Przejdź do głównego menu Przejdź do sekcji głównej Przejdź do stopki
Nagłówek strony

Tom 28 (2021)

Artykuły

System zabezpieczenia operacyjnego Wydziału Kościelnych Spraw Zagranicznych Patriarchatu Moskiewskiego przez Komitet Bezpieczeństwa Państwowego (przy Radzie Ministrów) ZSRR w latach 1954-1991 i jego współczesne reminiscencje

DOI: https://doi.org/10.52097/rs.2021.465-481  [Google Scholar]
Opublikowane: 31.12.2021

Abstrakt

Utworzony w kwietniu 1946 roku Wydział Kościelnych Spraw Zagranicznych Patriarchatu Moskiewskiego – pełniący de facto rolę „cerkiewnego ministerstwa spraw zagranicznych” – od samego początku istnienia funkcjonował pod ścisłą kontrolą radzieckich organów bezpieczeństwa. W niniejszym artykule przedstawiono system zabezpieczenia operacyjnego wspomnianego wydziału w okresie funkcjonowania KGB w latach 1954-1991. Spośród dwóch pionów operacyjnych, które dysponowały osobowymi źródłami informacji wśród zatrudnionych tam osób niewątpliwie najważniejszą rolę odgrywał pion „cerkiewny”, uzupełniany przez pion wywiadu zagranicznego, przy czym agenci obu pionów piastowali stanowiska począwszy od referenta a skończywszy na przewodniczącym wydziału. Mimo trzech dekad od chwili upadku Związku Radzieckiego podobne praktyki instrumentalnego wykorzystywania Wydziału Cerkiewnych Kontaktów Zagranicznych Patriarchatu Moskiewskiego stosują obecnie służby specjalne Federacji Rosyjskiej.

