, t. 3, red. H. E. Wyczawski. Warszawa 1982, s. 335-346. [Google Scholar]
  70. Zakrzewski T. P., Wspomnienia, Ciechanów-Płock 2026. [Google Scholar]
  71. Zdrada J., Piniński Leon, w: Polski Słownik Biograficzny, t. 26, red. zbior., Wrocław 1981, s. 332-337. [Google Scholar]
  72. Zm., Święty Jur, „Kurier Polski”, 14(1921), nr 300, s. 1. [Google Scholar]
  73. Żukowski P., Profesorowie Wydziału Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego, t. 2: 1780-2012, Kraków 2014. [Google Scholar]
  74. Netografia [Google Scholar]
  75. http://www.wtg-gniazdo.org›ksieza [dane: 19 IV 2021 r.]. [Google Scholar]

Downloads

Download data is not yet available.