Skip to main navigation menu Skip to main content Skip to site footer
##common.pageHeaderLogo.altText##

Vol. 29 (2022)

Artykuły

Patriotism of polish youth in exile and recruitment to the Polish Army in France

  • Piotr Jaworski
DOI: https://doi.org/10.52097/rs.2022.239-270  [Google Scholar]
Published: 2023-09-19

Abstract

The outbreak of World War I. The Polish Army of General Józef Haller, also known as the “Blue Army”, created in France at that time, was one of the largest Polish armed formations in exile at that time. Polish volunteers who came to France from different parts of the world are not only an eloquent symbol of the ever-living idea of ​​the fight for independence, but also a very strong support for the army that was already forming in independent Poland, fighting for the final shape of the borders of the Republic of Poland. The personal cards of many Polish volunteers, deposited at the Museum of Romanticism in Opinogóra, reveal their origins and history, in which the struggle for the homeland is also inscribed. There is no doubt that this great patriotic uprising had its foundations in shaping patriotic attitudes among Poles scattered all over the world. Much of this is due to the Church, individual parish communities, as well as church groups and associations. A sad epilogue is, unfortunately, the marginal treatment of Polish volunteers fighting in General Haller’s Army by the authorities of now independent Poland. One of the consequences of these unpleasant decisions and the attitude of the rulers was a much smaller number of volunteers who were in exile and joined the fight for the Polish cause during the Second World War (1939-1945).

References

  1. Archiwalia [Google Scholar]
  2. Archiwum Akt Nowych [Google Scholar]
  3. Archiwum Ignacego Jana Paderewskiego, seria 3.3, sygn. 622, Dzień Pracy dla Polski. Apel Polskiego Centralnego Komitetu Ratunkowego wzywający Polonię Amerykańską do obchodzenia rocznicy zwycięstwa pod Grunwaldem i oddania zarobku z 15 dnia lipca dla Polski, k. 1. [Google Scholar]
  4. Komitet Narodowy Polski w Paryżu, sygn. 384, Pierwszy Rozkaz Dzienny Generała Józefa Hallera, Paryż październik 1918 r., k. 21. [Google Scholar]
  5. Komitet Narodowy Polski w Paryżu. Urząd Ekonomiczny. Wydział Wojskowy. 2/39/0/12/1947. Seria 12 Akta Misji KNP w Rządzie Angielskim. Nr mikr. 22673, sygn. 1947, Sprawozdanie pt. Obecny stan organizacji wojsk polskich i pracy konspiracyjnej w organizacji P.O.W. w Królestwie, Galicji, Ukrainie, Syberji, Rosji Centralnej a także nastrój warstw społecznych Galicji, k. 5. [Google Scholar]
  6. Biblioteka Jagiellońska [Google Scholar]
  7. Kozicki S., Historia Ligi Narodowej, t. 2, 1907-1927, sygn. przyb. 25/62, k. 28. [Google Scholar]
  8. Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie [Google Scholar]
  9. Ambasada Polski w Stanach Zjednoczonych, sygn. 83, z. 149-157. [Google Scholar]
  10. Muzeum Romantyzmu w Opinogórze [Google Scholar]
