Biskupstwa bezpośrednio zależne od Stolicy Apostolskiej były zazwyczaj określane w historiografii jako biskupstwa zwolnione (exemte). W polskiej literaturze historycznej problem ten miał praktyczne znaczenie, zwłaszcza w odniesieniu do prawnego statusu pierwszych dwóch polskich biskupstw. Historycy zajmują w tej kwestii dwie różne pozycje. Jedni uważają Jordana i Ungera za biskupów misyjnych ("episcopus gentium"), inni zaś za biskupów diecezjalnych, obdarzonych przywilejem zwolnienia. Mimo że problem ten nie był obcy dla dotychczasowej historiografii, poważnym brakiem istniejących opracowań jest fakt, że wspomnianą grupę biskupstw rozpatruje się w kategoriach prawnych zwolnienia — ten problem wydaje się oderwany od ogólnego procesu kształtowania się terytorialnej organizacji kościelnej w średniowieczu. Czy powinniśmy mówić o biskupstwach zwolnionych czy raczej o biskupstwach bezpośrednio zależnych od Stolicy Apostolskiej? Termin "episcopus exemptus", bardzo rzadko stosowany w komentarzach kanonistów, zaczął być szeroko używany w literaturze prawniczej dopiero w drugiej połowie XIX wieku. W dokumentach papieskich nie występuje w ogóle. Do określenia diecezji, która nieoficjalnie jest nazywana "zwolnioną", kuria papieska od dawna używała nazwy "episcopi immediate subiecti Sanctae Sedi". Długoletnia tradycja kurii papieskiej stanowi dowód na to, że nigdy nie chciała ona stawiać znaku równości między zwolnieniem klasztoru a podległością diecezji bezpośrednio papieżowi. To drugie, czyli "immediacja", było traktowane jako zupełnie inna kategoria prawna. Termin "immediate subiecti" pojawił się w terminologii kościelnej już w VIII wieku. Pochodził on z rzymskiego prawa administracyjnego, gdzie oznaczał prowincje lub obszary podlegające bezpośrednio cesarzowi lub najwyższemu urzędnikowi, bez pośrednictwa pośredników. "Immediacja" diecezji oznaczała zatem wyłączenie jej spod jurysdykcji odpowiedniego metropolity lub założenie diecezji bez jej podporządkowania metropolii. Papież pełnił wtedy funkcję metropolity, a zarządcy takiej diecezji byli uważani za sufragani prowincji rzymskiej, zobowiązani do uczestnictwa w synodach rzymskich. Jeśli obszar diecezji był zbyt oddalony od Rzymu, biskup mógł wybrać najbliższą metropolię, aby móc wypełnić obowiązek uczestnictwa w synodach metropolitalnych. Ewolucja form zarządzania kościołami na Zachodzie, zmiana charakteru jurysdykcji metropolitów, ograniczenia w zakresie funkcji prowincji kościelnych — to wszystko były istotne momenty, które w średniowieczu warunkowały powstanie biskupstw bezpośrednio zależnych. Najważniejszym jednak było, że Stolica Apostolska przejęła kierowanie procesem chrystianizacji krajów europejskich, które wcześniej były pogańskie. Klasycznym przykładem tego jest chrystianizacja Anglii. Również apostołowie plemion germańskich, jak Willibrord i Bonifacy, na początku swojej działalności byli sufraganami papieża. Przykłady podporządkowania biskupów w odległych krajach bezpośredniej jurysdykcji papieża są znane od końca VI wieku. Uprawnienie Rzymu oraz innych stolic patriarchalnych do stosowania takich rozwiązań organizacyjnych wynikało z ustawodawstwa soborowego, które upoważniało patriarchów do sprawowania "kierownictwa nad Kościołami w krajach barbarzyńskich". Biskupstwa bezpośrednio zależne można uważać za wyjątkowe formy organizacji kościelnej, stosowane wszędzie tam, gdzie nie mogły powstać tradycyjne struktury. Jak wynika z źródeł średniowiecznych, liczba takich diecezji wynosiła od 33 do 55, co stanowiło około 5,5% wszystkich diecezji sufraganalnych ówczesnej Europy.