Przejdź do głównego menu Przejdź do sekcji głównej Przejdź do stopki

Tom 28 (2021)

Artykuły

Aktywność wyznaniowa ludności ukraińskiej w województwie krośnieńskim w latach 1975-1989 z perspektywy Służby Bezpieczeństwa

  • Arkadiusz Słabig
DOI: https://doi.org/10.52097/rs.2021.539-559  [Google Scholar]
Opublikowane: 31.12.2021

Abstrakt

Teren uformowanego w 1975 roku województwa krośnieńskiego od setek lat był pograniczem wyznaniowym, kulturowym i etnicznym. Przenikały się tu wpływy Kościoła rzymskokatolickiego, Kościoła greckokatolickiego i Cerkwi prawosławnej. Ludność polska sąsiadowała z ludnością pochodzenia rusińskiego, której część deklarowała przynależność do narodu ukraińskiego, a część do wspólnoty etnicznej Łemków. Aktywność grekokatolików i wyznawców prawosławia była próbą odbudowy tożsamości religijnej i kulturowej po drastycznych zmianach wywołanych przez powojenne akcje deportacyjne. W zależności od obowiązującej „linii politycznej” i lokalnych uwarunkowań aktywność ta była ograniczana, tolerowana, bądź też stymulowana (tylko w przypadku prawosławia) przez komunistyczne władze partyjno-państwowe. Istotną rolę w stanowieniu polityki wyznaniowej wobec wyznań nierzymskokatolickich odegrała Służba Bezpieczeństwa (SB) – policja polityczna, której powierzono zadanie rozpoznania i „neutralizacji” wszelkich inicjatyw kolidujących z interesem państw komunistycznych. Świadectwem działań jest dokumentacja zgromadzona w tzw. sprawach obiektowych o kryptonimach „Ortodoksi”, „Wspólnota” i „Góral”. Aktywność operacyjna SB na polu religijnym i narodowościowym została definitywnie zakończona na przełomie 1989 i 1990 roku wraz z kolejnym etapem transformacji ustrojowej w Polsce.

Bibliografia

  1. Archiwalia [Google Scholar]
  2. Archiwum Akt Nowych [Google Scholar]
  3. Urząd do Spraw Wyznań, sygn. 131/283. [Google Scholar]
  4. Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Rzeszowie [Google Scholar]
  5. Materiały sprawy obiektowej krypt. „Góral”, sygn. 038/64/1, 038/64/3 i 038/64/7. [Google Scholar]
  6. Materiały sprawy obiektowej krypt. „Ortodoksi”, sygn. 038/70/1 i 038/70/2. [Google Scholar]
  7. Materiały sprawy obiektowej krypt. „Powroty”, sygn. 00214/8. [Google Scholar]
  8. Materiały sprawy obiektowej krypt. „Wspólnota”, sygn. 0084/68. [Google Scholar]
  9. Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej we Wrocławiu [Google Scholar]
  10. Akta rozpracowania Leona Gala, sygn. 024/8043/2. [Google Scholar]
  11. Materiały sprawy obiektowej krypt. „Ortodox”, sygn. 037/63. [Google Scholar]
  12. Opracowania [Google Scholar]
  13. Brożyniak A., Sprawa ks. Jana Lewiarza, „Aparat Represji w Polsce Ludowej”, 2008, nr 1 (6). [Google Scholar]
  14. Drozd R., Akcja misyjna Kościoła prawosławnego wśród grekokatolików w Polsce w latach 1951-1989, „Dzieje Najnowsze”, XXXV (2003), z. 4. [Google Scholar]
  15. Drozd R., Halczak B., Dzieje Ukraińców w Polsce w latach 1921-1989, Warszawa 2010. [Google Scholar]
  16. Działania komunistycznych organów bezpieczeństwa przeciwko duchowieństwu greckokatolickiemu w Polsce (1944-1956). Dokumenty, zebrał i opracował I. Hałagida, Warszawa 2012. [Google Scholar]
  17. Gryz R., Między liberalizacją a dezintegracją. Stosunki państwo-Kościół w latach siedemdziesiątych, w: Stosunki państwo-Kościół w Polsce w latach 1944-2010. Studia i materiały, red. R. Łatka, Kraków 2013. [Google Scholar]
  18. Hałagida I., Między Moskwą, Warszawą i Watykanem. Dzieje Kościoła greckokatolickiego w Polsce w latach 1944-1970, Warszawa 2013. [Google Scholar]
  19. Hałagida I., „Szpieg Watykanu”. Kapłan greckokatolicki ks. Bazyli Hrynyk (1896-1977), Warszawa 2008. [Google Scholar]
  20. Informacja o działalności komórek „D” pionu IV byłej Służby Bezpieczeństwa, „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej”, 2003, nr 24. [Google Scholar]
  21. Kryciński S., Cerkwie w Bieszczadach, Pruszków 2005 [Google Scholar]
  22. Krzysztofiński M., Kontakty bp. Ignacego Tokarczuka z opozycją antysystemową w drugiej połowie lat siedemdziesiątych, w: PRL na pochylni, red. M. Bukała, D. Iwaneczko, Rzeszów 2017. [Google Scholar]
  23. Krzysztofiński M., Sychowicz K., W kręgu „Bizancjum”, „Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989”, 2008, 1 (6). [Google Scholar]
  24. Kwestia ukraińska w działalności Służby Bezpieczeństwa PRL. Dokumenty i materiały, wstęp i opracowanie A. Słabig, Warszawa 2016. [Google Scholar]
  25. Matreńczyk A., Pusto się zrobiło w Zyndranowej, „Przegląd Prawosławny”, 2007, nr 9 (267), http://archiwum.przegladprawoslawny.pl/articles.php?id_n=1577&id=8 [dostęp 14.05.2021 r.]. [Google Scholar]
  26. Mironowicz A., Kościół prawosławny w Polsce, Białystok 2006. [Google Scholar]
  27. Pisuliński J., Akcja specjalna „Wisła”, Rzeszów 2017. [Google Scholar]
  28. Radziukiewicz A., Weź krzyż i idź za mną, „Przegląd Prawosławny”. 2003, nr 3 https://www.lemko.pl/czytelnia/we%C5%BA-krzy%C5%BC-i-id%C5%BA-za-mn%C4%85/ [dostęp 14.05.2021 r.]. [Google Scholar]
  29. Słabig A., „Nie przespać tego ważnego momentu”. Ludność ukrainska w Polsce na tle sytuacji społeczno-politycznej w latach 1980-1989, w: Społeczeństwo polskie w latach 1980-1989, red. N. Jarska i J. Olaszek, Warszawa 2015. [Google Scholar]
  30. Słabig A., „Sytuacja jest w naszych rękach”. Działania aparatu bezpieczeństwa Polski Ludowej wobec Ukraińców w latach 1944-1989, Słupsk 2018. [Google Scholar]
  31. Stachowiak A., Wojna religijna w górach. Konflikty wyznaniowe na Łemkowszczyźnie po 1947 roku, Krosno 2017. [Google Scholar]
  32. Syrnyk J., Ukraińskie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne (1956-1990), Wrocław 2008. [Google Scholar]