  11. Komitet Narodowy Polski w Paryżu, nr zespołu 39, seria 1, sygn. 13, Karta Józefa Anioła, ur. 20 stycznia 1896 r. w Pasiece Otfinowskiej, powiat dąbrowski, ochotnika do Armii Polskiej we Francji, k. 2. [Google Scholar]
  12. Komitet Narodowy Polski w Paryżu, nr zespołu 39, seria 1, sygn. 148, Karta Franciszka Bilskiego, ur. 29 września 1891 r. w Żegocinie, powiat bocheński, ochotnika do Armii Polskiej we Francji, k. 2. [Google Scholar]
  13. Komitet Narodowy Polski w Paryżu, nr zespołu 39, seria 1, sygn. 478, Karta Stanisława Kęski, ur. 17 października 1896 r. w Słopnicach Szlacheckich, powiat limanowski, ochotnika do Armii Polskiej we Francji, k. 2. [Google Scholar]
  14. Komitet Narodowy Polski w Paryżu, nr zespołu 39, seria 1, sygn. 577, Karta Jana Janusza, ur. 15 marca 1895 r. w Szczucinie, powiat dąbrowski, ochotnika do Armii Polskiej we Francji, k. 2. [Google Scholar]
  15. Komitet Narodowy Polski w Paryżu, nr zespołu 39, seria 3, sygn. 2625, Potwierdzenie narodowości polskiej wystawione dla Władysława Biczaka, k. 27. [Google Scholar]
  16. Komitet Narodowy Polski w Paryżu, nr zespołu 39, seria 3, sygn. 2625, Potwierdzenie narodowości polskiej wystawione dla ks. Walentego Chrobaka, k. 53. [Google Scholar]
  17. Komitet Narodowy Polski w Paryżu, nr zespołu 39, seria 3, sygn. 2635, Wspomnienia porucznika I-go Pułku Strzelców Pieszych we Francji – Witolda H. Trawińskiego z pobytu w Szkole Podchorążych w Toronto, Ontario, k. 1. [Google Scholar]
  18. Komitet Narodowy Polski w Paryżu, nr zespołu 39, seria 3, sygn. 2637, Dyplom nadania Krzyża Żołnierzy Polskich z Ameryki Wiktorowi Godlewskiemu k. 7. [Google Scholar]
  19. Opracowania [Google Scholar]
  20. Armia Polska we Francji 1917-1919, materiały sympozjum z okazji 65 rocznicy powstania Armii Polskiej we Francji, red. P. Stawecki, Warszawa 1983. [Google Scholar]
  21. Bagińska-Mleczak J., Śladami Krzysztofa Kolumba. O podróżnikach i emigracji polskiej w Ameryce Północnej, Środkowej i Południowej, Poznań 1992. [Google Scholar]
  22. Baker T. L., The First Polish Americans: Silesian Settlements in Texas, College Station 1979. [Google Scholar]
  23. Baker T. L., The Reverend Leopold Moczygemba, Patriarch of Polonia, „Polish American Studies”, 41 (1984), No. 1 (Spring), s. 66-109. [Google Scholar]
  24. Bednarski D., Bractwa pobożne, stowarzyszenia i ruchy kościelne w diecezji katowickiej (1945-1989), Katowice 2011. [Google Scholar]
  25. Bełza W., Do polskiego chłopięcia, w: Katechizm polskiego dziecka, Lwów 1912, s. 8. [Google Scholar]
  26. Błękitna Armia gen. Józefa Hallera, red. M. Giętkowski, Ł. Nadolski, Bydgoszcz 2018. [Google Scholar]
  27. „Błękitna Armia” i jej dowódca gen. Józef Haller, red. B. Kopka, J. Tarczyński, Warszawa 2017. [Google Scholar]
  28. Bogucki A., Tradycja i pamięć o gen. Józefie Hallerze i hallerczykach w Bydgoszczy, w: Błękitna Armia gen. Józefa Hallera, red. M. Giętkowski, Ł. Nadolski, Bydgoszcz 2018, s. 111-189. [Google Scholar]
  29. Boroń P., Polscy jeńcy wojenni we Francji podczas I wojny światowej, „Annales Universitatis Mariae Curie Skłodowska. Sectio F Historia”, 56 (2001), s. 133-147. [Google Scholar]
