Przejdź do głównego menu Przejdź do sekcji głównej Przejdź do stopki
Nagłówek strony

Tom 29 (2022)

Artykuły

Patriotyzm polskiej młodzieży na emigracji… i rekrutacja do Armii Polskiej we Francji

  • Piotr Jaworski
DOI: https://doi.org/10.52097/rs.2022.239-270  [Google Scholar]
Opublikowane: 19.09.2023

Abstrakt

Wybuch I wojny światowej (1914-1918) wlał w serca wielu Polaków przebywających zarówno na ziemiach dawnej Polski, jak też z dala od ojczystych stron, nadzieję na odzyskanie niepodległości. Tworzona w tym czasie we Francji Armia Polska gen. Józefa Hallera nazywana również „Błękitną Armią” była jedną z największych polskich formacji zbrojnych na emigracji w tamtym okresie. Ochotnicy polscy przybyli do Francji z różnych stron świata są nie tylko wymownym symbolem wiecznie żywej idei walki o niepodległość, ale także stanowili bardzo mocne wsparcie dla tworzącego się już w niepodległej Polsce wojska walczącego o ostateczny kształt granic Rzeczypospolitej. Zdeponowane w Muzeum Romantyzmu w Opinogórze karty personalne wielu polskich ochotników odsłaniają ich pochodzenie i historię, w którą wpisała się także walka o Ojczyznę. Nie ulega wątpliwości, że ten wielki patriotyczny zryw miał swoje fundamenty w kształtowaniu postaw patriotycznych wśród Polaków rozproszonych po całym świecie. Duża w tym zasługa Kościoła, poszczególnych wspólnot parafialnych, a także kościelnych grup i stowarzyszeń. Smutnym epilogiem jest, niestety, marginalne potraktowanie polskich ochotników walczących w Armii gen. Hallera przez władze niepodległej już Polski. Jednym ze skutków tych przykrych decyzji i postawy rządzących była zdecydowanie mniejsza liczba ochotników znajdujących się na emigracji i włączających się do walk o sprawę polską w czasie II wojny światowej (1939-1945).

Bibliografia

  1. Archiwalia [Google Scholar]
  2. Archiwum Akt Nowych [Google Scholar]
  3. Archiwum Ignacego Jana Paderewskiego, seria 3.3, sygn. 622, Dzień Pracy dla Polski. Apel Polskiego Centralnego Komitetu Ratunkowego wzywający Polonię Amerykańską do obchodzenia rocznicy zwycięstwa pod Grunwaldem i oddania zarobku z 15 dnia lipca dla Polski, k. 1. [Google Scholar]
  4. Komitet Narodowy Polski w Paryżu, sygn. 384, Pierwszy Rozkaz Dzienny Generała Józefa Hallera, Paryż październik 1918 r., k. 21. [Google Scholar]
  5. Komitet Narodowy Polski w Paryżu. Urząd Ekonomiczny. Wydział Wojskowy. 2/39/0/12/1947. Seria 12 Akta Misji KNP w Rządzie Angielskim. Nr mikr. 22673, sygn. 1947, Sprawozdanie pt. Obecny stan organizacji wojsk polskich i pracy konspiracyjnej w organizacji P.O.W. w Królestwie, Galicji, Ukrainie, Syberji, Rosji Centralnej a także nastrój warstw społecznych Galicji, k. 5. [Google Scholar]
  6. Biblioteka Jagiellońska [Google Scholar]
  7. Kozicki S., Historia Ligi Narodowej, t. 2, 1907-1927, sygn. przyb. 25/62, k. 28. [Google Scholar]
  8. Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie [Google Scholar]
  9. Ambasada Polski w Stanach Zjednoczonych, sygn. 83, z. 149-157. [Google Scholar]
  10. Muzeum Romantyzmu w Opinogórze [Google Scholar]