Bibliografia

  1. Альбац Е., Мина замедленного действия. Политический портрет КГБ, Москва 1992. [Google Scholar]
  2. Armes K., Chekists in Cassocks: The Orthodox Church and the KGB, „Demokratizatsiya: The Journal of Post-Soviet Democratization”, vol. 1, number 1, Summer 1992, s. 72-84. [Google Scholar]
  3. Anderson J., Religion, State and Politics in the Soviet Union and Successor States, Cambridge-New York 1994. [Google Scholar]
  4. Andrew C., Mitrochin W., Archiwum Mitrochina, Warszawa 2001. [Google Scholar]
  5. Barron J., KGB. Tajna działalność sowieckich agentów, Warszawa 1991. [Google Scholar]
  6. Благотворительный фонд «Русское православие»: [Google Scholar]
  7. - Ярушевич Борис Дорофееви (http://ortho-rus.tk/articles/arhierei-1829.html – dostęp 19.07.2021 r.); [Google Scholar]
  8. - Казновецкий Анатолий Серафимович (http://ortho-rus.tk/articles/beloe-duhovenstvo-2741.html – dostęp 21.07.2021 r.); [Google Scholar]
  9. - Мартишкин Георгий Федорович (http://ortho-rus.tk/articles/arhierei-1146.html – dostęp 21.07.2021 r.); [Google Scholar]
  10. - Немцов Николай Федорович (http://ortho-rus.tk/articles/arhierei-3634.html – dostęp 27.07.2021 r.). [Google Scholar]
  11. - Поярков Владимир Кириллович (http://ortho-rus.tk/articles/arhierei-2174.html – dostęp 23.07.2021 r.); [Google Scholar]
  12. - Ридигер Алексей Михайлович (http://ortho-rus.tk/articles/arhierei-1599.html – dostęp 21.07.2021 r.); [Google Scholar]
  13. - Ротов Борис Георгиевич (http://orthorus.tk/articles/arhierei-340.html – dostęp 21.07.2021 r.). [Google Scholar]
  14. - Зернов Михаил Викентьевич (http://ortho-rus.tk/articles/arhierei-841.html – dostęp 19.07.2021 r.). [Google Scholar]
  15. Церковно-научный центр «Православная энциклопедия»: [Google Scholar]
  16. - Буевский Алексей Сергеевич (https://www.pravenc.ru/text/153585.html – dostęp 19.07.2021 r.). [Google Scholar]
  17. Department of State (USA), Directory of Soviet Officials. Vol. 1: Personnel in the Communist Party, Government, and Mass Organizations of the U.S.S.R. and R.S.F.S.R., Bureau of Intelligence and Research, Washington D.C. August 1960. [Google Scholar]
  18. Deriabin P, Bagley T.H., KGB. Masters of the Soviet Union, London 1990. [Google Scholar]
  19. Deriabin P., Gibney F., The Secret World, New York 1987. [Google Scholar]
  20. Dzhirkvelov I., Secret Servant. My Life with the KGB and the Soviet Elite, London 1987. [Google Scholar]
  21. Golitsyn A., New Lies for Old. The Communist Strategy of Deception and Disinformation, New York 1984. [Google Scholar]
  22. Greig I., The Communist Challenge to Africa. An Analysis of Contemporary Soviet, Chinese and Cuban Policies, Richmond 1977. [Google Scholar]
  23. Heller M., Niekricz A., Utopia u władzy. Tom 2, Londyn 1987. [Google Scholar]
  24. История отечественных спецслужб и правоохранительных органов: [Google Scholar]
  25. - 1-е Главное управление (http://shieldandsword.mozohin.ru/kgb5491/ structure/1GU.htm – dostęp 3.08.2021); [Google Scholar]
  26. - 5-й отдел (http://shieldandsword.mozohin.ru/kgb5491/structure/1GU/ 5_54.htm – dostęp 3.08.2021); [Google Scholar]
  27. - 9-й отдел (http://shieldandsword.mozohin.ru/kgb5491/structure/1GU/9.htm – dostęp 3.08.2021); [Google Scholar]
  28. - 19-й отдел (http://shieldandsword.mozohin.ru/kgb5491/structure/1GU/19.htm – dostęp 3.08.2021). [Google Scholar]
  29. - Служба №2 – Управление «К» (http://shieldandsword.mozohin.ru/kgb5491/structure/1GU/ service2.htm – dostęp 3.08.2021); [Google Scholar]
  30. - 4-е Управление (http://shieldandsword.mozohin.ru/kgb5491/structure/4U.htm – dostęp 2.08.2021); [Google Scholar]
  31. - 7-й – 3-й отдел (http://shieldandsword.mozohin.ru/kgb5491/structure/4U/7.htm – dostęp 2.08.2021); [Google Scholar]
  32. - 11-й отдел (http://shieldandsword.mozohin.ru/kgb5491/structure/2GU/11.htm – dostęp 2.08.2021) ; [Google Scholar]
  33. - Служба №1 – 14-й отдел (http://shieldandsword.mozohin.ru/kgb5491/structure/2GU/service1.htm – dostęp 2.08.2021); - 5-е Управление – Управление «З» (http://shieldandsword.mozohin.ru/kgb5491/structure/5U_67.htm – dostęp 2.08.2021). [Google Scholar]
  34. Исторический музей «Наша эпоха»: Фонченков Василий Васильевич (http://www.nashaepoha.ru/?page=vasily&lang=1 – dostęp 27.07.2021 r.). [Google Scholar]
  35. KGB Lexicon. The Soviet Intelligence Officer’s Handbook, red. V. Mitrokhin, London-Portland 2002. [Google Scholar]
  36. «Коммерсантъ»: И. Буранов, Бывшего сотрудника РПЦ осудили за госизмену Евгений Петрин риговорен к 12 годам колонии строгого режима, 14.06.2016 (https://www.kommersant.ru/doc/3012958 – dostęp 13.08.2021). [Google Scholar]
  37. Кострюков А.A., К истории воссоединения с Московским Патриархатом приходов Западноевропейского экзархата в послевоенные годы (1945-1946 гг.), „Вестник православного Свято-Тихоновского гуманитарного университета”, 2013, nr 6 (55), s. 72-84. [Google Scholar]
  38. Кротов Я., Путешественник по времени: [Google Scholar]
  39. - Чека. Вспомогательные материалы. 1992 год. Выписки свящ. Глеба Якунина из отчетов КГБ о работе с агентамисотрудниками Московской патриархии (http://krotov.info/4/texts/03_v/Vypiski_1992.htm – dostęp 2.08.2021 r.); [Google Scholar]
  40. - Чека. Вспомогательные материалы. Отождествление агента «Павел» с Мефодием Немцовым (http://krotov.info/4/texts/03_v/Vypiski_1992_Pavel.htm – dostęp 27.07.2021 r.); [Google Scholar]
  41. - Закат европейца. Патриарх Алексий II Ридигер (http://krotov.info/yakov/1_history/20_bio_moi/2008_Ridiger.htm – dostęp 21.07.2021 r.); [Google Scholar]
  42. - Вспомогательные материалы. Священник Георгий Эдельштейн (http://krotov.info/4/texts/27_ae/Aedelshteyn_0001.htm – dostęp 27.07.2021 r.). [Google Scholar]
  43. Лубянка. Органы ВЧК-ОГПУ-НКВД-НКГБ-МГБ-МВД-КГБ 1917-1991. Справочник, red. А. Кокурин, Н. Петров, Москва 2003. [Google Scholar]
  44. Московская Хельсинкская Группа: РПЦ и спецслужбы (https://www.mhg.ru/rpc-i-specsluzhby – dostęp 12.08.2021). [Google Scholar]
  45. Правозащитный Центр «Мемориал»: Петрин Евгений Юрьевич (https://memohrc.org/ru/defendants/petrin-evgeniy-yurevich – dostęp 13.08.2021). [Google Scholar]
  46. Русская православная церковь (Официальный сайт Московского патриархата): [Google Scholar]
  47. - К 100-летию со дня рождения архиепископа Киприана (Зернова), 7.02.2011 (http://www.patriarchia.ru/db/text/1404012.html – dostęp 19.07.2021 r.); [Google Scholar]
  48. - Николай, митрополит (Ярушевич Борис Дорофеевич) (http://www.patriarchia.ru/db/text/1585349.html – dostęp 19.07.2021 r.); [Google Scholar]
  49. - Отдел внешних церковных связей (ОВЦС) (http://www.patriarchia.ru/db/text/52719.html – dostęp 2.08.2021 r.). [Google Scholar]
  50. Сайт храма Адриана и Наталии в Бабушкине г. Москвы: Протоиерей Анатолий Казновецкий (https://adrian-i-natalia.ru/index.php/dukhovenstvo/u-nas-sluzhili/133-protoierej-anatolij-kaznovetskij – dostęp 21.07.2021 r.). [Google Scholar]
  51. Sakharov V., Tosi U., High Treason, New York 1981. [Google Scholar]
  52. Залесский К.А., Кто есть кто в истории СССР, Москва 2011. [Google Scholar]