  30. Borys M., Historia polskich parafii rzymskokatolickich w Chicago do 1899 r. Praca doktorska napisana pod kierunkiem ks. dr. hab. Stanisława Nabywańca, prof. UR, Wydział Socjologiczno-Historyczny Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2011. [Google Scholar]
  31. Borys M., Pamięć o przeszłości, jako element tożsamości polskich emigrantów. Przykład amerykański, w: Wychowywać... ale jak? II Tydzień Wychowania w Tarnowie, red. E. Juśko, M. Borys, Tarnów 2012, s. 187-207. [Google Scholar]
  32. Borys M., Polska emigracja do Stanów Zjednoczonych do 1914 roku, Toruń 2011. [Google Scholar]
  33. Borys M., Szkoły parafialne i ich wpływ na podtrzymanie tożsamości narodowej polskich emigrantów w dziewiętnastowiecznym Chicago, „Społeczeństwo i Rodzina”, 2011, nr 4 (29), s. 112-125. [Google Scholar]
  34. Brożek A., Nowe publikacje zagraniczne o początkach osadnictwa polskiego w Ameryce, „Przegląd Historyczny”, 63 (1972), nr 2, s. 306-314. [Google Scholar]
  35. Bułhak H., Stawecki P., Armia Polska Na Ziemi Francuskiej, w: Armia Polska we Francji 1917-1919. Materiały sympozjum z okazji 65 rocznicy powstania Armii Polskiej we Francji, red. P. Stawecki, Warszawa 1983. [Google Scholar]
  36. Chodubski A., Wektory przemian życia polonijnego w USA, „Studia Gdańskie”, 29 (2011), s. 259-273. [Google Scholar]
  37. Czyn zbrojny wychodźstwa polskiego w Ameryce, oprac. Z. B. Kumoś, J. Praga, Warszawa 2000. [Google Scholar]
  38. Danielewicz J., Początki Wielkiej Emigracji we Francji, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio F Nauki Filozoficzne i Humanistyczne”, 7 (1952), s. 37-71. [Google Scholar]
  39. Dryblak Ł., Organizacje proobronne a Państwo Polskie, 1989-2015, w: Soloch P., Żurawski vel Grajewski P., Dryblak Ł., Raport. Organizacje proobronne w systemie bezpieczeństwa państwa. Charakterystyki wybranych armii państw europejskich na tle armii polskiej, Warszawa 2015, s. 22-32. [Google Scholar]
  40. Dudek D., Podstawy prawne organizacji przysposobienia wojskowego działających do I wojny światowej na terenie Galicji, „Studia Historyczne”, 34 (1991), z. 1, s. 71-78. [Google Scholar]
  41. Dzwonkowski R., Duszpasterstwo Polaków we Francji w latach 1909-1922, „Studia Pelplińskie”, 13 (1982), s. 206-224. [Google Scholar]
  42. Gąsiorowski W., Historya Armji Polskiej we Francji, [t. 1]: 1910-1915, Warszawa 1931. [Google Scholar]
  43. Gieorgica J. P., Stany Zjednoczone Ameryki, jako kierunek migracji Polaków. Współczesne uwarunkowania, „Pogranicze. Studia Społeczne”, 23 (2014), s. 265-286. [Google Scholar]
  44. Hibel K., „Wojna na mapy”, „Wojna na słowa”. Onomastyczne i międzykulturowe aspekty polityki językowej II Rzeczypospolitej w stosunku do mniejszości ukraińskiej w Galicji Wschodniej w okresie międzywojennym, Wiedeń-Berlin 2014. [Google Scholar]
  45. Homola-Skąpska I., Prasa polska w obozach jeńców we Włoszech w czasach I wojny światowej, „Rocznik Historii Prasy Polskiej”, 13 (2010), z. 1-2 (25-26), s. 117-131. [Google Scholar]
  46. Jarno W., Powstanie 1. Pułku Strzelców Polskich we Francji i jego chrzest bojowy w 1918 roku. „Mars”, 20 (2006), s. 17-38. [Google Scholar]