  11. Komitet Narodowy Polski w Paryżu, nr zespołu 39, seria 1, sygn. 13, Karta Józefa Anioła, ur. 20 stycznia 1896 r. w Pasiece Otfinowskiej, powiat dąbrowski, ochotnika do Armii Polskiej we Francji, k. 2. [Google Scholar]
  12. Komitet Narodowy Polski w Paryżu, nr zespołu 39, seria 1, sygn. 148, Karta Franciszka Bilskiego, ur. 29 września 1891 r. w Żegocinie, powiat bocheński, ochotnika do Armii Polskiej we Francji, k. 2. [Google Scholar]
  13. Komitet Narodowy Polski w Paryżu, nr zespołu 39, seria 1, sygn. 478, Karta Stanisława Kęski, ur. 17 października 1896 r. w Słopnicach Szlacheckich, powiat limanowski, ochotnika do Armii Polskiej we Francji, k. 2. [Google Scholar]
  14. Komitet Narodowy Polski w Paryżu, nr zespołu 39, seria 1, sygn. 577, Karta Jana Janusza, ur. 15 marca 1895 r. w Szczucinie, powiat dąbrowski, ochotnika do Armii Polskiej we Francji, k. 2. [Google Scholar]
  15. Komitet Narodowy Polski w Paryżu, nr zespołu 39, seria 3, sygn. 2625, Potwierdzenie narodowości polskiej wystawione dla Władysława Biczaka, k. 27. [Google Scholar]
  16. Komitet Narodowy Polski w Paryżu, nr zespołu 39, seria 3, sygn. 2625, Potwierdzenie narodowości polskiej wystawione dla ks. Walentego Chrobaka, k. 53. [Google Scholar]
  17. Komitet Narodowy Polski w Paryżu, nr zespołu 39, seria 3, sygn. 2635, Wspomnienia porucznika I-go Pułku Strzelców Pieszych we Francji – Witolda H. Trawińskiego z pobytu w Szkole Podchorążych w Toronto, Ontario, k. 1. [Google Scholar]
  18. Komitet Narodowy Polski w Paryżu, nr zespołu 39, seria 3, sygn. 2637, Dyplom nadania Krzyża Żołnierzy Polskich z Ameryki Wiktorowi Godlewskiemu k. 7. [Google Scholar]
  19. Opracowania [Google Scholar]
  20. Armia Polska we Francji 1917-1919, materiały sympozjum z okazji 65 rocznicy powstania Armii Polskiej we Francji, red. P. Stawecki, Warszawa 1983. [Google Scholar]
  21. Bagińska-Mleczak J., Śladami Krzysztofa Kolumba. O podróżnikach i emigracji polskiej w Ameryce Północnej, Środkowej i Południowej, Poznań 1992. [Google Scholar]
  22. Baker T. L., The First Polish Americans: Silesian Settlements in Texas, College Station 1979. [Google Scholar]
  23. Baker T. L., The Reverend Leopold Moczygemba, Patriarch of Polonia, „Polish American Studies”, 41 (1984), No. 1 (Spring), s. 66-109. [Google Scholar]
  24. Bednarski D., Bractwa pobożne, stowarzyszenia i ruchy kościelne w diecezji katowickiej (1945-1989), Katowice 2011. [Google Scholar]
  25. Bełza W., Do polskiego chłopięcia, w: Katechizm polskiego dziecka, Lwów 1912, s. 8. [Google Scholar]
  26. Błękitna Armia gen. Józefa Hallera, red. M. Giętkowski, Ł. Nadolski, Bydgoszcz 2018. [Google Scholar]
  27. „Błękitna Armia” i jej dowódca gen. Józef Haller, red. B. Kopka, J. Tarczyński, Warszawa 2017. [Google Scholar]
  28. Bogucki A., Tradycja i pamięć o gen. Józefie Hallerze i hallerczykach w Bydgoszczy, w: Błękitna Armia gen. Józefa Hallera, red. M. Giętkowski, Ł. Nadolski, Bydgoszcz 2018, s. 111-189. [Google Scholar]
  29. Boroń P., Polscy jeńcy wojenni we Francji podczas I wojny światowej, „Annales Universitatis Mariae Curie Skłodowska. Sectio F Historia”, 56 (2001), s. 133-147. [Google Scholar]
