Przejdź do głównego menu Przejdź do sekcji głównej Przejdź do stopki
Nasza Przeszłość

Tom 127 (2017): Nasza Przeszłość

Artykuły

Lustracja trzynastu miast z 1773 r. jako przyczynek do badań nad sytuacją religijną dawngo Spisza

  • Maria Kazimiera Staniszewska
DOI: https://doi.org/10.52204/np.2017.127.53-80  [Google Scholar]
Opublikowane: 30.06.2017

Abstrakt

Dawną Koronę (a potem Rzeczpospolitą Obojga Narodów) i Królestwo Węgierskie łączyły w średniowieczu i epoce nowożytnej liczne skomplikowane relacje. To specyficzne sąsiedztwo szczególnie widoczne są na Spiszu, w latach 1412—1772 podzielonym między oba państwa. W artykule przedstawione zostały wybrane wiadomości z lustracji prowadzonej przez urzędnika Pawła Tisztę, zlecona przez władze węgierskie już po likwidacji starostwa spiskiego. Dokument z 1773 r. dostarcza licznych informacji dotyczących sytuacji trzynastu miast spiskich znajdujących się do niedawna pod polską władzą. Obok ukazania polityczno-gospodarczego tła życia codziennego poruszone zostały w nich kwestie mogące zainteresować badacza tak życia religijnego, jak i sztuki sakralnej na Spiszu: liczba wyznawców katolicyzmu i luteranizmu, pochodzenie wykształcenie i obowiązki lokalnych plebanów i pastorów, stan zachowania kościołów oraz – słabo rozpoznane w dotychczasowej literaturze – wzmianki o oratoriach wyznania augsburskiego, powstałych w starostwie za zgodą Stanisława Herakliusza Lubomirskiego. Miasta spiskie około roku 1773 r. rysują się w lustracji jako obszar zróżnicowany religijnie, którego mieszkańcy reprezentowali złożone podejście do tożsamości i miejscowej tradycji.

Bibliografia

  1. Stanisława Herakliusza Lubomirskiego mowy sejmowe z 1670 i 1673 roku oraz „Informacyja potrzebna bardzo Rzeczypospolitej 1671 o prawie własnym i dziedzicznym, które ma Rzeczpospolita do Spisza i części ziemie węgierskiej, przeciwko pretensyjom Cesarza JM, tudzież jako wiele Rzeczypospolitej należy na utrzymaniu tego kraju”, oprac. K. Przyboś, Kraków 2010. [Google Scholar]
  2. M. Bizoňová, Spoločnosť Ježišova a jej charakteristika, [w:] K počiatkom jezuitov na Spiši. Ján Voško – z reštaurátorskej tvorby, red. M. Novotná, Levoča 2013, s. 9-35. [Google Scholar]
  3. I. Chalupecký, Provincia spišských 16 miest I. Grófský archív (1224) 1412-1774. Čiastkový inventár, [Levoča] 1968. [Google Scholar]
  4. A. Divéky, Dzieje przyłączenia miast spiskich do Węgier w roku 1770, Zamość 1921. [Google Scholar]
  5. W. Felczak, Historia Węgier, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1983. [Google Scholar]
  6. F. Fetko, Kapitola k dejinám hradu Ľubovňa v 18. storoči, „Zeszyty sądecko-spiskie”, R. 3, 2008, s. 131-135. [Google Scholar]
  7. M. Gotkiewicz, Reformacja i kontrreformacja na Spiszu, „Nasza Przeszłość”, R. 7, 1958, s. 73-94. [Google Scholar]
  8. R. Grzesik, Małżeństwo Judyty, córki Bolesława Krzywoustego z Kolomanem czyli o utracie Spisza przez Polskę, „Z minulosti Spiša”, R. 7-8, 1999-2000, s. 15-27. [Google Scholar]
  9. M. Kohútová, Biała Spiska według wykazu z 1773 roku, „Zeszyty sądecko spiskie”, R. 3, 2008, s. 136-138. [Google Scholar]
  10. A. Körmendy, Struktura społeczno-gospodarcza średniowiecznego Spiszu (Przegląd problematyki i dorobku historiografii węgierskiej), [w:] Terra Scepusiensis. Stan badań nad dziejami Spiszu, red. R. Gładkiewicz, M. Homza, M. Pułaski, M. Slivka, Levoča-Wrocław 2003, s. 269-274. [Google Scholar]
  11. J. Krivošová, M. Tesák, D. Veselý, Lutheran Churches in Slovakia, Liptovský Mikuláš 2001. [Google Scholar]
  12. J. Kurtyka, Starostwo spiskie (1412-1769/70), [w:] Terra Scepusiensis. Terra Scepusiensis. Stan badań nad dziejami Spiszu, red. R. Gładkiewicz, M. Homza, M. Pułaski, M. Slivka, Levoča-Wrocław 2003, s. 487-534. [Google Scholar]
  13. M. Marcinowska, Lubomirscy. Starostowie sądeccy i spiscy, Nowy Sącz 1998. [Google Scholar]
  14. T. E. Modelski, Spory o południowe granice diecezji krakowskiej od strony Spisza (w. XIII-XVIII), Zakopane 1928. [Google Scholar]
  15. J. Radziszewska, Levoča i jej polonica, „Studia Historyczne”, R. 16, 1973, s. 585-592. [Google Scholar]
  16. J. Radziszewska, Studia spiskie, Katowice 1985. [Google Scholar]
  17. J. Radziszewska, Studia z dziejów ustroju Spisza, Katowice 1969. [Google Scholar]
  18. H. Ruciński, Dzieje polityczne Spiszu do końca XV wieku, [w:] Terra Scepusiensis. Stan badań nad dziejami Spiszu, red. R. Gładkiewicz, M. Homza, M. Pułaski, M. Slivka, Levoča-Wrocław 2003, s. 275-306. [Google Scholar]
  19. T. M. Trajdos, Reformacja i kontrreformacja na Spiszu, [w:] Terra Scepusiensis. Stan badań nad dziejami Spiszu, red. R. Gładkiewicz, M. Homza, M. Pułaski, M. Slivka, Levoča-Wrocław 2003, s. 467-486. [Google Scholar]
  20. W. Wilczek, Starostwo spiskie, [w:] Mapa starosta spiskiego Franciszka Floriana Czakiego (1762), red. Z. Ładygin, Zakopane 2013, s. 23-55. [Google Scholar]
  21. Z. Zielińska, Poniatowski Kazimierz, [w:] Polski słownik biograficzny, t. 27, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1983, s. 444-453. [Google Scholar]

Downloads

Download data is not yet available.