  47. Jenerał Józef Haller w Częstochowie, „Nowości Ilustrowane”, 17 (1920), nr 41, s. 1-2. [Google Scholar]
  48. Kirszak J., Związek Walki Czynnej, „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej”, 2008, nr 5-6 (88-89), s. 29-35. [Google Scholar]
  49. Kowalski G. P., Przestępstwa emigracyjne w Galicji 1897-1918. Z badań nad dziejami polskiego wychodźstwa, Kraków 2003. [Google Scholar]
  50. Kruszka W., Historya polska w Ameryce, t. 1-5, Milwaukee 1905. [Google Scholar]
  51. Kula M., Nośniki pamięci historycznej, Warszawa 2002. [Google Scholar]
  52. Kumaniecki K. W., Odbudowa państwowości polskiej, Kraków-Warszawa 1924. [Google Scholar]
  53. Kuzicki J., Nieść wiarę i nadzieję na obcej ziemi: polskie duchowieństwo katolickie w życiu religijnym i polityczno-społecznym Wielkiej Emigracji we Francji (1831-1863), Rzeszów 2014. [Google Scholar]
  54. Lityński A., Ukraina od Rządu Tymczasowego do zamachu bolszewickiego w setną rocznicę Rewolucji Roku 1917, „Roczniki Administracji i Prawa”, 16 (2016), z. 2, s. 83-102. [Google Scholar]
  55. Marszałek P., Najwyższe władze wojskowe w systemie ustrojowym II Rzeczypospolitej, Wrocław 2011. [Google Scholar]
  56. Mieczehalerowskieawers.jpg, https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/4c/MieczeHallerowskieawers.jpg [dostęp: 18.06.2020]. [Google Scholar]
  57. Nir R., Dokumentacja źródłowa do dziejów parafii polonijnych w archiwach amerykańskich archidiecezjalnych i diecezjalnych, w: W kręgu badań nad Polonią i duszpasterstwem polonijnym. Istota i metodologia, red. S. Zych, B. Walicki, Lublin-Sokołów Małopolski 2015, s. 213-269. [Google Scholar]
  58. Odziemkowski J., Organizacja Armii Polskiej we Francji i żołnierze-ochotnicy z Europy, w: „Błękitna Armia” i jej dowódca gen. Józef Haller, red. B. Kopka, J. Tarczyński, Warszawa 2017. [Google Scholar]
  59. Orędzie prezydenta T. W. Wilsona do Kongresu USA z 8 stycznia 1918 r., https://dzieje.pl/aktualnosci/oredzie-prezydenta-thomasa-woodrowa-wilsona-do-kongresu-stanow-zjednoczonych-ameryki [dostęp: 19.01.2018] [Google Scholar]
  60. Ostrowska M., Towarzystwo Strzeleckie Bractwo Kurkowe, „Bezpieczeństwo. Teoria i Praktyka”, 2014, nr 2, s. 121-125. [Google Scholar]
  61. Pastusiak L., Polacy w zaraniu Stanów Zjednoczonych, Warszawa 1992. [Google Scholar]
  62. Piech S., Plewko J., Dzwonkowski R., Bakalarz J., Biuletyn Polonijny, „Collectanea Theologica”, 57 (1987), nr 3, s. 149-165. [Google Scholar]
  63. Potkański W., Polski ruch paramilitarny na terenie Galicji przed wybuchem Wielkiej Wojny w roku 1914, „Kwartalnik Historyczny”, 116 (2009), nr 2, s. 175-196. [Google Scholar]
  64. Potkański W., Władze austriackie wobec polskiego ruchu militarnego przed 1914 rokiem w Galicji, „Bezpieczeństwo. Teoria i Praktyka”, 2011, nr 1, s. 81-92. [Google Scholar]
  65. Radzik T., Amerykańscy ochotnicy „Błękitnej Armii”, „Res Historica”, 1997, z. 1, s. 143-184. [Google Scholar]
  66. Radziwiłłowicz D., Powrót do kraju „Błękitnej Armii” i jej wkład w walkę o granice państwa, „Rocznik Mińsko-Mazowiecki”, 7 (2001), s. 32-57. [Google Scholar]