  30. Borys M., Historia polskich parafii rzymskokatolickich w Chicago do 1899 r. Praca doktorska napisana pod kierunkiem ks. dr. hab. Stanisława Nabywańca, prof. UR, Wydział Socjologiczno-Historyczny Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2011. [Google Scholar]
  31. Borys M., Pamięć o przeszłości, jako element tożsamości polskich emigrantów. Przykład amerykański, w: Wychowywać... ale jak? II Tydzień Wychowania w Tarnowie, red. E. Juśko, M. Borys, Tarnów 2012, s. 187-207. [Google Scholar]
  32. Borys M., Polska emigracja do Stanów Zjednoczonych do 1914 roku, Toruń 2011. [Google Scholar]
  33. Borys M., Szkoły parafialne i ich wpływ na podtrzymanie tożsamości narodowej polskich emigrantów w dziewiętnastowiecznym Chicago, „Społeczeństwo i Rodzina”, 2011, nr 4 (29), s. 112-125. [Google Scholar]
  34. Brożek A., Nowe publikacje zagraniczne o początkach osadnictwa polskiego w Ameryce, „Przegląd Historyczny”, 63 (1972), nr 2, s. 306-314. [Google Scholar]
  35. Bułhak H., Stawecki P., Armia Polska Na Ziemi Francuskiej, w: Armia Polska we Francji 1917-1919. Materiały sympozjum z okazji 65 rocznicy powstania Armii Polskiej we Francji, red. P. Stawecki, Warszawa 1983. [Google Scholar]
  36. Chodubski A., Wektory przemian życia polonijnego w USA, „Studia Gdańskie”, 29 (2011), s. 259-273. [Google Scholar]
  37. Czyn zbrojny wychodźstwa polskiego w Ameryce, oprac. Z. B. Kumoś, J. Praga, Warszawa 2000. [Google Scholar]
  38. Danielewicz J., Początki Wielkiej Emigracji we Francji, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio F Nauki Filozoficzne i Humanistyczne”, 7 (1952), s. 37-71. [Google Scholar]
  39. Dryblak Ł., Organizacje proobronne a Państwo Polskie, 1989-2015, w: Soloch P., Żurawski vel Grajewski P., Dryblak Ł., Raport. Organizacje proobronne w systemie bezpieczeństwa państwa. Charakterystyki wybranych armii państw europejskich na tle armii polskiej, Warszawa 2015, s. 22-32. [Google Scholar]
  40. Dudek D., Podstawy prawne organizacji przysposobienia wojskowego działających do I wojny światowej na terenie Galicji, „Studia Historyczne”, 34 (1991), z. 1, s. 71-78. [Google Scholar]
  41. Dzwonkowski R., Duszpasterstwo Polaków we Francji w latach 1909-1922, „Studia Pelplińskie”, 13 (1982), s. 206-224. [Google Scholar]
  42. Gąsiorowski W., Historya Armji Polskiej we Francji, [t. 1]: 1910-1915, Warszawa 1931. [Google Scholar]
  43. Gieorgica J. P., Stany Zjednoczone Ameryki, jako kierunek migracji Polaków. Współczesne uwarunkowania, „Pogranicze. Studia Społeczne”, 23 (2014), s. 265-286. [Google Scholar]
  44. Hibel K., „Wojna na mapy”, „Wojna na słowa”. Onomastyczne i międzykulturowe aspekty polityki językowej II Rzeczypospolitej w stosunku do mniejszości ukraińskiej w Galicji Wschodniej w okresie międzywojennym, Wiedeń-Berlin 2014. [Google Scholar]
  45. Homola-Skąpska I., Prasa polska w obozach jeńców we Włoszech w czasach I wojny światowej, „Rocznik Historii Prasy Polskiej”, 13 (2010), z. 1-2 (25-26), s. 117-131. [Google Scholar]
  46. Jarno W., Powstanie 1. Pułku Strzelców Polskich we Francji i jego chrzest bojowy w 1918 roku. „Mars”, 20 (2006), s. 17-38. [Google Scholar]
  47. Jenerał Józef Haller w Częstochowie, „Nowości Ilustrowane”, 17 (1920), nr 41, s. 1-2. [Google Scholar]
  48. Kirszak J., Związek Walki Czynnej, „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej”, 2008, nr 5-6 (88-89), s. 29-35. [Google Scholar]
  49. Kowalski G. P., Przestępstwa emigracyjne w Galicji 1897-1918. Z badań nad dziejami polskiego wychodźstwa, Kraków 2003. [Google Scholar]
  50. Kruszka W., Historya polska w Ameryce, t. 1-5, Milwaukee 1905. [Google Scholar]
  51. Kula M., Nośniki pamięci historycznej, Warszawa 2002. [Google Scholar]
  52. Kumaniecki K. W., Odbudowa państwowości polskiej, Kraków-Warszawa 1924. [Google Scholar]
  53. Kuzicki J., Nieść wiarę i nadzieję na obcej ziemi: polskie duchowieństwo katolickie w życiu religijnym i polityczno-społecznym Wielkiej Emigracji we Francji (1831-1863), Rzeszów 2014. [Google Scholar]
  54. Lityński A., Ukraina od Rządu Tymczasowego do zamachu bolszewickiego w setną rocznicę Rewolucji Roku 1917, „Roczniki Administracji i Prawa”, 16 (2016), z. 2, s. 83-102. [Google Scholar]
  55. Marszałek P., Najwyższe władze wojskowe w systemie ustrojowym II Rzeczypospolitej, Wrocław 2011. [Google Scholar]
  56. Mieczehalerowskieawers.jpg, https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/4c/MieczeHallerowskieawers.jpg [dostęp: 18.06.2020]. [Google Scholar]
  57. Nir R., Dokumentacja źródłowa do dziejów parafii polonijnych w archiwach amerykańskich archidiecezjalnych i diecezjalnych, w: W kręgu badań nad Polonią i duszpasterstwem polonijnym. Istota i metodologia, red. S. Zych, B. Walicki, Lublin-Sokołów Małopolski 2015, s. 213-269. [Google Scholar]
  58. Odziemkowski J., Organizacja Armii Polskiej we Francji i żołnierze-ochotnicy z Europy, w: „Błękitna Armia” i jej dowódca gen. Józef Haller, red. B. Kopka, J. Tarczyński, Warszawa 2017. [Google Scholar]
  59. Orędzie prezydenta T. W. Wilsona do Kongresu USA z 8 stycznia 1918 r., https://dzieje.pl/aktualnosci/oredzie-prezydenta-thomasa-woodrowa-wilsona-do-kongresu-stanow-zjednoczonych-ameryki [dostęp: 19.01.2018] [Google Scholar]
  60. Ostrowska M., Towarzystwo Strzeleckie Bractwo Kurkowe, „Bezpieczeństwo. Teoria i Praktyka”, 2014, nr 2, s. 121-125. [Google Scholar]
  61. Pastusiak L., Polacy w zaraniu Stanów Zjednoczonych, Warszawa 1992. [Google Scholar]
  62. Piech S., Plewko J., Dzwonkowski R., Bakalarz J., Biuletyn Polonijny, „Collectanea Theologica”, 57 (1987), nr 3, s. 149-165. [Google Scholar]
  63. Potkański W., Polski ruch paramilitarny na terenie Galicji przed wybuchem Wielkiej Wojny w roku 1914, „Kwartalnik Historyczny”, 116 (2009), nr 2, s. 175-196. [Google Scholar]
  64. Potkański W., Władze austriackie wobec polskiego ruchu militarnego przed 1914 rokiem w Galicji, „Bezpieczeństwo. Teoria i Praktyka”, 2011, nr 1, s. 81-92. [Google Scholar]
  65. Radzik T., Amerykańscy ochotnicy „Błękitnej Armii”, „Res Historica”, 1997, z. 1, s. 143-184. [Google Scholar]