  67. Rezler-Wasielewska V., Gazeta obozowa ,,Jeniec Polak” jako źródło informacji o życiu Polaków w obozach jenieckich (1917-1919), „Łambinowicki Rocznik Muzealny. Jeńcy wojenni w latach II wojny światowej”, 36 (2013), s. 133-151. [Google Scholar]
  68. Seroczyński F., Poles in the United States, w: The Catholic Encyclopedia, Vol. 12, New York 1911. [Google Scholar]
  69. Soloch P., Żurawski vel Grajewski P., Dryblak Ł., Raport. Organizacje proobronne w systemie bezpieczeństwa państwa. Charakterystyki wybranych armii państw europejskich na tle armii polskiej, Warszawa 2015. [Google Scholar]
  70. Stachiewicz J., Początki Związku Walki Czynnej, „Niepodległość”, 2 (1930), s. 43-60. [Google Scholar]
  71. Szymański J., Parafie i duchowieństwo polskie w USA w walce o niepodległość Polski, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 110 (2018), s. 395-414. [Google Scholar]
  72. Tarasiuk D., Polski obóz narodowy w Rosji w latach 1917-1918, Lublin 2014. [Google Scholar]
  73. The Catholic Encyclopedia, Vol. 12, New York 1911. [Google Scholar]
  74. The Polish Museum of America, Chicago, Illinois, Pierwszy Rozkaz Dzienny Generała Józefa Hallera, Paryż październik 1918 r. [Google Scholar]
  75. W kręgu badań nad Polonią i duszpasterstwem polonijnym. Istota i metodologia, red. S. Zych, B. Walicki, Lublin-Sokołów Małopolski 2015. [Google Scholar]
  76. Walaszek A., Kościół, etniczność, demokratyzacja – parafie polonijne w USA (1854-1930), „Studia Migracyjne – Przegląd Polonijny”, 41 (2015), z. 1 (155), s. 5-66. [Google Scholar]
  77. Wawryniuk A., Ojczyzna w potrzebie… Polonia amerykańska wobec Polski w obu wojnach światowych, Chełm-Lublin 2020. [Google Scholar]
  78. Wojewoda T., Problemy szkolnictwa polonijnego w USA w świetle relacji ks. Józefa Rokosznego, „Studia Polonijne”, 21 (2000), s. 75-95. [Google Scholar]
  79. Wychowywać... ale jak? II Tydzień Wychowania w Tarnowie, red. E. Juśko, M. Borys, Tarnów 2012. [Google Scholar]
  80. Wytrwal (Wytrwał) J. A., America’s Polish Heritage. A Social History of the Poles in America, Detroit 1961. [Google Scholar]
  81. Wytrwal (Wytrwał) J.A., Poles in American History and Tradition, Detroit (Michigan) 1969. [Google Scholar]
  82. Zakrzewski P., Życie jeńców polskich we włoskim obozie Santa Maria Capue Vetere w czasie I wojny światowej, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica”, 101 (2018), s. 103-114. [Google Scholar]
  83. Załęczny J., Tradycje patriotyczne elementem kształtowania zbiorowej świadomości historycznej w II Rzeczypospolitej, Warszawa 2017. [Google Scholar]
  84. Zborowski J., Elementarz polski z czytanką do użytku jeńców, Le Puy 1918. [Google Scholar]
  85. Zwiercan A., Działalność franciszkanów wśród Polonii 1772-1976, „Studia Polonijne”, 3 (1979), s. 87-201. [Google Scholar]
  86. Żurawski vel Grajewski R., Znaczenie emigracji politycznej w polityce polskiej okresu zaborów, https://www.omp.org.pl/artykul.php?artykul=431 [dostęp: 28.04.2020]. [Google Scholar]