  66. Radziwiłłowicz D., Powrót do kraju „Błękitnej Armii” i jej wkład w walkę o granice państwa, „Rocznik Mińsko-Mazowiecki”, 7 (2001), s. 32-57. [Google Scholar]
  67. Rezler-Wasielewska V., Gazeta obozowa ,,Jeniec Polak” jako źródło informacji o życiu Polaków w obozach jenieckich (1917-1919), „Łambinowicki Rocznik Muzealny. Jeńcy wojenni w latach II wojny światowej”, 36 (2013), s. 133-151. [Google Scholar]
  68. Seroczyński F., Poles in the United States, w: The Catholic Encyclopedia, Vol. 12, New York 1911. [Google Scholar]
  69. Soloch P., Żurawski vel Grajewski P., Dryblak Ł., Raport. Organizacje proobronne w systemie bezpieczeństwa państwa. Charakterystyki wybranych armii państw europejskich na tle armii polskiej, Warszawa 2015. [Google Scholar]
  70. Stachiewicz J., Początki Związku Walki Czynnej, „Niepodległość”, 2 (1930), s. 43-60. [Google Scholar]
  71. Szymański J., Parafie i duchowieństwo polskie w USA w walce o niepodległość Polski, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 110 (2018), s. 395-414. [Google Scholar]
  72. Tarasiuk D., Polski obóz narodowy w Rosji w latach 1917-1918, Lublin 2014. [Google Scholar]
  73. The Catholic Encyclopedia, Vol. 12, New York 1911. [Google Scholar]
  74. The Polish Museum of America, Chicago, Illinois, Pierwszy Rozkaz Dzienny Generała Józefa Hallera, Paryż październik 1918 r. [Google Scholar]
  75. W kręgu badań nad Polonią i duszpasterstwem polonijnym. Istota i metodologia, red. S. Zych, B. Walicki, Lublin-Sokołów Małopolski 2015. [Google Scholar]
  76. Walaszek A., Kościół, etniczność, demokratyzacja – parafie polonijne w USA (1854-1930), „Studia Migracyjne – Przegląd Polonijny”, 41 (2015), z. 1 (155), s. 5-66. [Google Scholar]
  77. Wawryniuk A., Ojczyzna w potrzebie… Polonia amerykańska wobec Polski w obu wojnach światowych, Chełm-Lublin 2020. [Google Scholar]
  78. Wojewoda T., Problemy szkolnictwa polonijnego w USA w świetle relacji ks. Józefa Rokosznego, „Studia Polonijne”, 21 (2000), s. 75-95. [Google Scholar]
  79. Wychowywać... ale jak? II Tydzień Wychowania w Tarnowie, red. E. Juśko, M. Borys, Tarnów 2012. [Google Scholar]
  80. Wytrwal (Wytrwał) J. A., America’s Polish Heritage. A Social History of the Poles in America, Detroit 1961. [Google Scholar]
  81. Wytrwal (Wytrwał) J.A., Poles in American History and Tradition, Detroit (Michigan) 1969. [Google Scholar]
  82. Zakrzewski P., Życie jeńców polskich we włoskim obozie Santa Maria Capue Vetere w czasie I wojny światowej, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica”, 101 (2018), s. 103-114. [Google Scholar]
  83. Załęczny J., Tradycje patriotyczne elementem kształtowania zbiorowej świadomości historycznej w II Rzeczypospolitej, Warszawa 2017. [Google Scholar]
  84. Zborowski J., Elementarz polski z czytanką do użytku jeńców, Le Puy 1918. [Google Scholar]
  85. Zwiercan A., Działalność franciszkanów wśród Polonii 1772-1976, „Studia Polonijne”, 3 (1979), s. 87-201. [Google Scholar]
  86. Żurawski vel Grajewski R., Znaczenie emigracji politycznej w polityce polskiej okresu zaborów, https://www.omp.org.pl/artykul.php?artykul=431 [dostęp: 28.04.2020]. [Google Scholar]